عذر خواهی، کوچک شدن نیست
- شناسه خبر: 6349
- تاریخ و زمان ارسال: 27 آذر 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
وقتی فرد در پذیرش اشتباهات با مشکل مواجه است، حتی با وجود اینکه از آن آگاهی دارد اغلب از اینکه قبول اشتباه نشاندهنده کمبودهای جدی در شخصیت او محسوب میشود، نگران است. از آنجایی که خودداری از اعتراف به اشتباه از غرور شکننده نشأت میگیرد با دور شدن نزدیکان فرد از او، احساس دوست داشتنی نبودن فرد تحقق مییابد و این نوعی دفاع ناپخته است. ما در واقع با عدم پذیرش اشتباهاتمان معمولا سعی میکنیم مانع از انتقاد علیه خودمان شویم و یا ترس از قضاوت دیگران داریم. پذیرش اشتباه نشاندهنده ظرفیت واقعگرایی ما درباره خودمان است؛ اینکه ما «بیعیب» و همیشه «حق به جانب» نیستیم. پذیرش خطای ما به دیگران این فرصت را میدهد که انتقادپذیری ما را ببینند و حتی میتواند باعث جلب نظر مثبت آنها نسبت به ما شود همچنین راهی برای شروع گفتوگوهای با معنا و عمیق بوده در نتیجه به رشد فردی و توسعه روابطمان کمک میکند و این فرصت به ما داده میشود که ما نیز متقابلا فرصت انتقاد و گفتوگو برای نزدیکی بیشتر به طرف مقابل را داشته باشیم.
ـ عذرخواهی فقط «ببخشید» نیست
عذرخواهی کردن باعث رفع رنجش و آزرده خاطری طرف مقابل و خاتمه یافتن منازعه و کشمکش میشود. هرچند که گاهی عذرخواهی تنها به گفتن «ببخشید» محدود نمیشود. معذرت نخواستن در عرصه سیاست تاثیر منفیاش در جامعه به مراتب بیشتر است. جدا از تبعاتی که خود اشتباه میتواند داشته باشد، مردم را متحمل بار روانی مضاعفی میکند.
فرهنگ عذرخواهی در عرصه سیاست سابقه زیادی ندارد و موارد انگشت شماری را میتوان پیدا کرد که یک مسئول بابت اشتباهی که کرده است از مردم عذرخواهی کند یا این که استعفا بدهد، اما این قضیه در بسیاری از کشورهای دنیا امری رایج است. عذرخواهی نکردن همیشه در ذهن جامعه باقی میماند و اثرات مخرب اتفاقات را بیشتر میکند.
ـ شیوه درست عذرخواهی
شاید خیلیها درباره عذرخواهی کردن و پذیرش اشتباه شعار بدهند. اما زمانی که باید عذرخواهی کنند شانه خالی میکنند شاید چون پذیرش اشتباه دشوار است. البته هر عذرخواهی هم موثر نیست و بسیاری از ما شیوه درست پذیرش اشتباه و عذرخواهی را بلد نیستیم.
عذرخواهی باید به شیوهای درست بیان شود. در واقع معذرتخواهی دو بخش دارد؛ عذرخواهی کردن و پاسخ دادن. به کار بردن کلماتی مانند «ببخشید»، «معذرت میخواهم» یا «وای! اشتباه کردم» و غیره، به هیچوجه عذرخواهی واقعی محسوب نمیشود بلکه پیش زمینههای عذرخواهی هستند.
این نوع عذرخواهیها شاید در زمانی که ناخواسته به کسی تنه میزنیم یا به میان حرف کسی میپریم فایده داشته باشد اما در موارد دیگری که احساسات طرف مقابل را عمیقا جریحهدار کردهایم، به هیچ وجه مؤثر نیستند.
معذرتخواهی صحیح و موثر آن است که به کسی که سبب ایجاد رنجش یا کدورت در قلب او شدهایم، پاسخی عاطفی، همدلانه و از صمیم قلب بدهیم. در واقع معذرت خواهی باید از ته قلب و برای رفتار خاصی باشد که انجام دادهایم وگرنه بیمعنا و بیاثر خواهد بود.
این کار با بحث جبران فرق میکند. شما یکبار موقع عذرخواهی از طرف مقابل میپرسید که چگونه خطایم را جبران کنم که این حرف کاملاً ضروری است اما بعد از آن و در حیطههای مشابه باید تغییر رفتار در شما ایجاد شود.
میشود گفت عذرخواهی کردن به طور صحیح 4 مرحله دارد. که مهمترین آن، مرحله اول ابراز ندامت و پشیمانی است. این همان مرحلهای است که باید کلمات متاسفم، ببخشید و عذر میخواهم را به کار ببرید. البته کلمات شما باید صادق و معتبر باشد.
ـ فلسفه عذرخواهی
عذرخواهی فقط یک ژست اجتماعی نیست؛ عذرخواهی پذیرش مسئولیت رفتار و اعمال ماست. کاری است که ما از روی ادب انجام میدهیم و نشانهای از درک عاطفی و اجتماعی ماست. عذرخواهی، راهی است برای نشان دادن احترام و همدلی با شخص یا اشخاص آسیبدیده و از اینرو در روابط بین فردی و روابط اجتماعی بسیار تأثیرگذار است. چهبسا مرافعهها و انتقامهایی که با یک عذرخواهی ساده رفع و رجوع میشوند و برعکس عدم عذرخواهی میتواند یک برخورد ساده را به کینه و دشمنی عمیقی تبدیل کند.
بعضیها فکر میکنند اگر عذرخواهی کنند یعنی تائید کردهاند که فرد ناشایستی هستند و در ذاتشان بدی وجود دارد. برخی دیگر هم باور دارند که اگر بعد از مثلا یک اختلاف برای عذرخواهی کردن پیشقدم شوند، تمام گناهان به گردنشان افتاده و باید مسئولیت تمام اشتباهات را یک تنه به گردن بگیرند؛ فکر میکنند عذرخواهی کردن آنها به فرد مقابل اجازه میدهد هیچ بخشی از اشتباه را مربوط به خودش نداند.
در حالی که یک عذرخواهی صادقانه و خوب ادا شده باعث میشود از بیشتر مشکلات بعدی جلوگیری شده و حتی راهحل پیدا شود. بنابراین ارزشهای مشترک سر جای خود برگشته و احساسات مثبت، بازیابی میشوند. فقط باید بدانید چه زمانی و چطور عذرخواهی کنید. خیلی از افراد احساسات دردناک و بغرنجی در برابر عذرخواهی کردن دارند! بعضی از ما زمانی که بچه بودیم و باعث رنجش و آزار کسی میشدیم، مجبورمان میکردند تا عذرخواهی کنیم و بعضی از ما نیز، آزادانه و طبق ارادهی خودمان عذرخواهی میکردیم و بلافاصله بعد از آن هم احساس بهتری داشتیم.
برخی از افراد به راحتی عذرخواهی میکنند در حالی که برای برخی دیگر این کار بسیار سخت است. بسیاری از کارشناسان هشدار میدهند که اگر عقیده داشته باشیم در رابطهای که داریم نیازی نیست هرگز عذرخواهی کنیم، خودمان را در معرض شکست در آن رابطه قرار دادهایم.
ـ دو اشتباه رایج در عذرخواهی و پذیرش آن
ـ1ـ بسنده کردن به یک عذرخواهی لفظی ساده
به کار بردن کلماتی مانند «ببخشید»، «معذرت میخواهم» یا «وای اشتباه کردم» و غیره، به هیچوجه عذرخواهی واقعی محسوب نمیشود. این نوع عذرخواهیها شاید در زمانی که ناخواسته به کسی تنه میزنیم یا به میان حرف کسی میپریم مثمرثمر باشد اما در موارد دیگری که احساسات طرف مقابل را عمیقا جریحهدار کردهایم، به هیچ وجه موثر نیستند.
معذرتخواهی صحیح و موثر آن است که به کسی که به باعث ایجاد رنجش یا کدورت در قلب او شدهایم، پاسخی عاطفی، همدلانه و از صمیم قلب بدهیم. در واقع معذرتخواهی باید از ته قلب و برای رفتار خاصی باشد که انجام دادهایم؛ وگرنه بیمعنا و بیاثر خواهد بود. اگر به دنبال معذرتخواهی، رفتار شخص تغییر نکند، ثمری به بار نخواهد آورد.
ـ2ـ سریع بخشیدن
این مورد مربوط به زمانی است که طرف مقابل مرتکب اشتباه شده و شما قرار است او را ببخشید. در این قسمت درباره این موضوع بحث میکنیم که سریع بخشیدن افراد، دقیقا به همان اندازه خطرناک است که نبخشیدنشان. زیرا اگر عذرخواهی دیگران را بدون هیچ واکنشی فورا بپذیرید در روابط عاطفی خود با او به هیچگونه تغییر مثبت یا بهبود عاطفی دست نمییابید.
ـ عذرخواهی بیش از اندازه نکنید
اما جولیا برینس مدرس دانشگاه برندایس در این باره میگوید: در هر شرایطی عذرخواهی غیرضروری مورد سرزنش است. عذرخواهی بیش از اندازه موجب میشود که مرتبا برای همه چیز خودتان را سرزنش کنید و مقصر بدانید، بهتر است بدانید بالاخره هر کسی اشتباه میکند و هیچ کس از شما انتظار ندارد که کامل باشید. هنگامی که افراد احساس گناه و شرمساری میکنند، ممکن است برای به دست آوردن اعتماد دیگران، عذرخواهی کنند، حتی اگر شخصی که در حال عذرخواهی از او هستند به خاطر عملکرد او ضرری ندیده باشد. نتیجه این رفتار این است که ما در معرض خطر و ترویج یک باور اشتباه هستیم که ما ذاتا شایسته سرزنش میباشیم.
ـ عذر خواهی باید خالصانه باشد
اما علیرضا سعادتی، جامعهشناس و استاد دانشگاه در این باره به خبرنگار ولایت میگوید: هرچه عذرخواهی خالصانه باشد ترمیم صدمه و خسارت سادهتر میسر میشود.
او میافزاید: در جامعه مدرن کنونی عذرخواهی بخشی از زندگی روزمره شده است. اقدامی فردی و اجتماعی که برای روان کردن زندگی روزمره و ثبت یا کاهش تنشها انجام میگیرد. در برخی جوامع به کرات در شبانهروز از این واژه استفاده میشود. مردم حتی در خیابان در عین حال که بدون توجه به رهگذران دیگر به نوعی با بیمحلی مدنی از کنار هم میگذرند، اما در هر برخوردی عذرخواهی میکنند و مدنی بودن خود را با استفاده از این واژه نشان میدهند و بعد به راه خود ادامه میدهند. به ویژه وقتی افراد فکر میکنند قاعدهای را بر هم زدهاند از آن استفاده میکنند.
او تصریح میکند: در روابط دیگر اجتماعی ازجمله روابط خانوادگی و محلی نیز انتظار میرود مردم هنگام عدم رعایت ناخواسته هنجارها عذرخواهی کنند. در اینجا عذرخواهی چارهای برای تخفیف خسارتی است که اعمال فرد پوزشطلب به بار آورده است. هرچقدر خسارت وارده کم باشد یا هرچه عذرخواهی خالصانه باشد ترمیم صدمه و خسارت سادهتر میسر میشود. کارکرد عذرخواهی در اینجا به نظر بهبود یک رابطه بعد از خسارت و صدمه وارده است. به همین دلیل است که مساله عذرخواهی هم در فرهنگ و هم در حقوق و هم در اخلاق مورد بحث و تحقیق قرار گرفته و اهمیت دارد. جوامع مختلف نسبتاً به هم در استفاده از واژه عذرخواهی متفاوت عمل میکنند.
او ادامه میدهد: ایرانیها ممکن است از اروپاییها کمتر عذرخواهی کنند و ژاپنیها بسیار بیشتر از سایر ملل عذرخواهی میکنند؛ و این تمایلات به فرهنگ و رابطه آن با نظام حقوقی و جبرانی در جامعه نیز برمیگردد. مردم به کرات با اظهارنظرهای مختلفی توسط شخصیتهای فرهنگی، سیاسی و مذهبی روبهرو میشوند که برخی را برنمیتابند و مجبور به عذرخواهی میشوند یا به نوعی حرف خود را پس میگیرند یا منکر آن میشوند. در بیشتر کشورها مردم از مسوولان انتظار دارند تا در هنگام کوچکترین رخدادی پوزش بخواهند و این مساله که در فرهنگ و ارزشهای موجود اجتماعی نهادینه شده به نظام حقوقی نیز تسری مییابد. به این معنی که اگر فرهنگ جامعه از فرد انتظار عذرخواهی داشته باشد و او از این کار چشمپوشی کند نظام حقوقی به یاری فرهنگ و هنجارها آمده و فرد را مجبور به این کار میکند. در بعضی از جوامع مانند ژاپن عذرخواهی یکی از رفتارهای اجتماعی است که برای جبران ضعف ضمانت اجرایی قانون صورت میگیرد.
سعادتی در ادامه میگوید: مسلماً هر جامعه برای جبران خسارات و تنبیه خاطیان روشهایی دارد. یکی از این روشها عذرخواهی و قبول اشتباه است. اما راههای بازدارنده و تنبیهی دیگری در نظامهای حقوقی سنتی و مدرن وجود دارد. فرهنگ عذرخواهی ممکن است در غرب از ایران قویتر باشد. اما این مساله به این معنی نیست که نظام جبران خسارات در فرهنگ و حقوق ما وجود ندارد. در فرهنگ ما نسبت به غربیها اعتراف به خطا کمتر دیده میشود.
او خاطرنشان میکند: اگرچه باید اعتراف کرد فرهنگ عذرخواهی سطوح متفاوت و مختلفی دارد و هر سطح را باید جداگانه بررسی کرد. به طور مثال عدم اعتراف به شکست و اشتباهات بزرگ در کمتر جامعهای دیده شده است. اغلب جوامع تمایل دارند شکستهای تاریخی خود را فراموش کنند و منکر آن شوند. بنابراین وجود قوت و ضعف فرهنگ عذرخواهی و قبول شکست و اشتباه به درجه خسارت و شکست و جرمی که جامعه برای آن پیشبینی کرده است برمیگردد. هرچقدر جرم سنگینتر باشد متقابلاً درجه انکار را بالاتر میبرد.
ـ سخن پایانی
عذرخواهی کردن به هنگامی که ما صراحتا به کسی صدمه رساندهایم، قانونی را نقض کردهایم یا کاری را انجام میدهیم که میدانیم اشتباه است، گامی ضروری در جهت ترمیم ساختار جامعهای است که با آن ارتباط داریم. اما گفتن ببخشید برای کاری که مسئول آن نیستیم نه تنها میتواند ما را بیارزش کند و احساس حقارت را در ما تقویت کند، بلکه میتواند عمل عفو و بخشش را نیز بیاهمیت کند و به دیگران این باور را برساند که توانایی کمی داریم.
براینس میگوید: شما نمیتوانید به یک مرتبه رفتارتان را تغییر دهید. اما تحقیقات نشان میدهد که در بعضی موارد عذرخواهی میتواند توانمندی باشد. بنابراین دفعه بعد که شما خودتان را در موقعیتی دیدید که موجب گفتن عذرخواهی میشود، یک نفس عمیق بکشید، مکث کنید و از خودتان بپرسید آیا واقعا لازم است که خودتان را سرزنش کنید. اگر نه که عذرخواهی کردن ضرورتی ندارد.