عوامل زمینه‌ساز در بروز پوکی استخوان و راه‌های پیشگیری از آن

مرضیه قنبری ـ پوکی استخوان؛ بیماری ای است که امروزه با افزایش جمعیت سالمندی در حال افزایش می‌باشد.

عوامل متعددی در بروز پوکی استخوان موثر است که به طور قطع، اطلاع از آن‌ها و در پیش گرفتن روش‌های پیشگیرانه می‌تواند؛ در کاهش بروز آن موثر باشد.

«دکتر نسرین تنکابنی» رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در گفت‌وگو با ولایت با اشاره به اینکه از این بیماری به عنوان یک بیماری خاموش یاد می‌شود؛ گفت: در هر سه ثانیه یک شکستگی به دلیل پوکی استخوان در جهان رخ می‌دهد که با توجه به عوارض متعددی که این بیماری در پی دارد؛ از این‌رو اطلاع از عوامل زمینه‌ساز و پیشگیری از آن می‌تواند در کاهش آمار مبتلایان در جامعه موثر باشد.

ابتلای ۴۰ درصد زنان بالای ۵۰ سال به پوکی استخوان

دکتر نسرین تنکابنی اظهار داشت: استخوان، یک بافت زنده است که از مجموعه‌ی سلول‌های استخوان‌ساز و سلول‌های تخریب‌کننده استخوان تشکیل شده است.

وی با بیان اینکه در تمام طول عمر فرد این ساخت و تخریب بافت استخوانی ادامه دارد؛ افزود: زمانی که تخریب استخوان بیشتر از ساخت آن باشد، پوکی استخوان یا استئوپروز رخ می‌دهد؛ در واقع به کاهش توده استخوانی، ضعیف و سست شدن بافت استخوان‌ها پوکی استخوان می‌گوییم.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان یادآور شد: در این حالت استخوان‌ها نازک و شکننده شوند و با کوچک‌ترین ضربه و حتی به خودی خود شکسته می‌شوند.

وی با بیان اینکه احتمال بروز این بیماری در هر دو جنس (زن و مرد) وجود دارد؛ بیان کرد: با این وجود میزان شیوع آن در خانم‌ها بیشتر از آقایان است به طوری که ۲۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال و ۴۰ درصد زنان بالای ۵۰ سال مبتلا به پوکی استخوان هستند.

رئیس گروه پیشگیری با اشاره به اینکه در حال حاضر در دنیا بیشترین رشد جمعیتی را در گروه سنی سالمندان شاهد هستیم و با توجه به اینکه این افراد بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند؛ تصریح کرد: تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ این افزایش در هر دو جنس در کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای در حال توسعه باشد.

در هر سه ثانیه یک شکستگی به دلیل پوکی استخوان در جهان رخ می‌دهد

تنکابنی در ادامه از بالا بودن عوارض ناشی از پوکی استخوان گفته و افزود: سالانه حدود 1/6 میلیون شکستگی لگن در سراسر جهان اتفاق می‌افتد که با این آمار انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰؛ این میزان به 4/5 تا 6/3 میلیون نفر افزایش یابد.

وی با بیان اینکه در واقع در هر سه ثانیه یک شکستگی به دلیل پوکی استخوان در جهان رخ می‌دهد؛ یادآور شد: شایع‌ترین اتفاقی که در اثر پوکی استخوان رخ می‌دهد، شکستگی استخوان‌ها به ویژه شکستگی لگن است که در سالمندان منجر به ناتوانی و از دست دادن استقلال و وابستگی به دیگران و حتی مرگ آنها شود؛ هزینه‌های اقتصادی تحمیلی به بیمار و نظام سلامت نیز از سایر عوارض می‌باشد.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با تاکید بر اینکه از هر سه خانم یک نفر و از هر پنج مرد یک نفر دچار شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان می‌شوند؛ خاطرنشان کرد: از نظر آماری پوکی استخوان در زنان چهار برابر مردان مشاهده می‌شود یعنی از هر هشت مرد بالای ۵۰ سال یک نفر و از هر دو زن بالای ۵۰ سال یک نفر مبتلا به پوکی استخوان می‌شود که البته این امر به سن یائسگی هم ارتباط دارد.

وی اضافه کرد: خانم‌هایی که دچار یائسگی زودرس می‌شوند یعنی یائسگی قبل از ۴۵ سالگی دارند و یا خانم‌هایی که در سنین پایین تخمدان‌های خود را با جراحی برمی‌دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌گیرند.

تنکابنی در ادامه به تشریح عوارض ناشی از پوکی استخوان پرداخته و گفت: در مورد این بیماری باید گفت که پوکی استخوان یک بیماری خاموش است؛ یعنی در مراحل اولیه علامت ندارد و همین امر باعث می‌شود تا در تشخیص دچار مشکل شویم و در واقع پوکی استخوان با عوارض آن تشخیص داده می‌شود و خیلی از افراد با بروز شکستگی مراجعه می‌کنند.

وی به بروز شکستگی‌های خود به خودی در افراد مبتلا به پوکی استخوان اشاره داشته و اذعان داشت: افراد مبتلا به پوکی استخوان با کمترین ضربه به استخوان‌ها به ویژه در ناحیه کمر، مچ دست و لگن دچار شکستگی می‌شوند و یا اینکه فرد با درد شدید کمر در نقطه خاص که می‌تواند به علت شکستگی مهره باشد به مراکز درمانی مراجعه می‌کند.

رئیس گروه پیشگیری با بیان اینکه در مواردی، پوکی استخوان با ایجاد قوز در ناحیه پشت و نیز کوتاه شدن قد فرد نسبت به دوران جوانی تشخیص داده می‌شود.

کاهش قد بیش از 2/5 سانتیمتر می‌تواند نشانه پوکی استخوان باشد

به گفته وی اگر قد فردی نسبت به دوران جوانی بیشتر از ۲.۵ سانتی‌متر کوتاه‌تر شود، احتمال ابتلای وی به پوکی استخوان وجود دارد.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان افزود: در این بیماری دو دسته عوامل خطر داریم؛ یک دسته عوامل خطر غیرقابل کنترل بوده و در اختیار ما نیست و دسته دوم عوامل خطر قابل کنترل است.

ارتباط سن، جنس، نوع استخوان‌بندی و سابقه خانوادگی و نژاد با پوکی استخوان

تنکابنی در تشریح عوامل خطر غیرقابل کنترل؛ گفت: اولین عامل را می‌تواند به جنسیت نسبت داد. شیوع پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن در زنان بیشتر از مردان است.

به گفته وی بعد از سنین ۶۵ تا ۷۰ سالگی این روند در زنان و مردان برابر می‌شود.

او سن را از دیگر عوامل خطر غیرقابل کنترل عنوان کرده و یادآور شد: با افزایش سن، احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‌شود.

تنکابنی یائسگی را به عنوان عامل خطر دیگر در بروز  پوکی استخوان یاد کرده‌ و اذعان داشت: در هنگام یائسگی تولید هورمون استروژن از تخمدان‌ها متوقف می‌شود و در پی آن سرعت کاهش توده استخوانی افزایش می‌یابد.

وی سابقه خانوادگی افراد را از دیگر عوامل خطر برشمرده و توضیح داد: احتمال بروز پوکی استخوان در افرادی که در خانواده آنها سابقه پوکی استخوان وجود دارد بیشتر است. در واقع وراثت بر تراکم توده استخوانی و سرعت کاهش آن اثر دارد.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان، نوع استخوان‌بندی را نیز در بروز پوکی استخوان موثر دانسته و اذعان داشت: افرادی که استخوان‌‌بندی ظریف و کوچک دارند، قد کوتاهی هم دارند یا لاغر هستند؛ یعنی BMI آنها زیر 18/5 است و این افراد مستعد پوکی استخوان هستند.

وی نژاد را از دیگر عوامل خطر غیرقابل کنترل در بروز پوکی استخوان عنوان کرده و ادامه داد: برخی نژادها  مانند ساکنین اروپای شمالی و یا آسیای جنوب شرقی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.

برخی بیماری‌ها زمینه‌ساز ابتلای فرد به پوکی استخوان است

تنکابنی برخی از بیماری‌ها را نیز زمینه‌ساز بروز پوکی استخوان دانسته و افزود: کسانی که بیماری‌های غده تیروئید دارند؛ یا غده پاراتیروئید آنها درگیر است و یا بیماری‌های غدد فوق کلیوی دارند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.

بالا بودن وزن، کم تحرکی، تغذیه نامناسب و مصرف دخانیات از عوامل زمینه‌ساز در بروز پوکی استخوان

تنکابنی در بخش دیگری از سخنانش به تشریح عوامل خطر قابل کنترل در بروز پوکی استخوان پرداخته و اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین فاکتورها در بروز پوکی استخوان وزن است؛ به طوری که در افرادی که وزن بسیار پایین دارند؛ قدرت استخوان‌ها کمتر شده و افراد در معرض پوکی استخوان قرار می‌گیرند.

وی کم تحرکی، نداشتن فعالیت و همچنین تغذیه نامناسب را به عنوان یک فاکتور مهم دیگر در بروز پوکی استخوان یاد کرده و افزود: مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین دی، استخوان‌ها را مستعد کاهش تراکم استخوانی می‌کند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در ادامه از تاثیر مصرف دخانیات به ویژه سیگار در بروز پوکی استخوان گفته و ادامه داد: استفاده طولانی مدت از برخی داروها مثل کورتیکواستروییدها، داروهای ضد تشنج مثل کارمازپین و نیز مصرف هپارین را در کاهش تراکم استخوان موثر دانست.

وی در ادامه به بیان راه‌های پیشگیری از این بیماری پرداخته و تاکید کرد: برای پیشگیری از بروز این بیماری باید سبک زندگی سالم داشته باشیم؛ در این راستا باید ضمن داشتن تغذیه مناسب، فعالیت بدنی مناسب نیز داشته باشیم.

تنکابنی بر ضرورت انجام ورزش‌های تحمل‌کننده وزن بدن تاکید داشته و یادآور شد: ورزش باید از دوران کودکی و نوجوانی انجام شود تا به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند؛ در سنین بالاتر هم باید ورزش کرد؛ حال اگر افرادی در سنین پایین‌تر ورزش نمی‌کردند توصیه می‌شود از همین حالا ورزش کردن را در برنامه‌های روزانه خود بگنجانند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با بیان اینکه از دیگر روش‌های سبک زندگی سالم، پرهیز از مصرف سیگار و الکل است؛ اذعان داشت: مصرف مناسب کلسیم و ویتامین دی در روز از موارد توصیه شده برای داشتن استخوان‌های سالم و پیشگیری از پوکی استخوان است.

با افزایش سن، میزان نیاز بدن به کلسیم و ویتامین «دی» افزایش می‌یابد

به گفته تنکابنی افراد زیر ۵۰ سال روزانه باید هزار میلی‌گرم کلسیم و ۴۰۰ تا ۸۰۰ واحد ویتامین دی مصرف کنند.

وی تاکید کرد: اما افرادی که بالای ۵۰ سال سن دارند؛ میزان نیازشان به کلسیم و ویتامین «دی» بیشتر بوده و روزانه باید هزار و ۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و ۸۰۰ تا هزار واحد ویتامین دی مصرف کنند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در بخش دیگری از سخنانش به منابع ویتامین «دی» اشاره داشته و گفت: این ویتامین از دو منبع تامین می‌شود، اولین روش تامین آن این است که روزانه یک ربع تا ۲۰ دقیقه در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیریم و روش دوم دریافت ویتامین «دی» از طریق رژیم غذایی است.

تنکابنی یادآور شد: شیرهای غنی شده با ویتامین «دی»، زرده تخم‌مرغ، ماهی‌های پرچرپ مانند سالمون و ساردین و جگر از منابع ویتامین «دی» هستند.

به گفته وی در صورت عدم استفاده از این مواد غذایی می‌توان از مکمل‌ها استفاده کرد.

استفاده از مواد پروتئینی به حفظ استحکام استخوان کمک می‌کند

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در بخش دیگر صحبت‌های خود از اهمیت مصرف مواد حاوی پروتئین در استحکام استخوان‌ها و عملکرد عضلات گفته و افزود: لبنیات، گوشت، ماهی، تخم مرغ و منابع گیاهی پروتئین مانند حبوبات (لوبیا، عدس)، آجیل و سویا از منابع غنی پروتئینی محسوب می‌شوند.

وی در ادامه از اهمیت مصرف منیزیم در رژیم غذایی گفته و تصریح کرد: نیمی از منیزیم بدن در استخوان‌ها ذخیره می‌شود و نقش مهمی در ساخت استخوان دارد‌ البته کمبود منیزیم نادر بوده و معمولا در افراد مسن به خصوص با مصرف برخی داروها ممکن است در معرض کمبود آن قرار گیرند.

تنکابنی با بیان اینکه سبزیجات سبز، حبوبات، ماهی، میوه‌های خشک شده مثل زردآلو، کشمش و آلو حاوی منیزیم هستند؛ تاکید کرد: اگر فردی هیچ کدام از این‌ها را نمی‌تواند مصرف کند، می‌تواند از مکمل منیزیم استفاده کند.

وی در ادامه از اهمیت ماده معدنی روی در تامین سلامت استخوان‌ها گفته و افزود: روی از جمله مواد معدنی است که برای بازسازی استخوان نیاز است که کمبود آن ممکن است در افراد مسن مشاهده شود که باید تاکید کرد که منابع غذایی متفاوت مثل گوشت قرمز و حبوبات حاوی روی هستند.

رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در آخر به تشریح روش‌های تشخیص پوکی استخوان پرداخته و افزود: با روش‌هایی چون رادیوگرافی و بررسی آزمایشگاهی و سنجش تراکم استخوان می‌توان متوجه شد که فرد دچار این بیماری است یا نه؛ ولی باید یادآور شد که مهم‌ترین روش تشخیص پوکی استخوان انجام سنجش تراکم استخوان است.

تنکابنی توصیه کرد: افراد بالای ۵۰ سال به خصوص خانم‌ها اگر سابقه مصرف کورتون بیش از سه ماه و یا سابقه شکستگی استخوان در خانواده و یا خود را دارند و یا داروهای ضد تشنج و هپارین را مصرف می‌کنند؛ می‌توانند با مراجعه به پزشک و در صورت نیاز نسبت انجام سنجش تراکم استخوانی اقدام کنند.