آرش صالحی- هر ساله در فصل تابستان یکی از مهمترین دغدغه خانواده‌ها چگونگی گذراندن اوقات فراغت دانش‌آموزان در شبانه‌روز است که تعطیلی مدارس، وقت فراغت بیشتری در اختیار این قشر قرار می‌دهد. با این وجود فراغ بال به لحاظ زمانی و فراهم بودن امکان دسترسی به فضای مجازی برای بیشتر دانش‌آموزان دریچه‌ای به سیر در میان پدیده‌های گوناگون است که فکر و ذهن دانش‌آموز را به هر سمت‌وسویی می‌برد و آن را در میان انبوهی از اطلاعات و رفتارهای درست و نادرست مخیر قرار می‌دهد. ذهن کنجکاوانه توأم با افکار احساسی در این شرایط سنی به مسیری هدایت می‌شود که باب میل و خواست گردانندگان فضای مجازی است و در اینجا شرایط ابتکار عمل از دست خانواده، مربیان و سایر دلسوزان عرصه تعلیم و تربیت برای پرورش فکری و ذهنی نسل آینده خارج و دانش‌آموز در دام‌های پلید شیطانی به هر سو سوق داده می‌شود. با این حال اگر چه آسیب‌های اجتماعی در هر دوره از زمان به فراخور وضعیت اجتماعی در حال تغییر و دگرگونی بوده، اما فضای مجازی این شرایط را برای پیچیدگی و در هم تنیدن افکار، روحیه و رفتارهای انسانی به وجود آورده که نمونه آن می‌توان در انزوا و گوشه‌گیری تا پرخاشگری و رفتارهای مخرب و مخل نظم خانوادگی و اجتماعی دید.
 اثرات منفی فضای مجازی یک فعال فضای مجازی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت آسیب اصلی استفاده بیش از حد از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را انحراف از مسیر زندگی دانست و گفت: وقتی یک دانش‌آموز همه بازی‌ها، تفریح‌ها و مرهم آلام و دردهای روانی خود را در فضای مجازی می‌جوید، نه تنها راه زندگی را گم می‌کند، بلکه قدرت اندیشیدن را هم از دست می‌دهد. علی قاسمی‌نیا تلف کردن وقت را یکی از مصداق‌های انحراف یادشده عنوان کرد و افزود: امروز دانش‌آموز ما از لحظه‌ای که از خواب بیدار می‌شود، با گوشی هوشمند خود وارد دنیای مجازی می‌شود و وقتی که در این فضا صرف می‌کند، سبب می‌شود اراده او برای انجام کارهای راهبردی و تعیین‌کننده تا حد زیادی تضعیف شود. وی با بیان اینکه باید با دیده شک و تردید به امکانات گسترده فضای مجازی نگاه کنیم، ادامه داد: مهمترین پیامد منفی اینترنت در روح و فکر ما فناوری‌زدگی است. به طوری که استفاده از آن به فرد یا کاربر القا می‌کند که همه نیازها در اینترنت قابل پاسخگویی است؛ در حالی که پیشرفت انسان در دنیای واقعی و جامعه اتفاق می‌افتد.  نهادهای فرهنگی آمار بومی تهیه کنند این کارشناس مطالعات اجتماعی با انتقاد از دستگاه‌های فرهنگی استان که آماری در زمینه استفاده جوانان از فضای مجازی منتشر نمی‌کنند، گفت: البته می‌توان گفت که این سازمان‌ها پژوهش چندانی در این حیطه انجام نداده‌اند؛ ضمن اینکه از پایان نامه‌ها و طرح‌های بومی دانشجویان هم حمایت مالی نمی‌کنند که بسیار جای تأسف دارد. قاسمی‌نیا با ذکر اینکه آمار استفاده از فضای مجازی در کشور چندان به کار مسئولان استانی نمی‌آید، اضافه کرد: اگرچه می‌توان از این آمارها برای بیان برخی تحلیل‌ها استفاده کرد، اما اگر می‌خواهیم سیاستگذاری درستی در فضای مجازی اعمال کنیم، باید تحقیقات علمی و میدانی دقیق درباره میزان استفاده مردم استان از این فضا داشته باشیم. وی میزان بهره‌گیری دانش‌آموزان هم‌استانی از فضای مجازی را نگران کننده دانست و ادامه داد: اگر چه آمار مشخصی برای این میزان استفاده وجود ندارد، اما برخی تحقیقات دانشجویی نشان می‌دهد که جوانان مینودری حداقل روزی 8 ساعت از اینترنت و متعلقات آن استفاده می‌کنند که بسیار نگران‌کننده است.  مغفول ماندن روان‌شناسی بالینی کاربران یک روان‌شناس هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت استفاده زیاد از رایانه را سبب افزایش وزن، رکود کارکردهای اجتماعی و ارتباطی هر فرد بیان کرد و گفت: انزوا، گوشه‌گیری و غمگین شدن از تأثیراتی است که هنگام مشاوره به دانش‌آموزان قزوینی مشاهده کرده‌ام که متأسفانه بسامد آن رو به فزونی است. محمدرضا مروجی ایجاد بلوغ زودرس و بروز افسردگی در دانش‌آموزان را از دیگر اثرات وقت گذرانی در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی دانست و افزود: حضور در شبکه‌های اجتماعی حالت برانگیختگی و فشار درونی ناشی از سائق‌های جنسی را تشدید می‌کند، به طوری که تأثیرات این برانگیختگی و فشار روانی در قالب خشونت، رفتارهای مخرب جمعی و انفرادی بروز پیدا می‌کند. وی با یادآوری اینکه رفتارهای عصبی و غیرمتعادل، تپش قلب، کم‌اشتهایی و بی‌میلی به تحصیل و فعالیت‌های ورزشی را در جوانان بیش از حد فعال در فضای مجازی مشاهده کردیم، تصریح کرد: متأسفانه تا امروز به نگاه روانکاوانه برای حل مشکلات فضای مجازی توجه نشده و روان‌شناسی بالینی که مؤثرترین راه هدایت مردم در این زمینه است، مغفول مانده است. مروجی استفاده دختران از فضای مجازی را نگران‌کننده‌تر از استفاده پسران دانست و ادامه داد: با اینکه پسران در آینده نقش اصلی را در فعالیت‌های اجتماعی به دست می‌گیرند، اما پرورش و تربیت نسل آینده به عهده دختران است که اگر راه درست استفاده از فضای مجازی را یاد نگیرند، بی‌تردید فرزندان آنها هم مسیر اشتباهی را خواهند رفت.  دانش‌آموزان و اوقات فراغت در تابستان از سوی دیگر، یک جامعه‌شناس هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه گفته‌های والدین نشان‌می‌دهد که بیشترین زمان کودکان و نوجوانان آزاد به گشت‌و‌گذار، بازی و چت در فضای مجازی و اینترنت سپری می‌شود، گفت: سازمان بهداشت جهانی حداکثر زمان غیرکاری بودن در فضای مجازی را ۲ ساعت تعریف کرده و بیش از آن را آسیب‌زا دانسته است. کاظم خلیفه‌زاده اضافه کرد: جذاب بودن، به راحتی در دسترس بودن در هر زمان و مکانی، کم‌هزینه بودن، همگانی بودن، تنوع داشتن، خصوصی و عمومی بودن، مطابق با هر سلیقه‌ای بودن و امثال آن همه اینها دلایلی است که دنیا با مسأله اعتیاد به فضای مجازی به عنوان یک آسیب نوپدید روبرو شده است. این مددکار اجتماعی ادامه داد: فضای مجازی در اوقات فراغت آسیب‌زا نیست؛ چرا که یک‌ پدیده جهان‌شمول، کاربردی، مفرح، علمی و فرهنگی است که در صورت استفاده درست از آن بسیار هم خوب است. با این حال برنامه قاطعانه برای میزان استفاده از فضای مجازی توسط دانش‌آموزان حداکثر 3 ساعت در شبانه‌روز است و والدین هم باید ملزم به استفاده درست از این فضا باشند. خلیفه‌زاده یادآور شد: با این حال اجرای هر برنامه و دستورالعملی با نظارت درست، مستمر و پیگیرانه والدین برای مدیریت کردن استفاده از فضای مجازی فرزندان به نتیجه می‌رسد. ضمن اینکه باید فعالیت‌های اجتماع‌محور مانند فعالیت‌های ورزشی و حتی کاری برای پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان را پیش‌بینی کرد.  سطح دسترسی دانش‌آموزان به محتواهای مجازی محدود شود نایب‌رئیس فراکسیون فضای مجازی مجلس هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با اشاره به ضرورت اعمال محدودیت‌های سنی برای ارائه محتواهای مجازی گفت: با وجود اینکه شرایط کرونایی در 3 سال اخیر ما را مجبور کرده که آموزش را در فضای مجازی انجام دهیم، اما باید متوجه باشیم که کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده و از ممیزی سر در نمی‌آورند، نباید به همه محتواهای فضای مجازی دسترسی داشته باشند. لطف‌الله سیاهکلی با بیان اینکه در همه کشورهای پیشرفته ورود کودکان به فضای مجازی محدود و تابع قوانین ویژه‌ای است، اضافه کرد: با این حال وقتی در کشور ما بحث تصویب قانونی مطرح می‌شود تا کودکان را در مقابل خطرات فضای مجازی ایمن کند، ناگهان بلوا درست می‌شود؛ در صورتی که در آمریکا که خودش فضای مجازی را اختراع کرده، نهادهای خاصی بر نوع محتواهای اینترنتی و سطح دسترسی نظارت می‌کنند و محتوای نامناسب در اختیار کودکان و بچه‌ها قرار نمی‌گیرد. نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس ادامه داد: محدودیت دسترسی به فضای مجازی یک موضوع منطقی در کل جهان است؛ اما در کشور ما به اشتباه به «فیلترینگ» معروف شده و تعاریف ما در این حوزه اشتباه است. بنابراین تعیین سطح دسترسی برای اقشار مختلف که در کشورهای مانند آمریکا و انگلیس اعمال می‌شود، نامش فیلترینگ نیست. سیاهکلی یادآور شد: در کشور ما به دلیل بحران کرونا و لزوم تحصیل مجازی دانش‌آموزان کل فضای وب و اینترنت در اختیار محصلان قرار گرفت که این اتفاق در سایر کشورها نیفتاد.  اجرای طرح نماد برای مقابله با آسیب‌های ناشی از فضای مجازی مدیرکل آموزش و پرورش استان قزوین هم با بیان اینکه امروزه با افزایش آسیب‌های اجتماعی ناشی از فضای مجازی در بین دانش‌آموزان مواجه هستیم، گفت: به دلیل مقتضیات سنی، خطرجویی، هیجان‌طلبی و کنجکاوی تأثیرپذیری آنها از فضاهای مجازی بیشتر است که می‌تواند منجر به اشاعه آسیب‌های اجتماعی شود. نقی سیاهکالی مرادی افزود: با شیوع بیماری کرونا ایجاد اوقات فراغت طولانی مدت، قرنطینه‌های خانگی و از سوی دیگر معضلات اقتصادی ایجاد شده در پی آن موجب شد تا بخشی از تأثیرگذاری خانواده به واسطه افزایش تنش‌های خانوادگی و استرس درون منزل تحت تأثیر قرار گیرد. وی با بیان اینکه سلامت روان، امنیت و آرامش درون محیط خانواده که از مسیرهای اصلی مقابله با آسیب‌های اجتماعی است، امروز کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اضافه کرد: تعطیلی مدارس و مجازی شدن آموزش‌ها تعاملات بین فردی دانش‌آموزان و همچنین دانش‌آموزان و معلمان را به حداقل رساند و خود این مسئله هم زنگ خطر افزایش آسیب‌های اجتماعی را در گروه‌های سنی کودکان و دانش‌آموزان به صدا درآورد. سیاهکالی مرادی آموزش و پرورش حضوری را بهترین بستر برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانست و گفت: در کنار این وزارت آموزش و پرورش طرح نماد(نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) را به منظور مراقبت دانش‌آموزان در برابر رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی اجرا می‌کند که بسیاری از این رفتارها و آسیب‌ها از طریق فضای مجازی اشاعه می‌یابند.  لزوم ارائه طرح‌ برای مدیریت حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی با توجه به اینکه تعطیلات تابستانی و اوقات فراغت بستر بزرگی برای کشیده شده نوجوانان دانش‌آموز به سمت فضای مجازی است، بنابراین شورای آموزش و پرورش باید طرح‌های اجرایی برای مدیریت این موضوع ارائه کند؛ چرا که اگر ارتباط دانش‌آموز با فضای مجازی به انحراف کشیده شود، دیگر نمی‌توان با میلیاردها هزینه آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن را کنترل کرد.