اختلالات تغذیه‌ی نوجوانان

ا. امیردیوانی

اختلالات تغذیه، بیماری‌های واقعی و وخیمی هستند که گاه ممکن است مرگبار باشند. در ضمن، این بهم خوردگی‌ها بسیار متداولند. هرساله افزون بر پنج میلیون آمریکایی دچار اختلال غذایی می‌شوند. شمار زیادی از اینان را نوجوانان پسر و دختر تشکیل می‌دهد، اما اختلال یاد شده در بین همجنس‌بازان، قربانیان سوءاستفاده‌های جنسی و ورزشکاران مردمی که در دوره‌های پرورش اندام شرکت می‌کنند، نیز شایع است.

بی‌اشتهایی عصبی، جوع (پراشتهایی روانی) و پرخوری در زمره‌ی انواع مهم اختلالات غذایی به شمار می‌روند. حدود یک درصد دختران نوجوان به بی‌اشتهایی عصبی دچارند. دو یا سه درصد دیگر زنان جوان به پراشتهایی روانی مبتلایند. اختلالات مربوط به پرخوری در نزدیک به دو درصد کل جمعیت ـ در زنان بیشتر از مردان ـ مشاهده می‌شود. پژوهش اخیر نشان می‌دهد که اختلالات ناشی از پرخوری، حدودا 30 درصد شرکت‌جویان در برنامه‌های مهار وزن را که از نظر پزشکی تحت نظر می‌باشند، در بر می‌گیرد.

به احتمال زیاد شما کسی را که با اختلال تغذیه روبروست می‌شناسید.

امید موجود، مایه‌ی دلخوشی است. اگر شیوه‌ی شناخت این اختلالات را بدانید، به شما مدد می کند که به خود و یا دوست گرفتارتان به اختلال غذایی یاری نمایید. درمان سبب می‌شود که مردم بهبود یافته و زندگی عادی خویش را از سر بگیرند.

بی اشتهایی عصبی

کسانی که عمدا گرسنگی می‌کشند، دچار اختلال غذایی موسوم به بی اشتهایی عصبی می‌باشند. چنین اختلالی که معمولا در حدود دوران بلوغ در جوانان شروع می‌شود، کاهش وزن شدید ـ دست‌کم 15 درصد کمتر از وزن طبیعی بدن فرد را در پی دارد. بسیاری از افراد درگیر اختلال مورد بحث، فوق‌العاده لاغر به نظر می‌رسند، ولی خاطرجمعند که سنگین‌تر از حد مجازند. بنا به دلایل همچنان نامعلوم، آنان از افزایش وزن بیم دارند، گاهی باید در بیمارستان بستری شوند تا از گرسنگی تلف نشوند. از هر ده مورد بی‌اشتهایی عصبی به مرگ حاصل از گرسنگی، ایست قلبی، سایر عوارض به خودکشی می‌انجامد.

نشانه‌های هشداردهنده شخصی ممکن است:

ـ به اندازه‌ی کافی غذا نخورد

ـ حتی اگر او، اعم از زن و مرد خیلی لاغر باشد، اما احساس «فربهی» کند.

ـ پیوسته احساس سردی و خستگی نماید.

ـ در ساعات گوناگون به ورزش‌های سنگین بپردازد.

عوارض پزشکی بی‌اشتهایی

ـ گرسنگی قادر است به اندام‌های حیاتی همچون قلب و مغز آسیب رساند.

ـ دوره‌ی قاعدگی ماهانه متوقف می‌شود.

ـ میزان تنفس، نبض و فشار خون کاهش می‌یابد و تیروئید کم‌کار می‌گردد.

ـ ناخن‌ها و موی سر شکننده می‌شوند.

ـ پوست خشک شده، زرد می‌گردد و از موی نرم و ظریف پوشیده می‌شود.

ـ ممکن است تشنگی مفرط و تکرر ادرار روی دهد.

ـ کم‌خونی خفیف، ورم مفاصل و توده‌ی کاهش یافته‌ی عضله‌ها در زمره‌ی اینگونه عوارض‌اند.

ـ استخوان احتمالا شکننده شده و در معرض شکستگی قرار می‌گیرند.

پراشتهایی روانی

افراد مبتلا به این اختلال مقادیر زیادی مواد غذایی مصرف می‌کنند و سپس از طریق استفراغ و سوءمصرف ملین‌ها یا ‌ادرارآورها، استعمال تنقیه یا ورزش وسواس‌گونه کالری‌های اضافی را از بدنشان آزاد می‌سازند. برخی افراد از آمیزه‌ی تمام این نوع پالایش‌ها سود می‌جویند. از آنجایی که تعداد زیادی از مبتلایان به پراشتهایی روانی پنهانی پرخوری کرده و داروی ملین مصرف کرده و وزن طبیعی بدن یا فراتر از آن را حفظ می‌کنند، اغلب ناراحتی‌شان را تا چند سال از سایران نهان می‌دارند.

نشانه‌های هشداردهنده

ـ تندتند غذای زیادی بخورد، سپس با تخلیه کردن شکم، استفراغ، سوءمصرف ملین‌ها یا ادرارآورها (داروهای مدر) از این ناراحتی نجات یابد.

ـ اغلب وزنشان افزوده یا کاسته می‌شود.

ـ عادات ماهانه‌شان نامرتب است.

ـ بعد از خوردن به جای تخلیه‌ی مزاج، گرسنگی می‌کشند.

عوارض پزشکی پراشتهایی عصبی

ـ ضربان نامنظم قلب

ـ از دست رفتن آب بدن

ـ فساد دندان ناشی از اسید معده که در استفراغ یافت می‌شود.

ـ وجود بریدگی و خراش در پشت دست‌ها موقعی که انگشتان برای بالا آوردن (استفراغ کردن) به حلق فرو می‌شوند.

اختلالات حاصل از پرخوری

بیماری پرخوری، شبیه پراشتهایی روانی است. این اختلال نظیر پرخوری با نشانه‌هایی چون خوردن بی حساب و کتاب یا زیادخواری مشخص می‌گردد. با وجود این، اختلال پرخوری با پراشتهایی فرق دارد زیرا مبتلایان بدان، غذای اضافی را از بدن نمی‌زدایند. در مقایسه با سایر اختلالات غذایی، یک سوم تا یک چهارم تمام بیماران مبتلا به پرخوری را مردان تشکیل می‌دهند.

نشانه‌های هشدار دهنده

ـ آنقدر غذا بخورد تا سیر شود.

ـ فربه گردد یا وزنش سریعا افزایش یابد.

ـ در زمان اندکی، زیاد غذا بخورد، بی‌آنکه بعدا از تنش بزداید.

عوارض پزشکی اختلال پرخوری

ـ ناراحتی‌های شدید پزشکی توام با چاقی زیاد، پرفشاری خون و مرض قند.

یکی از هر ده مورد بی‌اشتهایی عصبی بر اثر گرسنگی، ایست قلبی، عوارض دیگر پزشکی یا خودکشی به مرگ می‌انجامد.

چرا نوجوانان به اختلال‌های تغذیه‌ای دچار می‌شوند؟

امکان دارد ابتلای انسان به اختلال غذایی بیش از یک علت  داشته باشد.

تصور خود شخص

بسیاری از نوجوانان مبتلا به اختلال یاد شده، در برخی ویژگی‌های شخصیتی مانند: عزت نفس اندک، احساس درماندگی و بیم از چاق شدن سهیم‌اند.

نیاز به تکامل

افراد بی‌اشتها تمایل دارند «بهتر از آنی باشند که هستند.» آنان به ندرت نافرمانی می‌کنند، احساسات خود را در دلشان پنهان می‌دارند و مایلند که کمال‌گرا، دانش‌آموزان کوشا و ورزشکاران طراز اول باشند. ایشان عمدتا در پی پیروی از آرزوها، فرا نگرفته‌اند که چگونه از عهده‌ی مشکلات خاص نوجوانی، رشد و بالندگی و مستقل شدن برآیند.

زندگی خصوصی تنش‌زا

مردمی که به اختلال پراشتهایی روانی و پرخوری دچارند، معمولا مقادیر زیادی غذا ـ که اغلب هله هوله است ـ می‌خورند تا فشار روانی و دلمشغولی (اضطراب) خویش را تسکین بخشند. در هر صورت، پیامد پرخوری، حس جرم و تقصیر و افسردگی است. تخلیه‌ی مزاج، به آسودگی انسان منتهی می‌شود، ولی گذراست. افراد گرفتار پراشتهایی روانی هم تابع امیال آنی و به احتمال زیاد درگیر رفتار خطرناکند همچون سوءاستعمال مشروبات الکلی و مواد مخدر.

وراثت (ژنتیک)، خصوصیاتی که از پدر و مادر به شخص می‌رسد

به نظر می‌آید که اختلالات غذایی در خانواده‌ها شیوع داشته و بیشترین اوقات بستگان مونث را مبتلا سازد.

فشارهای ناشی از جامعه یا خانواده

دختران مبتلا به اختلال غذایی اغلب پدر، مادر یا برادری دارند که در مورد وزنشان بی‌اندازه ایراد می‌گیرند. کسانی که دارای پیشه‌ها یا فعالیت‌هایی هستند که بر لاغری تاکید می‌ورزند، مثل طراحی، ژیمناستیک، کشتی و دوی استقامت در برابر بیماری آسیب‌پذیرترند.

مواد شیمیایی بدن

در دستگاه عصبی مرکزی ـ مخصوصا مغز ـ پیک‌هایی همچون انتقال دهنده‌های عصبی، تولید هورمون را مهار می‌سازند. به تازگی، دانشمندان دریافته‌اند که این انتقال‌دهنده‌ها در افراد سخت‌بیمار از بی‌اشتهایی و پراشتهایی روانی و بیمارانی که از بی‌اشتهایی درازمدت رنجور بوده‌اند، کاهش یافته‌اند.

اختلالات هم‌زمان

بسیاری از نوجوانان مبتلا به اختلالات غذایی به سایر امراض روانی همچون افسردگی بالینی، دلهره، اختلال فشار روانی پس آسیبی، اختلال‌های شخصیتی یا سوءمصرف مواد مخدر و تعداد زیادی دیگر در معرض خطر خودکشی هستند. روان رنجوری وسواسی فکری ـ عملی (او سی دی)، به مرضی می‌گویند که وجه مشخصه‌اش اندیشه‌ها و رفتار تکراری بوده و احتمال دارد توام با بی‌اشتهایی یا پراشتهایی روانی باشد.

افراد مبتلا به بی‌اشتهایی، مشتاق خشنود کردن دیگرانند، ولی امکان دارد طغیان ناگهانی دشمنی و خشم در اینان بروز کند یا از نظر اجتماعی کناره‌جو و عزلت‌گزین شوند.

پژوهش نشان داده است که اختلال پرخوری همراه با مقادیر فراوان اختلال‌های روحی ـ بویژه افسردگی ـ همراه می‌باشد.

درمان

اگر اختلال‌های غذایی به موقع تشخیص داده شوند، با موفقیت مداوا می‌گردند. نخستین گام، انجام آزمایش کامل جسمی است که از هرگونه بیماری مردود شمرده شود. به محض اینکه یک اختلال غذایی تشخیص داده شد، پزشک باید مشخص سازد که فرد در خطر فوری بیماری است و احتیاج به بستری شدن دارد یا نه.

برنامه‌های مداوا معمولا شامل آمیزه‌ای از موارد زیر است:

ـ رفتار درمانی شناختی: یادگیری انگاره‌ها (الگوها)ی جدید رفتاری با غذا و روابط

ـ روان درمانی: حل و فصل مشکلات به یاری افراد کارکشته و آموزش دیده و یافتن راهکارهایی برای حل آنها.

در این باره، فرد، گروه و خانواده درمانی توصیه می‌شود.

ـ رایزنی غذایی: درک تغذیه‌ی صحیح، بازگرداندن وزن طبیعی به بدن و فراگیری تغذیه به روش سالم جهت بهبود، مهم است.

ـ دارو درمانی: برخی داروها احتمالا برای تسکین افسردگی، اضطراب و پرخوری تجویز می‌‌گردند. مطالعات به عمل آمده حکایت از آن دارند که داروهای ضدافسردگی را می‌توان به طرز موفقیت‌آمیزی به منظور معالجه‌ی برخی افراد مبتلا به اختلالات تغذیه به کار گرفت.

در حالیکه بیشتر مردم به طور سرپایی درمان می‌شوند، ممکن است برخی دیگر به بستری شدن نیاز داشته باشند.

اگر کسی دچار یکی از عوارض زیر باشد، شاید ضرورت ایجاب کند که در بیمارستان بستری گردد:

ـ کاهش وزن سریع و بی‌اندازه

ـ پرخوری و تخلیه‌ی مزاج شدید

ـ عوارض شدید پزشکی

ـ افسردگی بالینی و افکار مربوط به خودکشی

منبع: نشریه‌ی National Mental Health Association