اهدای عضو؛ ایثاری سِتُرگ و انسانی!
- شناسه خبر: 14778
- تاریخ و زمان ارسال: 29 خرداد 1402 ساعت 08:00
- بازدید :
ا. امیردیوانی
هرکس نفسی را حیات بخشد، مثال آن است که همهی مردم را زندگی بخشیده است.»
سوره مبارکهی مائده، آیهی 32
بر این رواق زَبَرجد نوشتهاند به زر
که جز نکویی اهل کَرَم نخواهند ماند
حافظ
پیشینهی اهدای عضو
مردی که عنوان نخستین اهداکنندهی عضو در جهان را به خویش اختصاص داده بود، در سن 97 سالگی درگذشت!
«رونالد لی هریک» در سال 1954 یکی از کلیههایش را به برادر دوقلویش که رو به مرگ بود، اهدا کرد و به اولین انسانی بدل شد که در دنیا یکی از اعضای خود را به فرد دیگری نثار کرد و به این ترتیب نخستین جراحی پیوند عضو صورت گرفت.
وی روز دوشنبه 27 دسامبر 2010 در بیمارستانی در نیوانگلند بر اثر اختلالات ناشی از جراحی قلب، زندگی را بدرود گفت. اولین جراحی پیوند عضو جهان توانست به مدت هشت سال دیگر جان هر دوقلو را حفظ کند و به نخستین جراحی موفق پیوند عضو در عالم تبدیل گردید و جراح اصلی این جراحی بزرگ به دریافت جایزهی نوبل نایل آمد!
این جراحی ثابت کرد که پیوند عضو و پیوند کلیه، امری شدنی است و به شکلگیری هزاران جراحی پیوند موفقیتآمیز دیگر کلیه و در پی آن سایر اندامها انجامید. تا آن زمان پزشکان در سرتاسر جهان چندین بار جراحی پیوند اندام را آزموده بودند که هیچ یک از آنها موفقیتآمیز نبود.
«هریک» در سن 23 سالگی یکی از کلیههایش را به برادر دوقلویش که بر اثر ابتلا به یک بیماری عفونی کلیوی در حال مرگ بود، اهدا کرد. در ابتدا انتقادات بسیاری بر روی موضوع اهدای عضو وجود داشت؛ بسیاری آن را هتک حرمت به بدن میدانستند و برخی این عمل را غیراخلاقی میخواندند. همچنین نویسندگان مقالات علمی این کار را با قسمنامهی بقراط که بر اساس آن هرگز نباید به فردی آسیبی وارد شود، در تناقض میدیدند!
با این همه «هریک» از تصمیم خویش منصرف نشد، زیرا وی تنها فردی بر روی سیارهی زمین بود که میتوانست جان برادرش را از مرگ برهاند و در این مورد، تردیدی نداشت.
¯¯¯
درگذشت اسفبار و ایثارگری جانانهی شادروان دکتر محسن شریعت، مدیر کل اسبق سازمان بهزیستی استان قزوین در دوم تیرماه 1393، نگارنده را بر آن داشت که شرح درگذشت و فداکاری انسانی و جانانهی این مسلمان راستین را بنگارد تا درس عبرتی برای همگان به شمار آید. آمین یا ربالعالمین…
ظهر یکشنبه 8 تیر 1393، بخش پیوند بیمارستان مسیح دانشوری تهران شاهد اهدای اعضای بدن مردی بود که همهی عمرش را در راه یاری و کمک به همنوعان گام برداشته بود و این بار در تپش نهایی زندگی، صحنههای زیبایی از بخشش و ایثار را به قاب زندگی پیوند زد.
دکتر محسن شریعت؛ متخصص آزمایشگاه پس از این که دچار ایست قلبی شد، با بخشش اعضای بدنش در ماه مهمانی خدا نخستین کسی شد که دستهای نیازمند بیماران را خالی نگذاشت.
شنیدن خبر ایست قلبی دکتر شریعت کافی بود تا اهالی شهر دماوند دست نیاز به سوی خدا دراز کرده و برای پزشک نیکوکار شهرشان دعا کنند. اما او به مهمانی ویژهای از سوی خدا دعوت شده بود. گفته میشد که آن مرحوم در تلاشهای مربوط به نیکوکاری، قدمهای فراوان و بزرگی برداشته بود. در طرح ایتام و کمیتهی امداد امام(ره) حضور پررنگی داشت و این امر نیز یکی از افتخارات این بزرگمرد نیکوکار است.
سعدیا، مرد نکونام نمیرد هرگز
مرده آن است که نامش به نکویی نبرند
روز واقعه
غروب روز حادثه طبق روال معمول، وی همراه با همسرش برای انجام حسابهای خیریه به بیرون از خانه رفته بود. دوم تیرماه بود. پس از این که نماز ظهر و عصر را به جای آورد، از همسرش خواست بعد از اندکی استراحت، او را جهت حساب و کتاب سال خمسیشان که اول ماه رمضان بود، بیدار کند. ولی به محض بیدار شدن، سکتهی مغزی رخ داد. با تماس همسرش بیدرنگ به بیمارستان انتقال یافت و تحت درمان قرار گرفت. در پی احیای قلبی ـ تنفسی، شرایط بدنیاش بهتر شده بود، اما متعاقب آن حملهی بعدی روی داد که به حدی شدید بود که امکان زنده ماندنش نومیدکننده شد! با این وصف همچنان جوانههای امید در دل همسر، دختران و خیل عظیم اهالی دماوند زنده بود و برای برگشتنش به زندگی، نذر و نیاز میکردند. یکی از بستگان سببی وی اظهار میداشت تا جایی که به خاطر دارم هر بار دربارهی اهدای عضو سخن به میان میآمد، آن مرحوم میگفت: چرا باید اندامهای تن در حالیکه میتوانند موجب زندگی فرد دیگری شوند و لبخند را بر لبان کودکی یا پدر و مادری بنشانند، به خاک تبدیل گردند؟ روانشاد پیوسته سایرین را به بخشش زندگی ترغیب میکردند و همسرشان با آگاهی از این مساله، نخستین کسی بود که بدین بخشش رضایت داد. در نتیجه اعضای خانواده با حضور در بیمارستان مسیح دانشوری، برگههای اهدای عضو را امضا کردند. این باور که سرپرست خانواده در ایامی چشم از جهان فرو بسته که درهای رحمت خدا به روی بندگانش باز شده، آرامش خاصی را به این خانواده ارزانی داشته بود! لحظهی وداع اندوهباری بود! دختران دکتر، پدری دلسوز و فداکاری را از دست داده بودند و همسرش در مرگ مردی با ایمان و همراه زندگی اشک میریخت. ولی همگان معتقد بودند روح او تا ابد شادکام خواهد بود.
وصیتنامه آلبرت انیشتین در مورد اهدای اعضای بدن
روزی فرا خواهد رسید که جسم من آنجا زیر ملحفهی سفید پاکیزهای که از چهار طرفش زیر تشک تخت بیمارستان رفته است، قرار میگیرد و آدمهایی که سخت مشغول زندهها و مردهها هستند از کنارم میگذرند. آن لحظه فراخواهد رسید که دکتر بگوید مغز من از کار افتاده است و به هزار علت دانسته و ندانسته زندگیم به پایان رسیده است. در چنین روزی، تلاش نکنید به شکل مصنوعی و با استفاده از دستگاه، زندگیم را به من برگردانید و این را بستر مرگ من ندانید. بگذارید آن را بستر زندگی بنامم. بگذارید جسمم به دیگران کمک کند که به حیات خود ادامه دهند. چشمهایم را به انسانی بدهید که هرگز طلوع آفتاب، چهره یک نوزاد و شکوه عشق را در چشمهای یک زن ندیده است. قلبم را به کسی هدیه بدهید که از قلب جز خاطره دردهایی پیاپی و آزاردهنده چیزی به یاد ندارد. خونم را به نوجوانی بدهید که او را از تصادف ماشین بیرون کشیدهاند و کمکش کنید تا زنده بماند و نوههایش را ببیند. کلیههایم را به کسی بدهید که زندگیش به ماشینی بستگی دارد که هر هفته خون او را تصفیه میکند. استخوانهایم، عضلاتم، تکتک سلولهایم و اعصابم را بردارید و راهی پیدا کنید که آنها را به پاهای یک کودک فلج پیوند بزنید. هر گوشه از مغز مرا بکاوید، سلولهایم را اگر لازم شد، بردارید و بگذارید به رشد خود ادامه دهند. تا به کمک آنها پسرک لالی بتواند با صدای دورگه فریاد بزند و دخترک ناشنوایی زمزمه باران را روی شیشه اتاقش بشنود. آنچه را که از من باقی میماند بسوزانید و خاکسترم را به دست باد بسپارید تا گلها بشکفند. اگر قرار است چیزی از وجود مرا دفن کنید بگذارید خطاهایم، ضعفهایم و تعصباتم نسبت به همنوعانم دفن شوند. گناهانم را به شیطان و روحم را به خدا بسپارید و اگر گاهی دوست داشتید یادم کنید؛ عمل خیری انجام دهید، یا به کسی که نیازمند شماست، کلام محبتآمیزی بگویید. اگر آنچه را که گفتم برایم انجام دهید، همیشه زنده خواهم ماند.
پیوند اعضا
پیوند اعضا از مسایل نوین علم پزشکی است که در دهههای اخیر روز به روز گسترش یافته است. گرچه پیوند در کشور ما در زمینههای مختلف رشد و بالندگی داشته ولی هنوز برای توسعهی وسیع، راهی نه چندان هموار پیش رو دارد؛ به برکت فتوای حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری و روشنبینی فقهای اسلام و مسئولان نظام اسلامی در دو دههی گذشته، برخی پیوندها، مانند کلیه به طور وسیع در کشور انجام گرفته است اما در زمینهی پیوند از جسد، هرچند فتوای حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری وجود دارد، لیکن مشکلات قانونی از یک طرف و برخی مسایل اجرایی از سوی دیگر، نتوانسته است کارایی این بخش را به سطح مطلوب برساند.
مرگ مغزی از دیدگاه پزشکی قانونی
فردی که دچار مرگ مغزی است، از نظر پزشکی قانونی، مرده محسوب میشود. در چنین فردی، فعالیتهای قلبی و تنفسی با دستگاه مصنوعی تداوم مییابد و شخص به زندگی «نباتی» تنزل مییابد. چرا که اگر دستگاههای پزشکی را از او بردارند، تنفس و قلبش از حرکت باز میماند.
در مرگ مغزی ممکن است قشر مغز یا ساقهی مغز یا هر دو از فعالیت بازایستاده باشند. شایعترین علت مرگ مغزی، حوادث جادهای است. بد نیست خاطرنشان شود که سالانه یک میلیون و 200 هزار نفر در جهان بر اثر حوادث جادهای جان خود را از دست میدهند. در ایران نیز تخمین زده میشود که سالیانه به طور متوسط 130 هزار مورد حادثهی رانندگی و 13 هزار مورد مرگ و میر ناشی از این حوادث به وقوع میپیوندند.
پشت درب اتاق پیوند و اهدای عضو، نفس یکی بند میآید و زندگی در رگهای یکی دیگر، ریشه میکند.
آمار و ارقام پیوند اعضا در ایران
پیوند اعضای پیوند شدنی حدود 30 تا 35 نفر مرگ مغزی نزدیک به 200 تن را نجات میبخشد.
میزان اهدای عضو در ایران به ازای هر یک میلیون نفر 3/3 نفر است. ایران در ردیف کشورهایی است که کمترین میزان اهدای عضو را داراست. در بسیاری از کشورها عمل پیوند از نظر قانونی مجاز و در بیمارستان اجرا شدنی است ولی تعلقات مذهبی مانع گسترش پیوند اعضا میشود. حتی اجبارهایی که از سوی دولتها اعمال میشود هم در عمل مورد مناقشه قرار میگیرد. بین این کشورها چین با توجه به مرام و مسلک (ایدئولوژی) حکومتی خود، بزرگترین کشور پیوند اعضاست به طوری که بسیاری از بیماران برای دریافت عضو، ناچار از سفر به آن هستند ضمنا گفته میشود که از این بابت شاخص سالانهی اسپانیا 35 و آمریکا 26 پیوند در هر میلیون نفر است.
سالانه 5 میلیون ایرانی به نارسایی قلبی مبتلا میشوند. اما هر سال تنها 20 پیوند قلب در کشور صورت میگیرد.
سالانه 3 هزار و 175 ایرانی به پیوند کلیه یا دیالیز نیاز دارند. لیکن هر سال حدود یک هزار تا یک هزار و 700 پیوند کلیه در کشور انجام میشود که فقط حدود 200 مورد آن را از بیماران مرگ مغزی تشکیل میدهند.
لازم به یادآوری است که دکتر ایرج فاضلی، جراح نامدار در تاریخ 31/2/1368 در واپسین ماه زندگی امام خمینی(ره) نظر ایشان را در مورد اهدای اعضا جویا شدند در پایان برگهی استفتاء نوشته شده است: «بر فرض مذکور چنانچه حیات انسان دیگری متوقف بر این باشد، با اجازهی صاحب، کلیه یا کبد و امثال آن جایز است.»
آیت ا… خامنهای هم در تاریخ 28/11/1370 نظر خود را در عبارتی مشابه بیان کردهاند. مراجع عظام: آیتا… بهجت، آیتا… فاضل لنکرانی، آیتا… مکارم شیرازی و آیتا… صافی گلپایگانی نیز این عمل را جایز دانستند.