بازآفرینی شهری، از حرف تا عمل

میراث فرهنگی، شهرداری‌ها را از بهسازی بافت تاریخی منع کرده است

محمدمهدی نوروزیان، سرپرست راهبری طرح‌های بازآفرینی شرکت بازآفرینی شهری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه ۴۲ درصد بافت‌های تاریخی کشور جدا از بناهای ثبت ‌شده، جزو بافت ناپایدار شهری هستند، عنوان کرد: ساماندهی و مدیریت این بافت‌های تاریخی یکی از دغدغه‌هایی مدیریت شهری و شهرداری‌ها محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اینکه میراث فرهنگی و متولیان آن به دور بناها و بافت‌های تاریخی دیوارهای عظیم کشیده‌اند، گفت: بنابراین شهرداری‌ها را از هرگونه بهسازی و مناسب‌سازی بافت‌های تاریخی منع کرده‌اند.

نوروزیان افزود: اگر در بحث بافت فرسوده اقداماتی مناسب و متناسب با آن‌ها صورت نگیرد، نه تنها معضلات شهری زیادی به وجود می‌آورد، بلکه زمینه‌ساز فرسودگی و تخریب بیش از حد بافت‌های فرسوده را نیز به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین باید برنامه‌ریزی را در راستای برخی مناسب‌سازی‌ها در بافت تاریخی برای دسترسی به خدمات شهری صورت داد.

وی ادامه داد: بسته‌های تشویقی برای ساکنان بافت‌های تاریخی تحت شرایط ویژه و خاص آن بافت از جمله اقداماتی است که در راستای توسعه بافت تاریخی تدوین شده و شامل سه بخش ظرفیت‌سازی، توانمندسازی و اقدامات کانونی در بافت‌های تاریخی می‌شود.

سرپرست راهبری طرح‌های بازآفرینی شرکت بازآفرینی شهری ایران تصریح کرد: در همین راستا، شهرداری‌ها باید با تسهیلگری، پرداخت تسهیلات و مشوق‌های متناسب و مناسب با آمایش هر بافت، به ویژه ایجاد اشتغال و فرصت‌های شغلی در بافت تاریخی، انگیزه ورود بخش خصوصی در این رابطه را فراهم بیاورند.

نیاز بازآفرینی شهری به مشارکت مدنی

از سوی دیگر، مجید خرمشاد، دانشجوی دکترای برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت اظهار کرد: شهر یک موجود زنده است و باید مانند یک موجود زنده با آن برخورد شود.

وی با بیان اینکه قزوین از شهرهای قانون‌مدار در کشور است، افزود: همان‌گونه که بعد از مبتلا شدن به بیماری به دنبال شناخت و علت‌یابی هستیم، در بحث بازآفرینی شهری هم باید به دنبال شناخت و ارائه راهکار باشیم.

این کارشناس ارشد شهرسازی با اشاره به ضرورت آسیب‌شناسی طرح‌های بازآفرینی شهری خاطرنشان کرد: اگر علت‌های نبود رغبت مردم در حوزه بازآفرینی شهری بررسی شود، قطعاً انگیزه نوسازی بیشتر خواهد شد.

خرمشاد تصریح کرد: در موضوع عدم رغبت مردم به احیای واحدها در بافت‌های فرسوده شهری باید مسائل زیست محیطی، اجتماعی و وقفی بودن مورد توجه قرار گیرد و این موضوعات با حضور کارشناسان بررسی شود.

وی با اشاره به نقش مهم مشارکت مدنی در اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری ادامه داد: بازآفرینی شهری بدون مشارکت مردم امکان‌پذیر نیست و دستگاه‌های متولی نیز باید در این خصوص همراهی کنند.

موازی‌کاری و سردرگمی نهادهای متولی بازآفرینی

همچنین رامین ساعد، سرپرست طر‌ح‌ریزی شهری وزارت راه و شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه اقدام هماهنگ و حرکت یکپارچه به سمت بازآفرینی شهری ضرورتی است که در کشور باید به آن توجه شود، اظهار کرد: بهره گرفتن از مشارکت، توان و ظرفیت شهروندان در موضوع بازآفرینی و تغییر نگاه در این‌باره بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

وی اضافه کرد: به تعداد ساکنان مناطق فرسوده باید به آنها فرصت ارائه ایده‌ها، خلاقیت و نوآوری‌ها در کنار بخش‌های عمومی و دولت داد که این موارد در کنار سرمایه‌های خرد و کوچک می‌تواند اقدامات خوبی را رقم بزند.

سرپرست طرح‌ریزی شهری و طرح‌های توسعه و عمران وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه مهمترین چالش در بحث بازآفرینی شهری تخلف در ساختار بافت‌های ناکارآمد، سردرگمی و موازی‌کاری برخی از نهادهای متولی است، گفت: حرکت نکردن بر اساس خواست و انتظارات شهروندان در کنار کمبود منابع مالی می‌تواند از دیگر مهم‌ترین چالش‌ها در بحث بازآفرینی شهری باشد.

ساعد با اشاره به شاخصه‌های کهن‌شهر قزوین افزود: قزوین از شهرهای تاریخی در کشور و دارای جایگاه ویژه‌ای است و در دوره‌ای پایتخت کشور بوده، بنابراین از منظر مطالعات، بافت و فرهنگ شهری جزو شهرهای به نوعی مرجع محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: قزوین از نظر بافت شهری و حوزه فرهنگ و تمدن شهری در موقعیت استراتژیک و راهبردی قرار گرفته که موجب شده است این شهر یک تکاپو و جنب و جوش خاصی در مقایسه با سایر شهرهای کشور داشته باشد.

بافت‌های تاریخی ناکارآمد نیستند

رضا مهدی‌زاده، مدیرکل برنامه‌ریزی و توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت اظهار کرد: شهر قزوین دارای بیشترین آثار ثبت‌شده ملی در کشور است که باید از این ظرفیت استفاده شود.

وی افزود: هیچ وقت ما نباید از بافت‌های تاریخی به عنوان بافت ناکارآمد یاد کنیم و بالعکس این بافت‌ها کارآمد هستند، زیرا در گذشته زندگی در این بافت‌ها جریان داشته است. عمده مشکلات ما در بازآفرینی شهری، اجرای سیاست‌گذاری‌ها از سوی نهادهای دولتی و مراجع قانونگذار است، اما آنچه که در بافت‌های تاریخی و فرسوده شاهد آن هستیم، چیز دیگری است.

مدیرکل برنامه‌ریزی و توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها خاطرنشان کرد: به همین خاطر استانداران و فرمانداران به عنوان دبیر ستاد بازآفرینی وظیفه هماهنگی همه دستگاه‌های خدمات‌رسان را بر عهده دارند.

وجود 3 میلیون واحد مسکن ناپایدار

مدیرکل برنامه‌ریزی و توسعه شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با اشاره به اینکه ما در اجرای بازآفرینی شهری از مشارکت مردم غافل شده‌ایم، گفت: دارای سه میلیون واحد ناپایدار در حوزه‌های بازآفرینی شهری هستیم که من این آمار را به یک میلیون واحد ناپایدار کاهش می‌دهم، زیرا بسیاری از واحدها به دلیل برخی موارد از جمله وقفی بودن قابلیت نوسازی ندارند.

مهدی‌زاده افزود: اگر مردم خود در بازآفرینی شهری مشارکت کنند و ضوابط را تسهیل و تسهیلات را برای آنان فراهم کنیم و تراکم چهارطبقه در بافت فرسوده به آنان اعطا شود، شعار دولت سیزدهم یعنی ساخت ۴ میلیون مسکن محقق خواهد شد.

وی با بیان اینکه باید برخی محدودیت‌ها در بحث قوانین بازآفرینی شهری را تسهیل کنیم، ادامه داد: متولی بازآفرینی در برنامه‌های توسعه، وزارت راه و شهرسازی است، اما از برنامه پنجم به بعد شهرداری‌ها نیز وارد کار شده‌اند، در حالی که در بحث بازآفرینی شهری همه دستگاه‌ها نقش دارند.

بافت ناکارآمد فرصت است، نه تهدید

وهاب میزانی، سرپرست راه و شهرسازی استان قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت اظهار کرد: در حال حاضر بافت‌های ناکارآمد شهری به عنوان یکی از معضلات شهری مطرح است، در حالی که باید به این مسئله به عنوان یک فرصت نگاه کرد.

وی افزود: با توجه به اینکه نیاز تقاضای مسکن به صورت مستمر وجود دارد و در حال افزایش است، توسعه شهری همیشه یکی از راهکارهای اجرایی این قضیه بوده، اما این بخش نیازمند امکانات و زیرساخت‌هایی است که البته هزینه‌های بسیار سنگینی را برای دولت‌ها و شهروندان در پی دارد.

دبیر ستاد بازآفرینی شهری استان قزوین با اشاره به هزینه‌های سنگین توسعه شهری گفت: توسعه شهری با توجه به هزینه‌ها و مشکلاتی که دارد، راهکار مناسبی برای بازآفرینی نبوده و باید به دنبال راهکارهای ارزان برای احیای بافت‌های فرسوده باشیم.

میزانی اضافه کرد: بافت‌های شهری به عنوان یک هویت و ویژگی عمیقی در فرهنگ مردم ما نهادینه شده و وقتی یک بافت جدیدی به شهرها ملحق می‌شود، مردم به ضرورت در آن ساکن می‌شوند که ممکن است در کوتاه یا بلندمدت شاهد مشکلات و مسائل اجتماعی در این خصوص باشیم.

وی ادامه داد: با اصلاح فضاهای تاریخی در برخی شهرها از جمله قزوین که ظرفیت تاریخی دارند، می‌توان رونق اقتصادی ایجاد کرد و از ظرفیت گردشگری آن بهره برد؛ به همین خاطر اصلاح و احیای بازآفرینی شهری یکی از رویکردهای سیاست‌گذاران و مجریان در شهرها است.

اقتصاد چالش مهم بازآفرینی شهری است

سرپرست اداره کل راه و شهرسازی استان قزوین با بیان اینکه موضوعات اقتصادی یکی از چالش‌های مهم بازآفرینی شهری است، گفت: معمولا در اجرای پروژه‌ها به بحث توجیه‌پذیر بودن اقتصادی طرح توجه می‌شود.

میزانی افزود: اگر تصور این باشد که دولت‌ها در بازآفرینی شهری باید هزینه کنند، سیاست موفقی نخواهد بود، اما اگر این مهم با هدف افزایش درآمد و بهبود وضعیت اقتصادی مردم ایجاد شود، رویکرد خوبی است.

ناهماهنگی شهرداری‌ها با دولت و مجلس مانع اصلی است

اما سیروس سلیمی‌فر، کارشناس ارشد شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه قوانین بازآفرینی شهری نیازمند آسیب‌شناسی و کالبدشکافی است، اظهار کرد: در گذشته از بازآفرینی شهری با عناوینی مانند بافت فرسوده، حاشیه‌نشینی، بافت‌های تاریخی و بافت‌های مسئله‌دار یاد می‌شد که هر کدام دارای دستورالعمل و ضوابط خاصی بودند.

وی افزود: اهمیت بافت‌های تاریخی به دلیل سکونت مردم است که امروز بهسازی محیط‌های شهری از دغدغه شهرداری‌ها است. خدمات‌رسانی در محیط‌های طراحی‌شده آسان‌تر است، اما در بافت‌های مشمول بازآفرینی با مشکل معابر کم‌عرض، نبود شبکه فاضلاب، فرسودگی زیرساخت‌های شهری، کمبود زیرساخت‌های بهداشتی روبه‌رو هستیم.

این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری ادامه داد: در بازآفرینی شهری از گذشته قوانین متعددی از جمله سند ملی بازآفرینی شهری، قانون ساماندهی مسکن، دستورالعمل‌هایی که توسط هیأت وزیران تصویب شد و تسهیلاتی نیز شهرداری‌ها برای نوسازی این بافت‌ها از طریق شوراهای اسلامی اختصاص دادند که منجر به نتایج خوبی شد.

سلیمی‌فر اضافه کرد: تا زمانی که هماهنگی بین شهرداری‌ها با وزارت‌خانه‌های راه و شهرسازی، کشور و مجلس به عنوان نهاد قانون‌گذار نباشد، ضوابط شهرسازی و بازآفرینی شهری در عمل تأثیرگذار نخواهد بود.

وی ادامه داد: اگر به دنبال تعیین تکلیف بافت‌های فرسوده نباشیم و به اراضی مردم در بازآفرینی شهری توجه نکنیم، همچنان شاهد وجود این مناطق ناکارآمد خواهیم بود.

لزوم نظارت بر کیفیت کار مجریان طرح‌های بازآفرینی

در نهایت به نظر می‌رسد توجه به کیفیت در اجرای پروژه‌ها و طرح‌های حوزه بازآفرینی شهری می‌تواند گره بسیاری از طرح‌های بازآفرینی شهری در سطح ملی و استانی به ویژه در شهر قزوین را باز کند، به شرطی که به موضوع کیفیت و مجریان طرح به عنوان کارشناس توجه بیشتری شود. در ضمن می‌بایست در بازآفرینی شهری در کنار بسته اجتماعی به مباحث اقتصادی آن هم توجه شود تا روند اجرای بازآفرینی شهری با سرعت بیشتری صورت گیرد.