تدوین و نگارش: ا.امیر دیوانی
اشاره: «هرگاه سخن از سرقت پیش می‌آید، بسیار تند و سریع ذهن‌مان سراغ آدم‌های شرور و بدذاتی می‌رود که نیمه شب از دیوار خانه‌ی سایرین بالا می‌روند و دار و ندار انسانی بدبخت را بار می‌کنند و می‌زنند به چاک! امکان دارد با شنیدن دزدی هزار و یک فکر و تصور دیگر به ذهن برسد. لیکن ممکن است تصور آدم‌های بیماری که تنها به خاطر عشق و صفا دست به دزدی چیزهای بی‌ارزش و کم بها می‌زنند، اندکی دشوار باشد. این‌گونه سارقان کوچک عمدتا جوان‌ها و نوجوان‌هایی هستند که برای نیل به آخرین نقطه‌ی سرخوشی و رهایی از یک فشار درونی دست به دله‌دزدی می‌زنند ... آنان را مبتلایان به جنون دزدی یا کلپتومانیا می‌نامند. کلپتومانیا از واژه‌ی یونانی «کلپتوی» یونانی به معنی دزدیدن و «مانیا» به مفهوم ناتوانی در مقابل تحریک‌های درونی گرفته شده است و مجموعا به ناتوانی در برابر وسوسه‌های سرقت یا جنون دزدی ترجمه می‌شود. زمانی که این عقده‌ی روحی به سوی تحریکات جنسی و ربودن اشیایی جنسی برود، بدان «کلپتوفیلیا» گویند. ـ جنون سرقت یا کلپیتومانیا چیست؟ دزدی این‌گونه بیماران گاه بسی کوچک و حتی مضحک است. طی این سرقت‌ها شخص قاعدتا بدون برنامه‌ریزی پیشین و معمولا به تنهایی و تصادفا اقدام به سرقت اشیایی می‌کند که در کانون توجهش قرار گرفته باشد. خودکاری ارزان، سنجاق سر، ادکلن، عطر، لوازم آرایش و یا لباس‌های زیر ... شیوه‌های دزدی هم به علت آن که طبق معمول بدون برنامه‌ریزی قبلی و بر اثر یک وسوسه‌ی آنی انجام می‌پذیرد، خیلی ساده است و به این ترتیب این قبیل سارقان ناشی عمدتا پس از چند دزدی گیر می‌افتند. کلپتومانیا با دله‌دزدی از مغازه‌ها و سرقت‌های معمولی فرق می‌‌کند. در حالی که در سرقت اشیای مغازه‌ها و نیز سرقت‌های عادی، سارقان به خاطر نیازهای مالی و یا به علت ارزش زیاد اجناس، آن‌ها را می‌دزدند و بیش از همه به پول می‌اندیشند بر عکس مبتلایان به جنون دزدی بی‌خیال قیمت و ارزش مادی جنس هستند. آنان صرفا به دزدیدن فکر می‌کنند؛ کاری که پس از یک وسوسه، کشش و دغدغه‌ی فکری آنی برای سرقت به ایشان احساس آرامش و ملایمت دلپذیری می‌بخشد. ـ علایم و نشانه‌های کلپتومانیا یا جنون دزدی بر پایه‌ی معیارهای تشخیصی که به وسیله‌ی انجمن پزشکی آمریکا معین شده است، جنون دزدی با عدم تونایی پیاپی در ایستادگی در مقابل تمایل به سرقت معلوم می‌گردد. کسانی که به این مرض دچار می‌شوند، پیش از دزدی با افزایش فشار روبه‌رو می‌گردند. در نتیجه موقع مبادرت به سرقت، نگرانی و تنش پدید می‌آورند. سرقت به احساس رضایت، آسودگی و حتی لذت در اینان می‌انجامد. این سرقت امکان دارد تنشی را که فرد در حال تجربه‌ی آن بوده، برطرف سازد. ولی احتمال دارد احساس گناه و پشیمانی در پی داشته باشد. حس شرم، خود سرزنشی به دنبال یک بخش سرقت در میان افراد کاملا عادی است. برخی اوقات کسی که دچار جنون دزدی است،وسایل به سرقت رفته را در جایی دور نگه می‌دارد، که غالبا هیچ‌گاه نظر شخصی به آن‌ها نمی‌افتد یا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. امکان دارد سایرین به اهدای اجسام دزدیده شده به دوستان، خانواده و یا بازگرداندن‌شان به محلی، که از آن جا برده شده‌‌اند، خودش را از شر وسایل دزدیده شده خلاص کنند. ـ نشانه‌های اصلی جنون دزدی احتمال دارد چنین دزدی به تنهایی رخ نماید، ولی غالبا در کنار سایر موارد هم ظاهر می‌گردد. دزدانی از این دست ممکن است مستعد مصرف موادمخدر، دلواپسی و نیز سایر اختلالات وابسته به مهار تکانه (شوک) باشند. پاره‌ای اختلالات دیگر که احتمالا در کنار جنون دزدی روی دهد، عبارتند از: اختلالات خلقی اختلال هراس اختلال اضطراب جدایی اختلال بد شکلی (بی‌ریخت) بدن اختلال وسواس فکری عملی سایر اختلالات مهار تکانه (شوک) در عین حال نمایان شده است که این اختلال با مصرف موادمخدر و الکل توام است. بعضی کارشناسان را باور بر این است که امکان دارد گونه‌ای ارتباط ساختزادی (توارثی) مشترک بین اختلالات استفاده از مواد و کلپتومانیا وجود داشته باشد. علاوه بر این، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که 73% از مبتلایان به این نوع دزدی هم در دوره‌ای از زندگی‌شان با اختلال عاطفی تشخیص داده می‌شوند. افزون بر این، در بین 55% ـ 43 از چنین آدم‌ها نیز یک اختلال شخصیت هم زمان مشاهد شده است. شایع‌ترین اختلال شخصیت سوءظن و شخصیت هیجان‌زدگی است. جهت تشخیص جنون دزدی، نخست باید معلوم شود که نشانه‌ها به مرض روانی دیگری چون اختلال سلوک یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی مرتبط است یا نیست. در درجه‌ اول باید احتمال ابتلای فرد به این اختلالات رد و یا تایید شود. ـ علل جنون سرقت دلایل دقیق چنین جنونی تحت بررسی است. هر چند گفته می‌شود که اثرات توارثی و محیطی ممکن است در این امر نقش داشته باشد. دیدگاه‌های مختلف در روان‌شناسی چند توضیح ممکن را پیشنهاد کرده است: ـ رویکرد روان‌کاوری: توضیحات روان‌کاوی، کلپتومانیا را به راه‌های گوناگون مفهوم‌بندی کرده است. شماری اعتقاد دارند که افراد برای به دست آوردن اشیاء به طرف دزدی کشیده می‌شوند تا به طرز نمادین کمبودهای اولیه‌شان را به نوعی جبران کنند. ـ رویکرد شناختی ـ رفتاری: توضیحات رفتاری ـ شناختی نشان می‌دهد این اختلال احتمالا زمانی اتفاق می‌افتد که شخص برای سرقت چیزی تحریک و تشویق می‌شود. در این وضعیت بعد از وقوع نخستین سرقت، بدون عواقب منفی، امکان وقوع مجدد این رفتار در آینده فزون‌تر می‌گردد. از آنجایی که عمل سرقت، فشار روانی (استرس) و تنشی را که فرد متحمل می‌شود مرتقع می‌سازد، این کردار با کاهش تنش هم توام می‌گردد. با گذشت زمان، فرد ممکن است به منزله‌ی وسیله‌ای برای کنار آمدن و تسکین فشار روحی دست به دزدی زند. ـ رویکرد زیست‌شناختی: توضیحات زیست شناختی نشان می‌دهد که این رفتار ممکن است به نواحی خاصی از مغز و تنظیم نامناسب احتمالی انتقال دهنده‌های عصبی خاص مربوط باشد. بعضی بررسی‌ها جنون دزدی را به اختلال عملکرد در لوب پیشانی مغز مرتبط دانسته‌اند. در دو مورد گزارش داده شده است که ضربه‌ی مستقیم به لوب پیشانی منجر به نشانه‌های جسمی نظیر سرگیجه، علایم رفتاری مثل پرخاشگری و نشانه‌های شناختی نظیر از دست دادن حافظه و در پی آن بروز ناگهانی رفتارهای مربوط به کلپتومانیا می‌گردد. بررسی‌ها همچنین نشان داده است که تنظیم سروتونین امکان دارد در این امر دخیل باشد. انتقال دهنده‌های عصبی دیگر مانند دوپامین و مخدرهای درون‌زا هم ممکن است در پیشرفت این اختلال موثر باشند. ـ تشخیص جنون سرقت: کلپتومانیا معمولا توسط پزشک یا روانپزشک تشخیص داده می‌شود. از آنجا که این نوع دزدی به طور معمول با موارد دیگر از جمله اختلالات خوردن، سوء مصرف مواد، الکل و اختلالات اضطرابی هم همراه است، غالبا هنگامی که افراد برای نشانه‌های روان‌پزشکی همراهش به پزشک مراجعه می‌کنند، این بیماری تشخیص داده می‌شود. اگر علایم جنون دزدی منجر به دستگیری به خاطر سرقت شود، احتمالا تشخیص صورت می‌گیرد. با معاینه‌ی اولیه توسط پزشک ممکن است بیمار برای ارزیابی فزون‌تر به روان‌شناس یا روان‌پزشک ارجاع شود. امکان دارد تشخیص شامل استفاده از مصاحبه با بیمار و بررسی پیشینه‌های قانونی باشد. بهره‌مندی از مقیاس‌سنجی مثل ارزیابی نشانه‌های کلپتومانیا (K-SAS) هم احتمال دارد در تشخیص سودمند باشد.