یک دریا پر از رویا!

وحید حاج‌سعیدی

چیزی تا غروب آفتاب نمانده است. بوی بلال ساحل را پر کرده است. هر بار که زغال‌ها را باد می‌زند، خالکوبی‌های روی بدن آفتاب‌سوخته‌اش، از زیر پیراهن رکابی‌اش به بیرون سرک می‌کشند. پرچم قرمز ساحل نشان از ممنوعیت شنا برای گردشگران است و این به معنای مشتری بیشتر است.

در فراسوی جنگل‌های همیشه سبز، قله‌های سر به آسمان ساییده و برف‌گیر البرز، دریای خزر یا همان نگین شمال، همه‌ساله میزبان بی‌ادعای مهمانان بی‌شماری از سراسر ایران و سایر کشورهاست. اصلا ما ایرانی‌ها شمال را با دریای زیبا و نازنینش می‌شناسیم و همه‌مان از این نگین گرانبها خاطراتی گرانقدری داریم که محال است یادمان برود! در حقیقت منشأ اصلی و زمینه‌ساز همه این جذابیت‌‌های طبیعی و توریستی و حتی سابقه تاریخی سکونت و تمدن این سرزمین، وجود دریای خزر و اثرات متعدد زیست محیطی، اکولوژیکی، اقلیمی و اقتصادی آن است. اما به خاطر داشته باشیم زندگی در حاشیه بزرگ‌ترین آب‌های بسته جهان به قایق‌سواری و شنا و شن‌بازی در ساحل و خوردن بلال و جوجه کباب در حاشیه دریا خلاصه نمی‌شود.

دریای خزر یا به عبارتی کاسپین بزرگ‌ترین آب‌های بسته در جهان است و در مرز آسیا و اروپا واقع شده است. خط ساحلی آن 5360 کیلومتر است و بین کشورهای مستقل ایران، قزاقستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان به سرزمینی آبی با رویاهای بسیار تقسیم می‌شود.

تنوع زیستی منحصر به فرد، وجود نفت، تالاب‌های ساحلی، ماهیان خاویاری، سیستم اکولوژیکی منحصر به فرد با منابع طبیعی غنی دارد که شامل مواد معدنی، بیولوژیکی، زیست محیطی، اقلیمی، شناسایی منابع بیولوژیکی ارزشمندی با غنای  1809 گونه و زیرگونه حیوانات و …، این دریا را به یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های جهان تبدیل کرده است.

بر همین پیوست ارزش اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی، گردشگری، نظامی و … این دریا را به یکی از جذاب‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است و دولتمردان کشورهای ایران، قزاقستان، آذربایجان، روسیه و ترکمنستان را مجاب به بهره‌برداری بیشتر از این فرصت می‌کند و برای این اکوسیستم خاص، خواب‌های طلایی فراوانی دیده‌اند.

تالاب‌های ساحلی متنوع و منابع زیستی و طبیعی غنی در دل این دریا در دنیا منحصر به فردند. تالاب‌های ساحلی حوزه دریای خزر شامل بسیاری از استخرهای کم‌عمق، نمک‌شور، که انواع پرنده و تنوع زیستی را جذب می‌کنند. بیش از 400 گونه منحصر به فرد در اکوسیستم دریای خزر وجود دارد و زیستگاه ماهیان خاویار مشهور به شمار می‌آید. تقریبا 90درصد خاویار جهان از دریای خزر تامین می‌شود. این منطقه از لحاظ استراتژیک از اهمیت بالایی برخوردار است.

تنوع زیستی دریای خزر پس از ساخت کانال ولگا در سال 1954 افزایش یافت. ماهی‌ها و خرچنگ‌ها در دریای خزر بیشترین تعداد گونه‌ها را با 63 درصد از انواع دیگر به خود اختصاص داده‌اند.

دریای خزر یک سیستم اکولوژیکی منحصر به فرد با منابع طبیعی غنی که شامل مواد معدنی، بیولوژیکی، زیست محیطی، اقلیمی است.

1809 گونه و زیر گونه حیوانات در آن شناسی شده است از آن جمله – 1069 بی‌مهرگان 325 نوع انگل و 415 نوع مهره‌داران. مهم‌ترین آنها ماهیان خزری است. ماهیان دریایی یکی از گونه‌های پرجمعیت (200 تا 300 میلیون ساله) هستند که هنوز روی زمین زندگی می‌کنند. مقاومت آنها در مقابل عفونت ویروسی و باکتریایی و توانایی آنها در تولید داروهای قلب، ارزش‌های ژنتیکی و بیولوژیکی محسوب می‌شود. امروز کاسپین در جهان 90 درصد تولید ماهیان خاویاری را بر عهده دارد در دریای خزر ذخایر ارزشمندی از ماهی‌های آب شیرین وجود دارد که می‌توان سوسن، زاندر، کوتوم، کله، قارچ، کپور، ساحلی، ماهی قزل‌آلا را نام برد.

از سویی دریای خزر یک مخزن بزرگ ماهیگیری است که در آن سالانه 90 درصد از ذخایر ماهیان خاویاری جهان تولید می‌شود. تخم‌ریزی‌های وسیع در رودخانه‌ها به داخل دریا و تامین مواد غذایی بالا به بزرگترین محدوده جهان دریاچه خزر کمک کرده است. حدود 50 گونه دیگر ماهی در دلتای رودخانه و قسمت‌های ساحلی دریای خزر وجود دارد.

منطقه آب‌های خزر شمالی از دیدگاه‌های زیست شناختی و شیلات، منحصر به فرد است و به همین علت برخی از مناطق حفاظت شده در آن ایجاد شده است.

در بخش انرژی نیز این دریا بسیار وسوسه‌انگیز و با اعتبار است. ذخایر نفتی منطقه خزر بسیار زیاد است. برآوردهای زیادی در مورد ذخایر نفت در حوزه دریای خزر وجود دارد. در حال حاضر از 17 میلیارد متغیر است. تا 250 میلیارد.. بیش از 150 سال پیش، در آذربایجان، نفت استخراج می‌شد. از قرن نوزدهم، دریای کاسپین وارد عصر نفتی شد. اولین حفاری در 1820 انجام و در سال 1870، شرکت‌های خارجی توجه زیادی به منطقه خزر نمودند که شل نیز در میان آنها پیشگام بود. اولین عرضه نفت به بازارهای بین‌المللی در سال 2000 آغاز شد.

این‌ها بخشی از نعمات سرشار خداوندی است که دریای خزر نهفته‌اند و لزوم برنامه‌ریزی گسترده و منطقی را در راستای استفاده بهینه و مطلوب از آنها به ما یادآور می‌سازد.

فراهم نمودن بستر ایجاد اشتغال با محوریت سکنه بومی، پاکسازی دریا و جلوگیری از ورود شیرابه و پسماندهای خانگی و صنعتی به دریا، تلاش در جهت جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی، استفاده بهینه از ظرفیت‌های اسکان نوین و بومی در جهت اسکان آبرومند و ایجاد درآمد مستمر، برنامه‌ریزی در جهت روان‌سازی ترافیک شهری و بین‌شهری، احداث پارکینگ‌های برون شهری و توسعه حمل‌و‌نقل شهری با سیستم مدرن، تلاش در جهت حمل‌و‌نقل دریایی، انتقال مسافر از غربی‌ترین نقطه استان گیلان به شرقی‌ترین نقطه استان گلستان توسط قایق‌های پیشرفته و مدرن تفریحی و تجاری، برنامه‌ریزی در جهت توسعه پرورش و استحصال ماهیان خاویاری، ماهیان استخوانی و …، برنامه‌ریزی در جهت توسعه اکتشافات در دریا با رعایت مسائل زیست‌محیطی، توسعه گردشگری غذایی، ورزشی و ماهیگیری، برگزاری جشنواره‌های غذاهای دریایی، رونق صنایع دریایی و مشاغل وابسته، توسعه ورزش‌های آبی و به تبع آن رونق اقتصاد این ورزش‌ها، نظارت بر احداث و توسعه مراکز مدرن طرح سالم‌سازی دریا و … نیازمند همدلی و تعامل دستگاه‌های مختلف و حتی لزوم انتصاب شهردار مستقل برای خزر را بیش از پیش ضروری می‌نماید.

امید که با همراه تعبیر رویاهای خزر، علاوه بر حفاظت از اکوسیستم منطقه ساحلی و موجودات دریایی، فصل درخشانی در ایجاد اشتغال و بهره‌مندی از گنجینه‌های بی‌بدیل خزر رقم بخورد.