گزارش ـ محمد بهرامی: ماه محرم که می‌شود، مردم نذر‌های مختلفی را ادا می‌کنند از توزیع غذا گرفته تا تنها جارو زدن مسجد و امامزاده. اما معروف‌ترین نذری که در این ماه توزیع می‌شود همان قیمه است که بیشتر هیات‌ها و مجالس عزاداری با آن از عزاداران پذیرایی می‌کنند. اما در استان قزوین، قیمه نثار به‌عنوان یک غذای سنتی، معروفترین نذری مردم این استان است. البته نذری‌های دیگری هم وجود دارد اما قیمه‌نثار در این ماه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. تازگی‌ها نذری‌های جدیدی نیز باب شده است که تعداد آن هم کم است و هم هزینه‌های آن زیاد، از این‌رو هر کسی از عهده‌ی ادای آن بر نمی‌آید. همه‌ی این غذاها و نذری‌ها مختص قزوین نیست اما به لحاظ اینکه بعضا عجیب و غریب هستند می‌توان گریزی به آن زد. مثلا نذری پیتزا، شیرموز، چلوکباب، نسکافه، لواشک، میگوی سوخاری، نخ قالیبافی و غیره. حتی چند سال پیش دیده شد چند جوان نذر کرده بودند که مسیر بین‌الحرمین را به‌صورت سینه‌خیز طی کنند و این کار را هم انجام دادند. در این گزارش به تعدادی از نذری‌های معروف و عجیب و غریبی که تاکنون انجام شده و همچنان نیز ادامه دارد می‌پردازیم.
ـ پیشینه نذری دادن در ایران صحبت نذری و غذای نذری گرفتن که می‌شود، فکرمان می‌رود سمت آئین‌های اسلامی. اما پژوهش‌های تاریخی ایران‌شناسان، اسناد و مدارکی دارند که نشان می‌دهد سنت نذری دادن، رسمی قدیمی‌تر از این حرفهاست. تا جایی که ردپای نذری در ایران به عهد ساسانی می‌رسد. گویا ریشه آنچه به عنوان نذر و فرهنگ نذری در ایران می‌شناسیم ارتباطی به حضور اسلام در ایران ندارد. ـ نذری دادن ساسانیان قبل از اسلام ساسانی‌ها آخرین سلسله ایرانی قبل از حمله اعراب به ایران بودند که ریشه‌های پارسی دوران هخامنشی را در خودشان حفظ کرده‌اند. فرهنگ ساسانی تا خارج از مرزهای ایران هم رفت و روی چین، روم و هند هم تاثیر گذاشت. نذری دادن ایرانی‌های دوره ساسانی شبیه خود ما بوده و سنت نذر با قرن‌ها پیش در اصلش تفاوتی نکرده. در آن دوران دین رسمی ایران زردشتی بود. در مراسم و اعیاد مذهبی زردشتی، پختن و پخش خوراکی بین مردم متداول بوده است. طبقاتی بودن از مشخصات حکومت ساسانی بود. جامعه به گروه روحانی‌های زردشتی، ارتشی‌ها، پیشه‌وران و جامعه کارگری تقسیم می‌شد اما نوبت سنت نذری که می‌رسید از هر گروه و قشر و مذهبی پای کار می‌آمدند. سنت قربانی کردن هم از آئین‌های نذری ایران باستان است. بیشترین غذای نذری ساسانیان آش بود و تکه نان کنارش. ـ انواع غذاهای نذری محرم از غذاهای نذری محرم و کیفیتش در تاریخ گذشته ایران چندان گزارشی در دست نیست. با توجه به اطلاعات به دست آمده از بررسی‌های تحریریه مجله فرهنگی وبلایت، چگونگی نذری‌های محرم برمی‌گردد به بعد از دوره صفویه. پلوی ساده به همراه گوشت و ادویه از اولین نذری‌های رایج در دوره صفوی بوده. نذری محرم در دوره قاجار بیشتر شربت بود و آب و آش. چای هم که پای ثابت روضه‌ها بود و نوشیدنی متداول و وقت تماشای آئین‌های تعزیه و شبیه‌خوانی هم سرو می‌شد. تا قبل از دوران صفویه اطلاعات زیادی درباره نذری دادن در محرم وجود ندارد اما گفته می‌شود که اولین غذای رایج در این ایام، پلوی ساده، گوشت و ادویه بوده است. صبح زود برنج‌ها بارگذاشته می‌شد و گوشت هم بعد از پخته شدن با ادویه مخصوص به پلو اضافه می‌شد. البته نذری پلو برای قشر متمول و پولدار بودکه توان خرید برنج را داشتند، طبخ می‌شد و بین مردم پخش می‌کردند. ـ توزیع غذای نذری در دوره صفویه به سه صورت بود: اول. تقسیم غذا بین مردمی که از قبل ظرف‌هایشان را فرستاده بودند به خانه نذری دهنده دوم. بین فقرا و نیازمندان پخش می‌شد سوم. بخشی هم بین آنها که جلوی در خانه ایستاده بودند ـ نذر نان و ماست برای تاسوعا از نذرهای مهم روز تاسوعا در دوره صفوی، نذر نان و ماست بود. شامل یک من، معادل سه کیلو نان و سه کیلو ماست. نذر شله‌زرد هم که هنوز مرسوم است از نذرهای پرطرفدار و جذاب پدران ما در عصر قاجار بود. شله زرد نذری به همان کیفیت امروز با برنج، شکر، روغن، زعفران پخته و با خلال بادام تزئین می‌شد. ـ شاه هم آش می‌پخت در سنت نذر محرم در ایران همه شریک هستند؛ هرکس به اندازه وسع و توان مالی‌اش. حتی شاه هم آش نذری می‌پخت. در انواع غذای نذری، آش نذری ناصرالدین شاه قاجار معروف است. گفته می‌شود نذرکننده، مادر شاه بوده با نیت به سلطنت رسیدن ناصرش. ـ اولین کسی که برای امام حسین نذری داد در روایت آمده است اولین کسی که برای امام حسین (ع) نذری داده است «امام سجاد (ع)» بودند که برای زنان بنی‌هاشم هنگام عزاداری غذا آماده می‌کردند. ـ خورشت قیمه در صدر نذری‌ها صحبت از غذای نذری امام حسین که می‌شود، اسم خورشت قیمه در صدر است. ذخیره گوشت به روش قیمه کردن از رایج‌ترین روش‌های نگهداری موادغذایی فاسدشدنی مثل گوشت بوده و همین گوشت‌های ذخیره شده وقتی به محرم و مراسمش می‌رسید قیمه‌های نذری بار می‌شد و در دل دیگ‌هایی به اندازه وسع صاحبش می‌جوشید. از گوشت ذخیره‌شده که به آن قورمه می‌گفتند، استفاده می‌کردند که این گوشت بیشتر مناسب قیمه بود. یکی از دلایلی که امروزه غذای نذری غالب این ایام قیمه است به این موضوع برمی‌گردد. ـ نذری‌های جدید در گوشه و کنار کشورمان نیز به مناسبت ماه محرم نذری‌هایی داده می‌شود که در نوع خود جالب است هر کس به هر شکل که می‌تواند این کار را انجام می‌دهد مثلا.... ـ پیتزا در روز عاشورا شاید این اتفاق برای یک‌بار افتاده باشد آن هم به دلیل اینکه این پیتزا فروشی تازه تاسیس بود و به عزاداران حسینی پیتزا می‌داد. نذری‌ای که شاید در آن منطقه برای نخستین بار مشاهده شد و دیگر کسی ندیده باشد که آن پیتزا فروشی در ماه محرم با این غذای فرنگی از عزاداران پذیرایی کند. یکی از نفراتی که آن زمان پیتزای نذری خورده در این مورد می‌گوید: «خیلی زود تموم شد. به هر حال پیتزا بود و کمتر کسی است که دوست نداشته باشد. اما در کل جالب بود و مردم خیلی زود پیتزاها را خوردند. بعضی‌ها هم با کارتن آنها را می‌بردند. اما یادم است که خیلی زود تمام شد. البته تعدادش هم مثل قیمه و قرمه‌سبزی زیاد نبود اما در هر صورت نذری بود.» البته نذری پیتزا فقط مربوط به محله پیروزی تهران نیست. در محله 15 خرداد هم عزاداران با پیتزا پذیرایی ‌شدند. از جای خبر رسیده که در اصفهان هم در یکی از هیات‌ها مثل تهران پیتزا را به عنوان نذری بین سینه زنان تقسیم می‌کنند. غذایی که پخت‌وپز آن سخت و زمان بر است اما چون نذر بوده مردم آن را در روزی که نذر کرده‌اند، ادا می‌کنند. ـ رشت، نذری لواشک با آب انار و مسقطی در رشت آقایی هست که هر سال نذر عجیبی را بین کودکان پخش می‌کند. ماجرا از اینجا شروع می‌شود که پسر این بنده خدا برای برآورده شدن حاجتش این نذر را می‌کند و پس از اینکه به مراد دلش می‌رسد ترکیبی از لواشک دستچینی (نوعی لواشک)، آب انار و مسقطی را بین 30 نفر از همکلاسی‌هایش تقسیم می‌کند. از آن سال به بعد تا امروز پدر خانواده هر سال این نذر را ادا می‌کند و لواشک‌ها را بیشتر بین کودکان و خردسالان تقسیم می‌کند. ـ نخ‌های نذری برای بافت قالی این نذری عجیب در بجنورد است. یکی از تاجران و طراحان فرش آن را ادا می‌کند. او هر سال نفری یک کیلو نخ و از هر رنگ 200 گرم به فقرایی می‌دهد که بافنده فرش هستند اما برای خودشان کار نمی‌کنند یا اگر برای خودشان کار می‌کنند توانایی زیادی برای خرید نخ‌های قالی را ندارند. آقای علی حصوری هر سال این کار را انجام می‌دهد تا شاید گره‌های این نخ‌ها وسیله‌ای شود برای اینکه گره‌ای از کار کسی باز شود. ـ ساندویچ کالباس با برندی معروف در بلوار فردوس چند سال پیش و در ظهر عاشورا وقتی دسته‌های عزاداری از یکی از خیابان‌های بلوار فردوس عبور می‌کردند با صحنه جالبی روبه‌رو شدند. یکی از بانوان عزادار در حال پخش کردن نذری بود. او از یکی از برندهای معروف در تهران ساندویچ‌های کالباس ویژه‌ای را تهیه کرده بود و بین عزاداران توزیع می‌کرد. اتفاقی که برای خیلی‌ها عجیب به نظر می‌رسید اما هر چه هست نذر این بنده خدا بود. ـ نذری‌های معروف شهرهای مختلف ایران ـ تهران در تهران همه جور نذری می‌توانید بیابید! از قرمه‌سبزی و انواع قیمه و عدس‌پلو و لوبیاپلو گرفته تا آش رشته و شله‌قلمکار و زرشک پلو و ...! در محله سنگلج نیز در ظهر عاشورا آبگوشت نذری پخت می‌شود. در نارمک جوجه‌کباب و چلوکباب می‌توانید بیابید و اگر هم سری به طرشت بزنید از فسنجان نیز بی‌بهره نمی‌مانید. البته صف طولانی نیز باید تحمل کنید! ـ اصفهان در اصفهان، نذری مرسوم بریانی و نوعی آبگوشت مخصوص است در این نوع آبگوشت که با زعفران فراوان پخته می‌شود، تکه‌های بزرگ گوشت را در داخل ظروف بزرگ مسی می‌ریزند و در داخل تنور می‌گذارند. ـ شیراز در شیراز نیز قیمه مرسوم است. اما قیمه‌ای متفاوت! با برنجی متفاوت! نام این برنج شکرپلو است که با شربت غلیظ شکر و زعفران آبکش می‌شود و پس از دم کشیدن روی آن پوست پرتقال و خلال پسته می‌ریزند. ـ اردبیل ـ پیچاق قیمه نذری از غذاهای مشهور و سنتی اردبیل، پیچاق قیمه است که در محرم نیز نقش اساسی را برای نذری ایفا می‌کند. این نوع قیمه با گوشت و پیاز داغ فراوان و خلال بادام پخته می‌شود. در نهایت نیز به تعداد نفرات روی آن تخم مرغ می‌شکنند. ـ کاشان و آران و بیدگل اگر از آن دسته افرادی هستید که آبگوشت را با برنج میل می‌کنید پس آبگوشت پلو کاشان را از دست ندهید. در آران و بیدگل همه ساله در ایام محرم چندین تن آبگوشت پلو پخته می‌شود. ـ رشت اگر به فسنجان علاقه‌ی زیادی دارید، پس ایام محرم استان گیلان، به ویژه رشت را از دست ندهید چرا که در روزهای محرم بیش از همه چیز خورش فسنجان سرو می‌شود. ـ کرمان انگار ایرانی‌ها به آبگوشت علاقه خاصی دارند! آبگوشت متنجه از آبگوشت‌های ویژه کرمان است که با برگه زردآلو، خرما و تکه‌های میوه و شنبلیله در ایام محرم درست می‌شود. ـ تبریز چلو گوشت هویچ یا هویج پلو از غذاهای بسیار معطر و معروف آذری است که در تبریز طرفدارهای زیادی دارد. دارچین، زعفران و زیره از ادویه‌های اصلی این غذا هستند. ـ کرمانشاه در کرمانشاه خورش خلال از غذاهای معروف برای نذری است. ـ گرمسار از لذیذترین نذری‌هایی که می‌توانید بیابید، ته‌چین گوشت گرمسار است. اگر در ایام محرم سری به گرمسار بزنید، مطمئنا از ته‌چین گرمساری بی‌بهره نخواهید ماند. از ویژگی‌های این ته‌چین این است که گوشت را زیر برنج می‌گذراند تا به همراه آن دم بکشد. ته چین از آن دسته غذاهایی است که اگر به مقدار زیاد پخته شود خوش مزه‌تر و لذیذتر می‌شود. پس ته‌چین نذری گرمسار را از دست ندهید، چون به مقدار خیلی زیادی پخت می‌شود! **** اما در نهایت باید گفت، شله‌زرد، عدس‌پلو، قیمه، قیمه‌نثار، حلیم، حلوا، قورمه‌سبزی، لوبیاپلو، آبگوشت و شربت زعفران از مهمترین نذری‌های مرسوم در کشورمان است.