آنچه باید دربارهی «سیتیاسکن» بدانید
- شناسه خبر: 28079
- تاریخ و زمان ارسال: 20 دی 1402 ساعت 07:45
- بازدید :
تدوین و نگارش: ا. امیردیوانی
برشنگاری محوری رایانهای (سیتیاسکن)؛ نوعی ویژه از پرتونگاری اشعه مجهول (ایکس) میباشد که قادرست تصاویر سطح مقطع بخشی از بدن را بنمایاند.
این شیوه، مستلزم برش نگاری (توموگرافی) است. «تومو» واژهی یونانی به مفهوم برش یا مقطع و گرافی به معنای ترسیم میباشد. پس توموگرافی یعنی برشنگاری. «سیتیاسکن» در بسیاری از عملیات تشخیصی کاربرد دارد که عبارتند از:
اسکن سر
پرتونگاری متداول با اشعهی ایکس، قادر به نمایاندن ساختمانهای مغز نیست، ولی این عمل با سیتیاسکن، شدنی است. اسکن سر میتواند موارد زیر را تمیز داده و منتفی کند.
غدههای سرطانی
احتمال دارد غدههای سرطانی درون مغز، طناب نخایی یا هر جای دیگری در سر رشد کنند. سیتیاسکن را یارای آن هست که غدهها را با توان بسیار چشمگیری شناسایی نماید.
لختهی خون
چنانچه یک رگ خونی در مغز پاره شود، امکان تشکیل لختهی خونی وجود دارد. این لختهی خون میتواند از جریان خون و ارتباط عصبی ممانعت بهعمل آورد.
بزرگ شدن بطنها
بطنهای مغزی، حفرههایی در مغزند که مایع مغزی ـ نخاعی (مایع روشنی که مغز نخاع را در برمیگیرد) در آن جاری میگردد. گاه این مایع قادر نیست به طرز مناسبی تخلیه شود در نتیجه بطنها بزرگ میشوند.
سایر اختلالات
سیتیاسکن نمیتواند ناهنجاریهای اعصاب یا عضلات چشم را نشان دهد. ضمنا از دستگاه یاد شده جهت تشخیص تفاوتهای ضایعات مغزی مربوط به انواع بیماریهای روانی استفاده میشود.
اسکن بدن
سیتیاسکن قادرست استخوان، بافت، چربی، گاز، مایع و غیره را از هم تشخیص دهد. این دستگاه معین میکند که آیا اندام بزرگ شده، توپُر و یا انباشته بوده و اندازه و شکل عضو طبیعی است یا نه. سیتیاسکن خاصه در تشخیص موارد ذیل اهمیت دارد.
گرههای لنفاوی متورم
گاهی سیتیاسکن برای تشخیص تغییرات گرههای لفناوی موجود در قسمتهای متفاوت به کار میرود. این گرهها ممکن است به سبب عفونت یا بیماریهای دیگر بزرگ شده باشند.
مرض لوزالمعده
قبلا تشخیص این بیماری بدون جراحی ناشدنی بود. با سیتیاسکن میشود ظرف کمتر از یک ساعت آن را تشخیص داد.
ناراحتیهای پشت
سیتیاسکن این توان را دارد که دیسکها (بالشتکهایی از بافت نرم در بین مهرهها) را نمایان و معین نماید که آیا دچار پارهگی شده و بر یک عصب فشار وارد میکنند یا نه. پیش از آنکه سیتیاسکن در دسترس قرار گیرد، تشخیص این اختلال دشوار بود.
سرطان ریه
هر چند اکثر تودههای رشدیافته در پرتونگاری با اشعهی ایکس نشان داده میشود. ولی سیتیاسکن میتواند نقاط ویژهای را بنمایاند که با پرتونگاری مزبور معلوم نمیشوند. این امر در دستیابی به آگاهیهای فزونتری در زمینهی رشد یک توده (تومور) یاری میکند.
طرز کار دستگاههای سیتیاسکن
1ـ اشعه
یک لامپ اشعهی ایکس، دستهای اشعهی باریک را بر یک لایه یا «مقطع» از بدن متمرکز میسازد. جذب اشعهی ایکس در ساختمانهای مختلف بدن تفاوت میکند.
2ـ گیرنده
گیرندهها، شمار پرتورهای ایکس بر جا مانده بعد از عبور دستهی اشعهی ایکس از بدن را نمایان میسازند. این اطلاعات به یک رایانه منتقل شده و در آنجا انباشته میشود.
3ـ چرخش
لامپ اشعهی ایکس به دور بدن میگردد و آن را اسکن میکند. هزاران اندازهگیری توسط گیرندهها دریافت شده و در رایانه ثبت میگردد.
4ـ رایانه
رایانه، اطلاعات گیرندهها را در هزاران نقطهی گوناگون تجزیه و تحلیل میکند و محاسبات به یک تصویر ویدئویی تبدیل میشوند.
5ـ تصویر
پرتوشناس (متخصص رادیولوژی) میتواند تصویر را بررسی کرده و یقین کند که آیا به آزمایشات فزونتری نیاز هست یا نه. از این تصویر میشود پرتونگاری کرد یا روی فلاپی یا دیسک نوری ذخیره نمود.
آمادگی برای سیتیاسکن
این موارد، رهنمودهای عمومی هستند. پزشک شما یا بخش سیتیاسکن دستورهای کلی را قبل از این کار به بیمار میدهد.
احتمال دارد از شما خواسته شود که بین 4 تا 8 ساعت پیش از آزمایش از خوردن غذا و نوشیدن مایعات خودداری کنید، این به شرطی است که لازم باشد از یک مادهی حاجب استفاده شود. معمولا این ماده در خلال انجام سیتیاسکن، از طریق خوراکی یا تزریقی داده میشود. مادهی مذکور برخی اندامها را آشکارتر کرده و مشاهدهی نتیجهی آزمایش را آسانتر میگرداند.
لباس راحت و گشاد بپوشید
شما مایلید به هنگام انتظار و انجام آزمایش، راحت باشید (برای اسکن بدن، یک لباس بلند راحت به تن کنید) جواهرآلات، سنجاق سر، عینک، دندان مصنوعی و غیره را پیش از اسکن سر باید کنار بگذارید.
خود را سرگرم کنید
از آنجایی که قاعدتاً برنامهها فشرده هستند. فوریتهای پزشکی امکان دارد باعث تاخیرهای غیرمنتظره شود. ممکن است ناچار شوید منتظر بمانید. پس در این صورت، مطالب خواندنی با خودآورده یا کار دیگری با خود بیاورید تا انجام دهید.
اگر حساسیت (آلرژی) دارید، به پزشک خویش خبر دهید
بعضی افراد نسبت به پارهای مواد حاجب حساسیت دارند. هرگاه نسبت به ید حساسیت خاصی دارید (قبل از انجام آزمایش) پزشکتان را در جریان بگذارید.
شیوهی انجام سیتیاسکن سر
کلاً آنچه رخ میدهد، عبارت است از:
1ـ قرار دادن بیمار
فناور (تکنسین) پرتونگاری به شما مدد میکند که روی میز معاینه قرار گیرید.
2ـ مادهی حاجب
در صورتی که مادهی حاجب لازم باشد، در یک سیاهرگ تزریق میشود. احتمال دارد به برافروختگی، تهوع، سردرد یا شور شدن دهان منجر گردد، احساس خارش یا تنگی نفس ممکن است نشانگر حساسیت نسبت بدین ماده باشد. اگر گرفتار واکنشهای حساسیت میگردید، پرتونگار را آگاه سازید.
3ـ نگهداشتن سر
پرتونگار، سرتان را در جایگاه سر قرار داده و توسط بند آن را تثبیت میکند. این کار به تکان نخوردنتان کمک مینماید. زیرا حتی یک حرکت جزیی، پیامدهای پرتونگاری را مختل میگرداند.
4ـ ورود به دستگاه
شما به درون دستگاه سیتیاسکن منتقل میشوید. (فناور پرتونگاری، طرز ورودتان را از اتاق مجاور تحتنظر میگیرد و این در حالی است که هنوز هم میتواند شما را ببیند.)
5ـ اسکن کردن
وقتی دستگاه، سر شما را اسکن میکند، صدای ویژویژ میشنوید. آرام باشید. سرتان را بجنبانید. پس از هر اسکن قدری تکان میخورید، لیکن نباید به این تغییر توجه کنید. تمام عملیات ممکن است از 20 دقیقه تا 2 ساعت به درازا بیانجامد و این بسته به آزمایش دقیقی است که صورت میگیرد.
طریقهی انجام سیتیاسکن بدن
انجام اسکن بدن چند مرحله دارد. احتمال دارد موقع آزمایش پارهای از موارد زیر متفاوت باشد.
1ـ لباس
ممکن است از شما خواسته شود لباس بیمارستانی بپوشید چرا که زیپها و دکمههای فشاری در اسکن کردن اختلال پدید میآورد.
2ـ قرارگیری
فناوری پرتونگاری به قرار گرفتن شما روی میز معاینه یاری میکند. امکان دارد شما را با پابند روی میز ببندد.
3ـ مادهی حاجب
ممکن است پیش از انتقال به دستگاه اسکن یک مادهی حاجب را از راه دهان یا با تزریق مصرف کنید. (در برخی موارد قبل از اسکن مادهی مزبور را مصرف مینمایید.)
4ـ ورود به دستگاه
شما به داخل دستگاه انتقال مییابید. پرتونگار از اتاق مجاور، جایی که به راحتی دیده میشوید، طرز انجام آزمایش را تحتنظر دارد.
5ـ اسکن کردن
هنگام اسکن کردن بدنتان به وسیلهی دستگاه اشعهی مجهول، صدای موتورها را میشنوید که میزتان را در بین اسکنها حرکت میدهد.
¢ بیحرکت بمانید!
تکان نخوردنتان در طی اسکن، اهمیت فراوانی داراست. احتمال میرود از شما خواسته شود نفس نکشید، ولی نگران نباشید که این عمل تنها چند ثانیه طول میکشد. طبق معمول انجام کل کار نزدیک به 20 دقیقه تا 2 ساعت به درازا میانجامد.
بعد از آزمایش، نتایج سیتیاسکن شما ارزیابی میگردد؛ امکان دارد به آزمایش دیگری نیاز داشته باشید.
چنانچه پس از بررسی پیامدهای آزمایش توسط فناور پرتونگاری یا متخصصان تصویربرداری (رادیولوژی)، اطلاعات فزونتری لازم باشد، اسکنهای بیشتری از شما گرفته میشود.
شما تشخیص آزمایشگاه را دریافت میکنید
متخصص تصویربرداری، تفسیر نتایج سیتیاسکن را در اختیارتان میگذارد تا به پزشک معالجتان نشان دهید تا تشخیص داده و به شما توضیح دهد که مفهوم نتایج چیست.
قبل از انجام سیتیاسکن
مهم است که دربارهی شیوهی انجام آزمایش با پزشک خود گفتوگو کنید. ضمنا باید موارد زیر را مورد توجه قرار دهید.
خطرها و فواید تشعشع
پیرامون روش پرتونگاری با اشعهی ایکس باید دانست که تشعشع امری خطرناک است، لکن سیتیاسکن به نحوی طراحی شده است که با کمترین تماس با اشعه، بیشترین اطلاعات کسب میگردد.
دقت فزونتری
امکان دارد تصاویر سیتیاسکن پیامدهای بس مفصلتری نسبت به غالب شیوههای تشخیصی دیگر به دست دهد.
تشخیص به هنگام
سیتیاسکن غالبا قادرست کوچکترین ناهنجاریهای را عیان ساخته و آغاز به موقع مداوا را میسر سازد که در این صورت شانس درمان قطعی فزونتر میشود.
نسبتا بیخطرست
در مقایسه با پارهای سبکهای تشخیصی دیگر، سیتیاسکن برای سلامت شما کم خطرترست. وقتی شما و پزشکتان در زمینهی آزمایش صحبت کردید، احتمالا قانع خواهید شد که فواید سیتیاسکن خیلی بیشتر از خطرات احتمالی آن است.
¢ چند پرسش و پاسخ
1ـ در صورتی که باردار باشم، آیا میتوانم سیتیاسکن کنم؟
چنانچه حامله هستید و برایتان سیتیاسکن تجویز شده است، مطمئن شوید حتما پزشک شما از این وضع باخبر است. آن وقت هر دو میتوانید تصمیم بگیرید که باید سیتیاسکن انجام دهید یا نه.
2ـ آیا برای انجام سیتیاسکن باید در بیمارستان بستری شوید.
معمولا ضرورت ندارد برای انجام این عمل بستری شوید.
3ـ آیا سیتیاسکن به من صدمه میزند؟
خیر. اما احتمال دارد عدهای موقع ورود به دستگاه دچار اضطراب شده یا پس از مصرف مادهی حاجب ناراحت گردند.
منابع:
1ـ نکاتی که باید دربارهی سیتیاسکن بدانید، گروه سلامت، تهران 1380.
2ـ یادداشتهای پراکندهی شخصی از مآخذ معتبر