درخت خونین قزوین؛ اسطوره‌ای زنده در عاشورا

آرزو سلخوری

در میان تاریخ و فرهنگ قزوین، داستانی شگفت‌انگیز و رازآلود وجود دارد که هر ساله با فرا رسیدن ماه محرم، جان تازه‌ای می‌گیرد. این داستان به درختی بازمی‌گردد که به نام «چنار خونبار زرآباد» شهرت دارد. درختی که به باور مردم، در روز عاشورا خون می‌گرید و هر ساله با این واقعه، دل‌های بسیاری را به لرزه می‌اندازد.

در دل روستای زرآباد الموت قزوین، درخت چناری با افسانه‌ای عجیب هر ساله در روز عاشورا، نظرها را به خود جلب می‌کند. مایعی سرخرنگ که شبیه به خون است، از تنه‌اش جاری می‌شود و باورهایی دیرینه را در دل مردم زنده نگه می‌دارد. داستان این درخت سال‌هاست که با داستان‌های اسطوره‌ای و مذهبی عجین شده است.

به گفته برخی، این درخت کهنسال قدمتی چند صد ساله دارد و شاخ و برگ‌هایش شاهد حوادث و تغییرات فراوانی بوده است. مردم محلی معتقدند که این درخت با شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کربلا پیوندی معنوی دارد و هر ساله در زمان اذان صبح روز عاشورا، به نشانه غم و اندوه اهل بیت(ع)، اشک‌های خونین می‌ریزد و مایعی سرخرنگ مشابه خون از خود تراوش می‌کند.

این چنار در زیارتگاه امامزاده علی اصغر زرآباد قرار دارد. هر سال مردم بسیاری در روز عاشورا از دور و نزدیک به امامزاده علی اصغر می‌روند تا هم عزاداری کنند، هم شاهد تراوش خون از این درخت باشند. این باورها که نسل به نسل منتقل شده‌اند، در طول سال‌ها به نوعی احترام و ارادت خاص نسبت به این درخت انجامیده است.

پدیده چنار خون‌بار قدمت تاریخی دارد و این پدیده از زمان شاه‌سلطان حسین صفوی به این سوی شناخته شده بود و در دوره قاجاریه شهرت بسیاری پیدا کرد. از همان سال‌ها در خصوص واقعی بودن یا غیرواقعی بودن این پدیده گفتگوها و مطالعات زیادی صورت گرفته، اما خون یا صمغ، هرچه که باشد جاذبه‌ای‌ است که زرآباد و درختش را به مکانی دیدنی در الموت تبدیل کرده است.

مصطفی یکی از اهالی روستای زرآباد در این خصوص می‌گوید: چنار زرآباد نه تنها به دلیل داستان‌هایش، بلکه به خاطر حس و حالی که در اطرافش ایجاد می‌شود، مورد احترام است. مردم معتقدند که دیدن این درخت و لمس شاخه‌های آن، باعث آرامش قلب‌ها و برآورده شدن حاجات می‌شود.

زهرا نیز معتقد است که تراوش ماده‌ی سرخ رنگ از درخت چنار زرآباد همچنان مانند همیشه در روز عاشورا اتفاق می‌افتد و فرقی نمی‌کند که عاشورا در چه فصلی از سال باشد و می‌گوید: این موضوع به ویژه در زمانی که ماه محرم در فصل‌های سرد سال باشد اتفاق می افتد اگرچه برخی در تلاش هستند با نظرات علمی آن را رد کنند اما  اهالی این روستا عقیده دارند که در روز عاشورا این درخت برای شهادت سالار شهیدان خون گریه می‌کند، چه باور داشته باشیم چه نه، این درخت ما را به یاد عاشورا می‌اندازد.

حسن قاسمی، ۶۵ ساله نیز می‌گوید: از بچگی این درخت را می‌شناسم. هر سال همان روز مشخص، این درخت شیره سرخ رنگی از خودش ترشح می‌کند و همه ما معتقدیم که این یک نشانه مقدس است و باید به آن احترام بگذاریم چرا که درخت خونبار بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ محلی ماست.

وی ادامه می دهد: امامزاده علی‌اصغر از فرزندان امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) در ۱۵ سالگی به دیار باقی شتافته است. برخی معتقدند که پیکر ایشان هنوز تازه و خون مربوط به همان است؛ البته خون درخت نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده و دلیل آن بی‌اعتقادی مردم است و شاید امروزه عزاداری واقعی در کنار آن انجام نمی‌شود و این درخت برای مردم بیشتر جنبه توریستی پیدا کرده است.

فرزاد کریمی، گیاه‌شناس نیز در این خصوص می‌گوید: درخت خونبار قزوین از نظر علمی قابل توضیح است. این درخت ممکن است به دلیل نوع خاصی از حشرات که در آن زندگی می‌کنند، شیره سرخ رنگی ترشح کند. این پدیده در برخی درختان دیگر هم مشاهده شده و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

وی ادامه می‎دهد: در بعضی منابع نوعی بیماری درختی به نام Bleeding Tree معرفی شده ‌است که به نظر می‌رسد با ناهنجاری گیاهی این چنار همسان باشد. درخت مذکور به صورت منظم، ترشحاتی (صمغ) قرمز رنگ را از خود بیرون می‌دهد که نوعی بیماری گیاهی به‌شمار می‌آید، در صورت ایجاد خراش و وارد کردن ضربه با هر وسیله‌ای به این درخت و تمامی درختانی که از خود صمغ ترشح می‌کنند، ترشحات برای مدتی بیشتر می‌شود. این پدیده که برای بسیاری از بازدیدکنندگان حکایتی از معجزه است، در واقع ناشی از ترشح صمغی خاص از درخت است که در اثر نوعی بیماری گیاهی رخ می‌دهد.

وی تاکید کرد: با آزمایشات عملی که در محرم سال ۱۳۸۴ روی درخت خونبار انجام گرفت و بر طبق نمونه‌برداری از مایع قرمز رنگی که از شاخه‌های درخت بیرون زد به این نتیجه رسیدند که این مایع هیچ‌گونه ماهیت خونی ندارد، اما نشانه‌های صمغی که از دیگر درختان تراوش می‌کند را نیز ندارد. زیرا بعد از بیرون آمدن بلافاصله خشک می‌شود. پس نمی‌توان بروز این پدیده را صرفا به روز عاشورا نسبت داد. بلکه ممکن است تنها با آن روز مصادف شده باشد.

درخت خونبار قزوین با تاریخچه‌ای پر از افسانه و روایت، همچنان به عنوان یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی این شهر شناخته می‌شود. اگرچه توضیحات علمی ممکن است بخشی از راز این درخت را روشن کند، اما ارزش فرهنگی و تاریخی آن همچنان برای مردم محلی بسیار مهم است. این درخت نمادی از تاریخ و هویت قزوین است که باید به ‌درستی حفظ و محافظت شود. درخت خونین قزوین، با داستان‌ها و باورهایش، همچنان به عنوان اسطوره‌ای زنده در دل مردم این شهر و فراتر از آن باقی می‌ماند.