نقش و کاربرد خطوط گرافیکی در اطلاعرسانی
- شناسه خبر: 2765
- تاریخ و زمان ارسال: 23 مهر 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
ـ مقدمه:
هدف از انجام این تحقیق آشنایی بیشتر و عمیقتر با پوستر، انواع خط، تایپوگرافی، خطوط گرافیکی و کاربرد آنها می باشد. با توجه به اینکه با پیشرفتهای روز افزون جوامع اهمیت آشنایی با این مفاهیم از اهمیت بسزایی برخوردار است، یکی از موارد استفاده از پوستر برای اطلاعرسانی است. اطلاعرسانی میتواند در هر یک از حیطههای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و… باشد. بنابراین آشنایی با خط، تایپوگرافی، خطوط گرافیکی و کاربردشان برای طراحی یک پوستر حرفهای برای اطلاعرسانی ضرورت دارد.
در این مقاله علاوه بر آشنایی مختصر با تاریخچه هنر خوشنویسی و تایپوگرافی در ایران، تعریفی از پوستر، خط و تایپوگرافی آوردهایم. سپس به طور مفصلتر به خطوط گرافیکی (خط کوفی، خط نسخ، خط ثلث، خط نستعلیق، خط شکسته و خط معلی) و کاربرد هر کدام در پوستر برای اطلاعرسانی پرداختهایم. امید است آشنایی با این مفاهیم ما را در طراحی پوسترهای حرفهای به کمک خطوط گرافیکی برای اطلاعرسانی یاری نماید.
ـ تاریخچه خط:
از دیرباز، ایرانیان به هنر خوشنویسی توجهی خاص داشتهاند و مردم این سرزمین همواره کوشیدهاند تا از این هنر در جهت زندگی بهتر استفاده کنند. کندهکاریهای زیبا بر روی ظروف و به کارگیری خط و خوشنویسی، در معماری و زیباسازی بناها و… نمایانگر آن است که ایرانیان، این هنر تزئینی را جزئی از زندگی خود بهشمار میآورند و در همه امور به نحو شایستهای از آن بهره میگیرند.
در کشور ما خوشنویسی همواره با مکاتب و شیوههای هنری در مراکز و شهرهای عمده فرهنگی و هنری چون شیراز، تبریز، اصفهان و هرات در ارتباط با رونق هنرهای تجسمی مانند نقاشی، مینیاتور، تذهیب و سایر صنایع ظریفه همگام بوده و رشد قابل ملاحظهای یافته است. اما تحول بنیادی خوشنویسی در ایران با مدد از ذوق و خلاقیت هنرمندان خطاط ایرانی از نیمه دوم قرن هشتم هجری به بعد صورت گرفته است.
خوشنویسی بهخصوص پس از پذیرفتن اسلام به وسیله ایرانیان رو به تکامل نهاد و پس از گذشت قرنها این میراث گرانبها که شناسنامه مردم ایران باستان است، همچنان مورد استفاده قرار میگیرد. خطاطی در دنیای سنتی، پیوسته با تحول و نوآوری همراه بوده است. امروزه در نیازهای جامعه، در مقطع زمانی مذکور نیز خوشنویسی مورد بررسی است. رقابتهای تجاری، تبلیغات، اعم از آگهیها و پوسترها و همچنین روزنامهها و کتب و سایر نشریات، به هنرمندان فرصتی بخشیدند که با هوشیاری خاص خود این هنر را در روندی جدید به کار گیرند. نیازهای تبلیغاتی، تجاری، سینماها، کتابها، روزنامهها و مسابقات، بیان جدید بصری را طلب میکردند. خط و خوشنویسی میتواند این نیازها را برآورده نماید. این بار وظیفه بصری خط بر وظیفه مراسلاتی و مکاتباتی رجحان یافت و به معنای دیگر تا حدودی نیز انتقال دانش و اطلاعات راسرعت و سهولت بخشید. در روند رقابت زیبایی و سودمندی (در زمینه مراسلات)، «زیبایی»گوی سبقت را ربود.
در دنیای سنتی، خط وظیفه داشت که مفهوم را به آسانترین، سریعترین و خواناترین وجهی بیان نماید تا در نگاه اول فرم و محتوا و شکل و مفهوم یک مکان به بیننده و خواننده القاء شود. اما اینک وظیفه مهم خط، زیبایی و تبلیغ است. پس استفاده از خط نوشتار در گرافیک، امری اجتنابناپذیر و جدانشدنی است. تصاویر و نوشتار در کنار هم نقش خبری و پپامدهنده را ایفا میکنند. در کنار تصویر هر کالا یا فن یا نماد هر موضوع فرهنگی عامل نوشتار به عنوان تکمیلکننده و متمم خبر یا تبلیغ نقش مهمی را دارد. تحول بنیادی خوشنویسی در ایران با مدد از ذوق و خلاقیت هنرمندان خطاط ایرانی از نیمه دوم قرن هشتم هجری به بعد صورت گرفته است. نوشتن، تبیین گفتار است و نوشته را شکل بصری سخن و احساس میتوان شمرد. از اولین آثار چاپی تا اولین پوستر، نوشته در پیوند با کلام و حلقه واسطه میان محتوای پیام و گیرنده است. نوشته اگر چه در قالب خوشنویسی و یا تایپوگرافی ارائه شود در آثار گرافیکی حائز اهمیت است.
هنر به عنوان پدیدهای وابسته به فرهنگ، در طول تاریخ همواره موثر بوده است. البته میزان این تاثیر بیگمان در ادوار گوناگون یکسان نبوده اما به هرحال از زمانی که جوامع انسانی شکل گرفته، انسان هیچگاه از درگیری با هنر به کلی برکنار نبوده است.
قرن نوزدهم، همانگونه که نقطهی تحولی شگرف در تاریخ جهان بود، از اعصاری محسوب میشود که در آن مسئلهی هنر به گونهای وسیع در بیشتر جوانب حیات آدمی، لااقل در اجتماعات صنعتی نفوذ و تاثیر کرد. تغییرات و تحولات بسیاری که بر همهی عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این قرن به وجود آمد، هنر را نیز در حیطهی گسترش خود گرفت. سرآمد این تحولات بنیادی، به طور قطع انقلاب صنعتی اروپا بود. انقلاب صنعتی، روابط تازهای را میان گروههای وابسته به صنعت و تولید (کارگر، کارفرما، مصرفکننده) به وجود آورد و از طریق دگرگونی کیفی و کمی تولید و مواد تولیدی نیازهای تازهای را مطرح نمود. از این نیازهای تازه، یکی نیز وجود واسطههایی بود که میان تولیدکنندگان کالاهای صنعتی با مصرفکنندگان این قبیل محصولات ارتباطی بیشتر به وجود آوردند. به عبارت سادهتر (تولید انبوه) مشتریان انبوه نیز میخواست. به این ترتیب حرفهی تبلیغات به وجود آمد و لاجرم رابطهی میان هنر (به دلیل تاثیری که بر مردم و اجتماع داشت) با اقتصاد و تجارت جداً مطرح شد.
ـ پوستر
پوستر واژه انگلیسی است که در دهههای اخیر به زبان فارسی وارد شده است و به معنی آگهی دیواری به کار میرود. اما نمیتوان گفت که هر نوع آگهیای که روی دیوار نصب شود لزوما پوستر است. پوستر ارائهای تصویری از تحقیقات یا پروژهها و یا بیان یک مطلب یا در خواست است.
پوستر از دو بخش مهم تصویر و نوشته شکل میگیرد. در تحولات پوستر همواره نوشته نقش و جایگاه ویژهای داشته و تغییر آن در تغییر سبکهای طراحی گرافیک موثر است.
«پوستر» ارائهای تصویری از تحقیقات یا پروژهها و یا بیان یک مطلب یا درخواست است. در واقع پوستر یکی از رسانههای آموزشی نوشتاری است. در تهیه پوستر از طرح، رنگ ، عکس و نقاشی استفاده میشود. بهترین پوستر، پوستری است که بتواند در حداقل زمان ارتباط لازم را برقرار کند. پوسترها بیشتر اوقات حالتی شعارگونه دارند نمونههای مختلف آن را میتوانید به در و دیوار شهرهای بزرگ ببینید .
ـ تایپوگرافی
«تایپوگرافی،» اثری گرافیکی است که حروف، ساختار اصلی آن را تشکیل میدهد و از فونتهای موجود با دخل و تصرفاتی که در آنها برای کشف ویژگیهای بصری حروف انجام میشود، استفاده میکند. شاید هدف اصلی تایپوگرافی، سرعت بخشیدن به ارسال هرچه سریعتر پیام و برقراری ارتباط بهصورت زبان بصری نسبت به نوشتار عادی باشد و مضمونی که از تایپوگرافی در اذهان جای گرفته، است که حروف را بهصورت درهم ریخته بر روی کار قرار گیرند. در صورتی که واقعا چنین نیست. تایپوگرافی به معنای کشف ارزشهای بصری حروف برای بیان مفهومی جدید است و شاید بهدلیل آنکه حروف چاپی فارسی به اندازه کافی دارای تنوع قلم و کاراکتر نیست، اهمیت هماهنگی شکل و حروف با موضوع، در جامعه ما بهدرستی شناخته نشده و کمتر کسی به این نکته توجه کرده است. تایپوگرافی فقط جابهجا کردن خط کرسی حروف نیست و باید با ظرفیتهای حروف فارسی آشنا باشیم.
در واقع تایپوگرافی تکنیکی در گرافیک است که با حضور چاپ در عرصه نشر کتاب به وجود آمده است. با آمدن چاپ، برای تلطیف کردن کلمات چاپی که خشک به نظر میرسیدند، حرکاتی در بخشهایی از لغات و برجسته کردن آن ایجاد میکردند.
تایپوگرافی اصطلاحی است که این روزها در مجامع هنری گرافیکی زیاد شنیده میشود. گاهی آن را با خوشنویسی (کالیگرافی) اشتباه میگیرند. هرچند که استفاده از این تکنیک پیشینه حداقل 50 ساله در ایران دارد. در تایپوگرافی خوانا بودن مهم است زیرا در زمینهای استفاده میشود که اطلاعرسانی وجه بارز آن است، ولی در خوشنویسی زیبایی در اولویت قرار دارد. عقیده بر این است طراحان وظیفه انتقال ذهنیات خود و پیام موضوع را در طرحهایشان بر تصویر و حروف قرار میدهند.
تایپوگرافی، اثری گرافیکی است که حروف ساختار اصلی آن را تشکیل میدهد و از فونتهای موجود با دخل و تصرفاتی که در آنها برای کشف ویژگیهای بصری حروف انجام میشود، استفاده میکند. شاید هدف اصلی تایپوگرافی، سرعت بخشیدن به ارسال هرچه سریعتر پیام و برقراری ارتباط بهصورت زبان بصری نسبت به نوشتار عادی باشد و مضمونی که از تایپوگرافی در اذهان جای گرفته، آنست که حروف را بهصورت درهم ریخته بر روی کار قرار گیرند.
ـ اهمیت خط روزنامهای
ما باید با ظرفیتهای حروف فارسی آشنا باشیم. حروف فارسی به خاطر فرم خاصی که دارد برخلاف حروف لاتین، اگر فواصل بین حروف برداشته شود و بهم نزدیک یا به یکدیگر بچسبند، خوانایی خود را از دست نداده و میتوان فرمهای خاصی را از ترکیب فونتهای امروزی براساس ترکیبات خوشنویسی گذشته بهدست آورد.
این خط از نظر گرافیکی بسیار کاربردی و فراگیر است و در پوسترها، آگهیها و کلیه کارهای گرافیکی از آن استفاده میشود، بهخصوص که تنها خطی است که با تکنولوژی چاپ، خود را همراه کرده و به خط روزنامهای شهرت یافته است نیازهای تبلیغاتی، تجاری، سینماها، کتابها، روزنامهها و مسابقات، بیان جدید بصری را طلب میکردند. خط و خوشنویسی میتواند این نیازها را برآورده نماید.
ـ انواع خطوط ایرانی
خط رفیعی که ارتفاع الف در آن هفت نقطه میباشد. بنابراین نسبت به خطوطی نظیر نسخ و نستعلیق و رقعه، بلندتر است. خطی است ایستا و ریتمی که در اثر تکرار، ضربههای عمودی و بلند حروف در این خط ایجاد میشود. القاءکننده قدرت و عظمت است. این احساس خصوصا در برخورد با کتیبههای زیبای ابنیه مذهبی روشنتر است. خط ثلث که در ایران مهمترین کاربرد آن کتیبه نویسی است، دارای بار مذهبی نیرومندی است و برای نوشتن آیات قرآن استفاده میشود. همچنین در مجلهها، پشت جلد کتابها، سرلوحهها و طرح تمبر، برگذاشتها و… مورد استفاده قرار میگیرد.
خط نستعلیق که به حق آن را (عروس خطوط اسلامی) خواندهاند از مبدعات خاص ایرانیان است که در آن ذوق و سلیقه لطیف طبع ایرانی کاملا نمودار است. با توجه به اینکه نستعلیق، خط ملی ایرانیهاست و ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ این سرزمین دارد. امروزه الفبا و ترکیبات آن در برنامههای گرافیکی مورد مصرف زیادی پیدا کرده و در بسیاری از نشانه نوشتهها (آرمهای نوشتاری) استفاده میشود.
خط معلی برگرفته از اندوختههای ذهنی و خیالی کاتب از خطوط مختلف موجود بوده و از آن به طور مستقیم ازهیچ خطی استفاده نگردیده است. این خط، دلنشینی نستعلیق و استحکام نسخ، ثلث را داراست. فرم و حرکتهای انتهایی حروف در این خط که آن را تیز و باریک کرده، از سایر خطوط متمایز نموده است. این خط قابل استفاده در پوسترها و سرلوحههاست.
باتوجه به مطالب گفته شده خطوط بیانگر یک نشانه، حرکت چشم، مفهومرسانی یک فرم، بروز دهنده یک احساس و تشکیلدهنده اصلی هر موضوع در نقش میباشد. خطوط میتواند دربردارنده حس نظم، حرکت، تنش و یا هیجان، هدایتگر اصلی یک برند، یک نشانه و یا یک مفهوم باشند. بنابراین آشنایی درست با خطوط میتواند ما را در بیان بهتر و گیراتر یک مفهوم یا اطلاع رسانی یک مطلب به خوانندگان پوستر یاری نماید. همانطور که پیشتر گفته شد تایپوگرافی فقط جابهجا کردن خط کرسی حروف نیست و باید به ظرفیتهای حروف فارسی آشنا باشیم. حروف فارسی بهخاطر فرم خاصی که دارد برخلاف حروف لاتین، اگر فواصل بین حروف برداشته شود و بهم نزدیک یا به یکدیگر بچسبند، خوانایی خود را از دست نداده و میتوان فرمهای خاصی را از ترکیب فونتهای امروزی براساس ترکیبات خوشنویسی گذشته به دست آورد.