نگاهی به آیین‌های ماه مبارک رمضان در قزوین

ماه مبارک رمضان در قزوین همواره با آیین و نمادهای خاصی همراه بوده و مردم این دیار همواره سعی در بهره‌مندی هرچه بیشتر از سفره پروردگار در این ماه مبارک را دارند.

به گزارش ایرنا، مردم قزوین همانند سایر اقوام ایران زمین از دیرباز آداب، رسوم و آیین‌های خاصی را در ماه مبارک رمضان داشته‌اند که متاسفانه در دهه‌های اخیر و با تغییر سبک زندگی، بیشتر آنها رو به فراموشی گذاشته شده است. با این حال آشنایی با آنها، به ویژه برای نسل جوان و نوجوان خالی از لطف نخواهد بود.

برخی از این آیین‌ها که دارای رگه‌های معنوی نیز هستند، مربوط به استقبال و به پیشواز رفتن این ماه مبارک بوده و برخی نیز در طول این ماه برگزار می‌شده است.

به گفته محمدحسن سلیمانی، تاریخ پژوه قزوینی، ماه مبارک رمضان همواره در قزوین با آیین و آداب و رسوم خاصی همراه بوده است از جمله این آیین ها و پیش از ورود به این ماه شریف، در قزوین قدیم “خانه تکانی” بود.

وی اظهار کرد: مردم قزوین همانگونه که در آستانه نوروز و سال نو، خانه را از گرد و غبار می‌آراستند، از نیمه ماه شعبان به بعد هم اقدام به خانه‌تکانی و غبارروبی مساجد می‌کردند تا با آمادگی و آراستگی به ماه میهمانی الهی وارد شوند.

سلیمانی یادآور شد: همچنین در کنار خانه‌تکانی‌ها، برای ایجاد آراستگی درونی نیز سه روز آخر ماه شعبان را روزه می‌گرفتند تا آمادگی روحی و معنوی ورود به ماه بندگی را کسب کنند که امروزه نیز روزه داری در روزهای آخر شعبان همچنان در بین مردم این دیار مرسوم است.

وی ادامه داد: از دیگر سنت‌ها در قزوین قدیم که امروز نیز کم و بیش همچنان در میان مردم این شهر متداول است، غسل شب اول ماه رمضان بود که مورد توجه همگان قرار داشت.

این قزوین پژوه تاکید کرد: یکی دیگر از اعمال و رسوم‌هایی که مردم قزوین به مناسبت ماه مبارک رمضان داشتند، گذاشتن حنا در دستان خود بوده که به ویژه در میان مردان رواج داشته است، در واقع هدف از این کار تطهیر و آراستگی برای شرکت در ضیافت الهی بود.

سلیمانی با بیان اینکه قزوینی‌ها در قدیم که نانوایی‌های عمومی چندانی وجود نداشت، در نیمه دوم ماه شعبان، نان مورد نیاز خودشان برای ماه مبارک رمضان را در تنورهای خانگی خود می‌پختند، افزود: آنان برای پختن نان مورد نیازشان در فصول مختلف، از بانوان روستایی که نانوایان خانه‌پز بودند، استفاده می‌کردند.

گل خندانی یا کلوخ اندازی

این تاریخ پژوه‌ قزوینی یکی دیگر از سنت‌های مردم این دیار در آستانه‌ی ورود به ماه مبارک رمضان را برگزاری جشن گل خندانی دانست و اضافه کرد: در برخی از نقاط کشور از این رسم به عنوان “کلوخ انداز” نیز یاد می شود.

به گفته وی، گل خندانی، آیینی بود که به طور معمول برای روزه اولی‌ها و در آخرین جمعه از ماه شعبان انجام می‌شد به گونه‌ای که مردم جشن مفصلی را با انواع غذاهای مقوی برپا می‌کردند تا نوجوانان بتوانند آمادگی بیشتری خود برای یک ماه روزه‌داری کسب کنند.

شلیک توپ

این روزنامه‌نگار قزوینی ادامه داد: در روزگاری که ساعتی وجود نداشت یا رسانه‌ای که مردم از طریق آن‌ از برخی رخدادها چون حلول عید فطر، هنگام تحویل سال و یا اوقات سحر و افطار در ماه مبارک رمضان مطلع شوند، این توپچی‌ها بودند که با شلیک توپ، وظیفه اطلاع‌رسانی را برعهده داشتند.

سلیمانی خاطرنشان کرد: در قزوینِ دوره قاجار، این کار را که قزوینی‌ها “در کردن توپ” می‌نامیدند، توپچی‌ها انجام می‌دادند و برای این کار یک عراده توپ را بالای تپه‌ای به نام “میمون قلعه” که مقابل بقعه شاهزاده حسین (ع) قرار داشت، مستقر می‌کردند و توپچی وظیفه داشت در ۲ نوبت با شلیک توپ، هنگام سحر و افطار را به‌ اطلاع مردم برساند.

وی اضافه کرد: البته شلیک توپ، صرفا به ماه مبارک رمضان محدود نبود، سند مربوط به “شلیک توپ در قزوین” در سال ۱۳۳۴ ه. ق (۱۲۹۴خورشیدی) نشان می‌دهد که در این سال هنگام مناسبت‌هایی چون عید نوروز، میلاد حضرت امیرالمومنین علی (ع)، میلاد حضرت سیدالشهدا(ع)، میلاد حضرت مهدی (ع)، عید مولود و تاج‌گذاری احمد شاه قاجار، عید سعید فطر، عید اضحی (قربان)، عید غدیر و میلاد حضرت رسول اکرم (ص) نیز ۱۱ گلوله توپ شلیک شده است.

سلیمانی افزود: براساس همین سند، تعداد شلیک‌ها در ۲ نوبت سحر و افطار ماه مبارک رمضان، ۶۲ گلوله توپ بوده که هر یک از این گلوله‌ها، شش قران (ریال) محاسبه شده‌اند.

سحرخوانی یا مناجات‌خوانی

این تاریخ‌پژوه قزوینی ادامه داد: سحرخوانی یا مناجات‌خوانی سحر یکی دیگر از رسوم مردم قزوین در ماه مبارک رمضان بود، میرزا ابوالحسن‌خان اقبال آذر قزوینی، یکی از بزرگان موسیقی ایران و از شاگردان ملاعبدالکریم جناب قزوینی یکی از مناجات خوان‌های قزوین بود که در این ماه با حضور در مسجد جامع عتیق، مناجات خوانی می‌کرد.

وی تصریح کرد: همچنین اذان‌گویی در پشت بام و هنگام سحر از دیگر سنت‌های خاص این ایام در قزوین بوده که امروزه متاسفانه چنین سنت‌هایی به بوته فراموشی سپرده شده است.

سلیمانی ادامه داد: از دیگر سنت‌های مردم قزوین، به ویژه برای بانوان در ماه مبارک رمضان، اقامه نماز ظهر و عصر در طول این ماه در سه تا سی مسجد و همچنین زیارت چهار تا هفت امامزاده در این ماه بود، برای ادای این سنت، قزوینی‌ها معمولا به زیارت بقاع شریف امامزاده‌حسین (ع)، بقعه چهار انبیاء، امامزاده اسماعیل (ع)، امامزاده سلطان سید محمد(ع)، امامزاده آمنه خاتون(س)، امامزاده بی‌بی‌زبیده(س) و امامزادگان بی‌بی‌شهربانو(س) و حلیمه خاتون(س) می‌رفتند.

بردن افطاری برای نوعروسان

سلیمانی خاطرنشان کرد: بردن افطاری به منزل نوعروس یا به قول قزوینی‌ها، دختر شیرینی‌خورده پسرشان، از جمله دیگر سنت‌های مردم این شهر در ماه مبارک رمضان بود که در کنار افطاری هدیه‌ای نیز برای نو عروس خود می‌بردند. این سنت خوشبختانه کم و بیش همچنان ادامه دارد.

وی اضافه کرد: برگزاری جلسات قرائت و ختم قرآن کریم در مساجد به گونه‌ای که هر شب یک جز از سی جز قرآن خوانده می شد، اجرای نقالی در شب‌های ماه رمضان در قهوه‌خانه‌ها، برگزاری آئین گلریزان برای کمک به نیازمندان در زورخانه‌های قزوین از دیگر سنت‌های قزوینی در این ماه بود.

این قزوین پژوه با اشاره به سفره‌های افطاری قزوینی‌ها که بسیار منحصر به فرد بوده است، افزود: این سفره ساده اما با وجود غذاهای مقوی زینت‌بخش می‌شده که اکنون نیز به چشم می خورد.

سلیمانی افزود: دویماج (از غذاهای مخصوص مردم قزوین شامل نان خشک کرده نم دار، پنیر، گردو و سبزیجات معطر، گوجه و پیاز سرخ شده) و همچنین آش حلیم در کنار فرنی، حلوا و آش شله‌زرد پای ثابت سفره افطاری قزوینی‌ها بوده است.

وی ادامه داد: برخی شهروندان قزوینی همچنین یک نوع نان به نام پنجه‌کش از آرد و روغن حیوانی تهیه می‌کردند که بسیار مقوی بوده و برخی از مردم نیز که دارای تنور خانگی بودند پیش از ماه مبارک رمضان نانوا می‌آوردند و نان مورد نیاز خود را برای این ایام تهیه کردند.

«پیراهن مراد» رسمی برای باز شدن بخت دختران دم بخت در ماه رمضان

سلیمانی با اشاره به رسم پیراهن مراد، تصریح کرد: سادات قزوینی در ۲۷ ماه مبارک رمضان به بازار رفته و پارچه‌ می‌خریدند و از آن در مسجد پیراهنی می‌دوختند و بر تن دختران دم بخت می‌کردند تا آن دختر طی یک سال آینده به خانه بخت برود.

وی تاکید کرد : تفاسیر و جلسات قرآنی پس از افطار برگزار می‌شد و در این بین خانم‌ها نیز در خانه خود روضه و قرآن‌خوانی داشتند.