آب از سر قزوین گذشته است؟!

این نشست که با هدف بررسی تبعات انتقال حقآبه قزوین از سد طالقان به تهران برگزار شده بود، نگرانی‌های عمیقی را در میان شرکت‌کنندگان ایجاد کرد. به باور کارشناسان حاضر در نشست، این طرح نه تنها نمونه‌ای از بی‌عدالتی در توزیع منابع آبی است، بلکه آغازگر روندی است که در نهایت به مهاجرت، فرونشست، شوره‌زار شدن و نابودی زیست‌بوم دشت قزوین منجر خواهد شد.

انتقال آب سد طالقان، به تهران

عطاا… نوری، رئیس کمیته مردمی آب قزوین در این جلسه که با حضور محمد نویسنده؛ مدیر مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه قزوین، جواد چیتگر؛ نایب رئیس و برخی اعضای هیات مدیره، برگزار شد، درمورد موضوع جلسه اظهار کرد: قبل از احداث سد طالقان، یعنی از سال ۱۳۴۸ آب طالقان که یکی از سرشاخه‌های شاهرود است به وسیله کانال انحرافی به میزان ۱۵۰ میلیون متر مکعب به قزوین می‌آمده است.

پس از احداث این سد که مخزن ذخیره‌ای در حدود ۴۸۰ میلیون متر مکعب دارد، قرار بر این بوده تا ۳۱۵ میلیون متر مکعب سهم قزوین (۳۰۰ کشاورزی و ۱۵ صنعت)، ۱۵۰ میلیون متر مکعب سهم تهران و مابقی هم ته مانده سد باشد.

اما همه آب این سد، یعنی ۳۱۵ میلیون متر مکعب سهم قزوین و ۱۵۰ میلیون مترمکعب تهران برای کار کشاورزی استفاده می‌شده است.

صرف نظر از اینکه این تقسیم‌بندی تا حال رعایت نشده اما اکنون صحبت این است که از این به بعد تنها ۶۰ میلیون متر مکعب آب شرب از این سد را به قزوین اختصاص دهند و مابقی آب را به تهران منتقل کنند. با این وعده که در آینده از شاهرود و سرشاخه‌های دو هزار و سه هزار، آب به قزوین منتقل خواهند نمود.

وی تصریح کرد: به دلایل مختلف وعده انتقال آب شاهرود و سرشاخه‌های دو هزار و سه هزار به قزوین شدنی نیست؛ هم به لحاظ حقوقی و هم به لحاظ فنی.

به لحاظ حقوقی چون برخلاف مقررات داخلی و بین‌المللی است. چرا که طرح مطالعاتی این انتقال آب سه بار از نظر فنی به خاطر صدمات شدید زیست محیطی مردود اعلام شده است.

از طرف دیگر هم اگر این طرح شدنی باشد ضمن نیاز به بودجه کلان، موجب خشک شدن شاهرود، سد منجیل و دشت گیلان خواهد شد.

علاوه بر آن، این انتقال آب برخلاف تعهدات بین‌المللی و رژیم حقوقی دریای خزر خواهد بود و منجر به آسیب به دریا و تالاب انزلی خواهد شد چون آب از حوزه دریای خزر به حوزه مرکزی برگردانده می‌شود.

همچنین با صرف هزینه‌ای به مراتب کمتر، می‌توان آب موجود در تهران را مدیریت نمود. چراکه همه مشکلات کمبود آب تهران، بخاطر عدم مدیریت منابع آب تهران است.

نوری تاکید کرد: جدا از این، امروز آب سد طالقان را می‌برند تا ده‌ها سال بعد از شاهرود و سرشاخه‌های دو هزار و سه هزار برای قزوین آب بیاورند (که البته در آنجا هم طبق گفته خودشان از ۲۰۰ میلیون متر مکعب ۸۵ میلیون متر مکعب برای قزوین است) و این اتفاق بعد از بین رفتن منابع کشاورزی و آسیب بی‌بازگشت به زمین‌های کشاورزی صورت خواهد گرفت.

قزوین؛ تنها گیرنده‌ ۶۰ میلیون متر مکعب

امیر جمشیدی، کارشناس رسمی دادگستری و از اعضای تیم تخصصی کمیته مردمی آب، در این نشست با اشاره به آمارهای رسمی، به تحلیلی دقیق از وضعیت منابع آبی استان پرداخت.

او اظهار داشت: از این سد تنها ۶۰ میلیون متر مکعب آب برای تامین آب شرب ۲۳ شهر استان در نظر گرفته شده است. در حالی که خط دوم انتقال آب از طالقان به کرج و تهران با ظرفیت عظیم ۱۵۰ میلیون متر مکعب در حال بهره‌برداری است. این در حالی است که سدهای لار، لتیان و کرج با کاهش شدید ذخایر آب مواجه هستند و تنها سد نسبتا پر، طالقان است؛ سدی که سهم اصلی آن باید برای استان قزوین باشد، نه جایی دیگر.

چشم‌اندازی تاریک، در صورت تداوم وضعیت فعلی

جمشیدی در ادامه هشدار داد که اگر وضعیت تامین آب برای استان به همین منوال ادامه یابد، در مدت 10 سال آینده بحران آب در این منطقه به شدت تشدید خواهد شد. به گفته او، کشاورزی که پیش‌تر حدود ۲۸۰ میلیون متر مکعب آب مصرف می‌کرد، دیگر قادر به تامین آب مورد نیاز خود نخواهد بود. این موضوع به فرونشست زمین و بروز فروچاله‌هایی منجر خواهد شد که می‌تواند به زیرساخت‌های شهری از جمله خانه‌ها، مدارس و کارخانه‌ها آسیب‌های جدی وارد کند.

جمشیدی افزود: فرونشست در دشت قزوین نه تنها یک پدیده آینده‌نگر نیست، بلکه امروز در حال وقوع است. سالانه حدود دو متر از سطح آب‌های زیرزمینی کاسته می‌شود و نشست زمین در برخی نقاط تا ۲۵ سانتی‌متر گزارش شده است. اگر امروز تدابیر لازم اندیشیده نشود، برای بازگشت به وضعیت سابق به زمانی نزدیک به ۷۰ هزار سال نیاز خواهیم داشت.

قدیم‌آباد؛ میان تنش تابستانی و باتلاق پاییزی

در ادامه این نشست، مهندس مظفری، مسئول فنی کمیته آب، به تحلیل شرایط منطقه قدیم‌آباد پرداخت و بیان نمود: این منطقه به ‌دلیل توسعه سریع شهر صنعتی، در معرض تبدیل شدن به شوره‌زار قرار دارد.

او توضیح داد: در تابستان‌ها شاهد تنش شدید منابع آبی هستیم و در پاییز، وضعیت به‌گونه‌ای می‌شود که باتلاق‌های خطرناکی شکل می‌گیرند. برای مدیریت این بحران، هزینه‌های زیادی صرف می‌شود، اما مردم منطقه همچنان با این طرح‌ها مخالف هستند.

آب شرب یا کشاورزی؟ اولویت زنده ماندن است

مهندس مظفری ادامه داد: در شرایط کنونی، دیگر نمی‌توان درباره حفظ درخت یا گندم بحث کرد. حرف امروز، زنده ماندن انسان‌ها است. در دشت قزوین با مشکلاتی چون پیشروی آب شور، افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین مواجه‌ایم. اگر این روند ادامه یابد، طی ۱۰ تا ۱۲ سال آینده، آبخوان قزوین از بین خواهد رفت و زیرساخت‌ها به طور کامل تخریب خواهند شد. در این صورت، بسیاری از مردم ناچار به مهاجرت خواهند شد.

تهران، مصرف بیشتر؛ منابع از دیگران

یکی از محورهای اصلی بحث در این نشست، وضعیت مصرف آب در تهران بود. دکتر جمشیدی در این خصوص گفت: در حالی‌که میانگین سرانه بارندگی سالانه در ایران ۲۱۰ میلی‌متر است، در تهران هر فرد به‌طور متوسط ۳۳۵ لیتر آب در روز مصرف می‌کند. در اروپا این عدد حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر است. این نشان می‌دهد که نه تنها در تهران بحران آب به ‌طور موثر مدیریت نمی‌شود، بلکه فرهنگ مصرف نیز به‌شدت نیازمند اصلاح است.

او همچنین به سهم شهرداری تهران از پساب تصفیه‌خانه‌ها اشاره کرد که حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب برای آبیاری فضای سبز به این شهرداری اختصاص یافته است. به اعتقاد او، اگر این پساب‌ها به ‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند جایگزین آب چاه‌هایی شوند که برای تامین فضای سبز به ‌کار گرفته می‌شوند و برخی از این منابع آب، متعلق به استان‌هایی مانند قزوین است.

هر دو سال، یک قزوین به تهران افزوده می‌شود!

مهندس مظفری نیز با استناد به آمارهای وزارت نیرو، از فروش ۱۲۰ هزار انشعاب جدید آب در تهران طی تنها یک سال خبر داد و گفت: این یعنی هر دو سال، معادل جمعیت کل استان به تهران افزوده می‌شود. در چنین شرایطی، حتی اگر تمام منابع الموت هم به تهران منتقل شود، بحران آب در این پایتخت همچنان ادامه خواهد یافت.

اقتصاد آب؛ از ۳۶۰ تومان تا ۵۰ هزار تومان

مظفری در بخشی از سخنان خود به موضوع اقتصاد آب و تبعات مالی مدیریت ناکارآمد منابع آبی اشاره کرد.

او گفت: اگر امروز قیمت واقعی هر متر مکعب آب ۳۶۰ تومان است، روزی خواهد رسید که قیمت این آب به ۵۰ هزار تومان برای هر متر مکعب برسد. در آن زمان، آیا کسی توان پرداخت چنین هزینه‌هایی را خواهد داشت؟ در این شرایطی، دولت مجبور به تخصیص یارانه‌های جدید خواهد شد و بسیاری از زیرساخت‌ها از بین خواهند رفت.

قزوین، دیگر توان قربانی شدن ندارد

در پایان نشست، متخصصان این حوزه هشدار دادند که ادامه روند کنونی نه تنها تهدیدی برای کشاورزی و اقتصاد استان است، بلکه می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی جدی‌تری منجر شود.

در حالی‌که هنوز تصمیمات نهایی درباره طرح انتقال آب از شاهرود به تهران اعلام نشده، اما کارشناسان و فعالان محیط زیست قزوین هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به حقابه استان می‌تواند زیست‌بوم این منطقه را به بیابانی متروک تبدیل کند.

آیا این هشدارها شنیده خواهد شد؟ یا باز هم تصمیمات در پایتخت بدون توجه به پیامدهای آن برای مناطق حاشیه‌ای اتخاذ خواهند شد؟