توسعه صنعت فولادی به شرط‌ها و شروط‌ها

اجرای طرح های فولادی با پساب بازیافتی اشکالی ندارد

آرش صالحی- صنعت فولاد به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه اقتصادی و صنعتی کشورها، نقش کلیدی در رشد و خودکفایی ملی ایفا می‌کند. در ایران نیز این صنعت با توجه به ذخایر غنی سنگ آهن، گاز طبیعی و نیروی انسانی متخصص، همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران بوده است. در سال‌های اخیر، با اجرای پروژه‌های بزرگ و افزایش ظرفیت تولید، صنعت فولاد ایران گام‌های بلندی به سمت تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های جهانی فولاد برداشته است. این گزارش به بررسی دقیق روند گسترش صنعت فولاد در ایران، دستاوردها، چالش‌ها و چشم‌اندازهای آینده این صنعت می‌پردازد. بر اساس آمارهای رسمی وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایران در سال ۱۴۰۲ به عنوان یکی از ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان شناخته شده است. این موفقیت حاصل افزایش ظرفیت تولید، توسعه زیرساخت‌ها و اجرای پروژه‌های بزرگ در این صنعت است. در سال ۱۴۰۲ ظرفیت تولید فولاد خام در ایران به بیش از ۳۶ میلیون تن در سال رسیده است که نسبت به دهه گذشته بیش از دو برابر افزایش یافته است. شرکت‌های بزرگی مانند فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و فولاد سبا، سهم عمده تولید فولاد در کشور را در اختیار دارند. کشور ایران در سال ۱۴۰۲ بیش از ۸ میلیون تن فولاد به کشورهای مختلف صادر کرده است که نشان دهنده رشد قابل توجه صادرات در این صنعت است. در استان قزوین نیز آخرین آمارها بیانگر نقش مهم صنایع فولادی در صادرات استان است، اما با این‌حال برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی این روزها اجرای طرح‌های توسعه یکی از صنایع فولادی تحت عنوان «فولاد فراد» در استان قزوین را با توجه به طرح آمایش سرزمینی زیر سؤال برده و ‌آن را عاملی برای نابودی منابع آب زیرزمینی و تهدید محیط زیست می‌دانند.

مجوز استقرار صنایع فولادی جدید در دولت سیزدهم داده نشد

مهدی رجحانی، معاون سابق عمرانی استاندار قزوین در مصاحبه‌ای که فروردین‌ماه سال 1402 با خبرگزاری تسنیم انجام داده بود، هر گونه صدور مجوز جدید برای فعالیت صنایع فولادی در دولت سیزدهم را رد کرده بود.

رجحانی در این مصاحبه گفته بود: هیچ مجوز استقرار جدیدی در دولت سیزدهم به صنایع فولادی در استان قزوین داده نشده و حتی در یک مورد هم که در وسط کار اخذ پروانه بهره‌برداری بوده، یکی از درخواست‌های جدی ما از سرمایه‌گذار این بود که منابع آبی خود را مشخص کند. اجرای این سیاست به نفع استان است، چون صنایع فولادی برای اینکه پساب دریافت کنند، خودشان سرمایه‌گذار می‌شوند و طرح‌های فاضلابی و پسابی نیمه‌کاره استان قزوین را تکمیل می‌کنند.

معاون سابق استاندار قزوین با بیان اینکه هزینه تمام‌شده آب در تولید عدد قابل‌توجهی نیست، افزوده بود: صنایع فولادی هم صنایع بزرگی هستند و خیلی کمک می‌کنند که طرح‌ها نیمه‌تمام فاضلابی ما به بهره‌برداری برسد و در ضمن خود این صنایع هم به مصرف‌کننده پساب تبدیل خواهند شد. در نهایت ما مجوز جدیدی برای استقرار صنایع فولادی نمی‌دهیم و آن دسته از طرح‌های فولادی که در حال پیگیری هستند، طرح‌هایی بودند که در پایان دولت گذشته در میانه راه احداث قرار داشتند، با این حال حتما باید به سمت استفاده از پساب بروند.

شائبه نقد سیاسی طرح «فولاد فراد»

اما آنچه که این روزها موجب موضع‌گیری برخی رسانه‌های منتقد دولت نسبت به طرح توسعه شرکت هفت‌الماس تحت عنوان «فولاد فراد» طرح جدیدی نیست و نصرا… ایزدپناه، مدیر گروه صنعتی هفت‌الماس در جلسه تجلیل از صادرکنندگان نمونه استان که در آبان‌ماه سال 1402 و در زمان مدیریت دولت سیزدهم برگزار شد، به صورت شفاف از اجرای این طرح خبر داده بود و جالب اینکه در آن زمان هیچ موضع‌گیری نسبت به طرح فولاد فراد نشده بود و همین موضوع شائبه برخورد سیاسی با این طرح را تقویت می‌کند.

ایزدپناه که در آن جلسه به عنوان صادرکننده نمونه در سالن اجتماعات شهیدامامی استانداری قزوین صحبت می‌کرد، درباره طرح فولاد فراد گفته بود: با راه‌اندازی شرکت فولاد فراد صادرات گروه هفت‌الماس سه برابر شده و به ۱۵۰ میلیون دلار در سال خواهد رسید. ضمن اینکه فولاد فراد مواد اولیه مورد نیاز هفت‌الماس را تولید خواهد کرد و در این حوزه به خودکفایی می‌رسیم.

وی با ذکر اینکه مشکلات عدیده‌ای در حوزه صنعت فولاد نداریم، تصریح کرده بود: یکی از مشکلات ما بروکراسی‌ اداری است که امیدواریم با توجه و عنایت استاندار، مدیران استانی و نمایندگان مجلس این بروکراسی اداری کم شود.

مدیر گروه صنعتی هفت‌الماس با یادآوری اینکه پنج سال پیش با ۳۰ درصد ظرفیت کار می‌کنیم، افزوده بود: در حال حاضر با ۶۰ درصد ظرفیت کار می‌کنیم و این نشان می‌دهد که تلاش در مجموعه مدیریت استان قزوین صورت گرفته است.

اجرای طرح‌های فولادی با پساب بازیافتی اشکالی ندارد

با این‌حال، مسعود کثیری‌فر، کارشناس اقتصادی با بیان اینکه نقد یک طرح فاقد پیوست زیست‌محیطی نباید آلوده به مسائل سیاسی شود، گفت: اگر چه ممکن است در دوره مدیریت قبلی استانداری قزوین نیز به طرح فولاد فراد چراغ سبز نشان داده باشند، اما نباید نقد اجرای چنین طرحی به خاطر وجود دولت‌های با گرایش سیاسی مختلف زیر سؤال برود.

وی اضافه کرد: واقعیت این است که اجرای طرح‌های توسعه صنایع فولادی در صورتی که قرار باشد با پساب‌های بازیافتی انجام شود، اشکال خاصی ندارد.

امروز هر کشوری به دنبال توسعه صنایع دانش‌بنیان و های‌تک است

این کارشناس اقتصادی با ذکر اینکه در کل دنیا دوره توسعه صنایع فولادی گذشته است، گفت: امروز هر کشوری به دنبال توسعه صنایع دانش‌بنیان و های‌تک است، تا بتواند با کمترین آب‌بری و صدمه به محیط زیست به بیشترین ارزش افزوده و سوددهی برسد که نمونه بارز آن صنایع رایانه‌ای و تولید محصولات دیجیتال مانند گوشی تلفن همراه است.

کثیری‌فر افزود: متاسفانه صنایع فولادی طی دهه‌های اخیر نشان داده‌اند که با مصرف انرژی ارزان و یارانه‌ای و عرضه محصولات خود به نرخ روز دلار بازار آزاد چندان کمک‌کار وضعیت اقتصادی کشور نیستند و با توجه به نرخ پایین مالیات نیز چندان نمی‌توانند به کمک درآمدزایی برای دولت بیایند.

وی ادامه داد: به هر‌حال دنیای امروز در حال عبور از صنایع های‌تک و در حال ورود به انقلاب صنعتی پنجم است و بهتر این است که صنایع پیشرفته‌تر در مناطقی با بحران آب مانند دشت قزوین به‌کارگیری شوند. در واقع صادرات از صنایع فولادی چندان خوشحال‌کننده نیست، چرا که این صنایع در عوض ارزآوری هزینه‌های زیادی به دولت و محیط زیست تحمیل می‌کنند.

همه دنبال توسعه هستیم تا استانمان به جایگاهی که لایق آن است در کشور و در منطقه دست پیدا کند

سالار آبنوش، نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز هم درباره احداث کارخانه فولاد جدید در قزوین گفت: همه دنبال توسعه هستیم تا استانمان به جایگاهی که لایق آن است در کشور و در منطقه دست پیدا کند، اما باید بدانیم که در کنار این توسعه لازم است رضایت مردم هم وجود داشته باشد، چراکه هیچ رشدی بالاتر از افزایش رضایت مردم نیست.

وی اضافه کرد: حتما و قاطعانه از مجموعه دوستانی که در حوزه محیط‌زیست مسئولیت دارند می‌خواهیم در این موضوع اهتمام لازم را داشته باشند، این طور نباشد که برای اینکه صنعت گسترش یابد محیط زیست نابود شود، برای مثال ای کاش پیش از آنکه نیروگاه و کارخانه سیمان در اطراف شهر قزوین ساخته می‌شد آینده‌پژوهی درست صورت می‌گرفت تا امروز دچار این مشکلات زیست محیطی نباشیم.

این نماینده مجلس تصریح کرد: از همه مسئولان می‌خواهم درباره مجموعه‌های آلاینده کنونی بررسی کنند و چاره‌ای بیندیشند و درباره مجموعه‌هایی که قرار است راه‌اندازی شود به جد عرض می‌کنم از هرگونه لابی و سفارش پرهیز کنند و بدانند ما درباره زندگی و آسایش مردم با کسی تعارف نداریم.

فولاد فراد متعهد به استفاده از پساب

با این همه به نظر می‌رسد اجرای طرح فولاد فراد در استان قزوین در صورتی که شرکت مجری آن متعهد به تامین آب آن از پساب‌های صنعتی باشد، این مورد می‌تواند تا حدودی مشکلات اجرای این طرح را مرتفع کند، در این مسیر استفاده از شرکت فولاد فراد به عنوان سرمایه‌گذار برای توسعه صنعت بازچرخانی پساب می‌تواند نسخه مناسبی باشد تا اجرای چنین طرحی نه تنها تهدید‌کننده نباشد، بلکه طلیعه‌ای برای به‌کارگیری پساب در صنایع آب‌بر استان باشد.