فضای مجازی فرصتی مغتنم برای تحصیل در دوره کرونا یا وسیله‌ای برای بطالت؟
نفیسه کلهر رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران، در کنفرانس علمی "خودمراقبتی در بستر فضای مجازی"، "اعتیاد"، "افسردگی" و "اضطراب" را مهم‌ترین آثار عدم خود مراقبتی در فضای مجازی عنوان کرد و گفت: گفته می‌شود اگر افراد در هفته بیشتر از 20 ساعت در فضای مجازی حضور داشته باشند و یا در نبود فضای مجازی احساس اضطراب کنند، در واقع درگیر نوعی اعتیاد شده‌اند. به نقل از ایسنا، دکتر مجید صفاری‌نیا در روز جهانی خودمراقبتی، درباره خودمراقبتی روانی در فضای مجازی اظهار کرد: مطالعه‌ای که حدود یک الی دو سال قبل در یکی از کشورهای خارجی انجام شد، نشان داد که افراد وقتی وارد رستوران می‌شوند علیرغم اینکه اعضای خانواده در کنار آنها هستند اما تقریبا هر 8 دقیقه گوشی تلفن همراه خود را چک می‌کنند. ممکن است سخت باشد باور اینکه این روزها چک کردن گوشی تلفن همراه به یک معضل تبدیل شده، وسیله‌ای که قرار بوده در خدمت افراد باشد این روزها انسان را به خدمت گرفته و برده خود کرده و آنقدر این استفاده از گوشی تلفن همراه در همه حال عادی شده که سخت است به استفاده کننده بفهمانیم این یک نوع اعتیاد است. * علیرضا 20 ساله است و دانشجوی سال دوم دانشگاه. خودش می‌گوید: «2، 3 نهایت 5 ساعت در روز به جز ساعاتی که باید سر کلاس آنلاین باشم، در اینترنت می‌چرخم» اما وقتی از او می‌خواهم از صفحه تنظیمات اینستاگرامش برایم یخواند که چند ساعت در اینستاگرام است خودش باورش نمی‌شود. روزانه به طور متوسط 7 ساعت و نیم در اپلیکیشن اینستاگرام حضور دارد و این در حالی است که به گفته خودش از واتسپ، تیک‌تاک و چند اپلیکیشن دیگر هم استفاده می‌کند. علیرضا برای توجیه ساعات طولانی حضورش در اینترنت می‌گوید: «البته من زمان‌های پرت را بیشتر در اینترنت می‌چرخم. مثلا وقتی در رستوران نشسته‌ام و منتظرم سفارش غذایم بیاید. یا وقتی خانواده مشغول دیدن سریالی هستند که من دوست ندارم یا سر میز صبحانه و موقعی که مهمانی می‌آید که حرف مشترکی نداریم و کمی هم قبل از خواب تا خوابم ببرد. کلا اینجور وقت‌ها آنلاین هستم. برایش از آسیب بودن در فضای مجازی در همین زمان‌های به قول او پرت می‌گویم و کمی به فکر فرو می‌رود. مریم اما مادر دو دختر و پسر 16 و 20 ساله است. او برای «ولایت» از وابستگی بیش از اندازه فرزندانش به تکنولوژی اینطور توضیح می‌دهد: «بارها شده به خیال خودم بچه ها در اتاقشان مشغول درس خواندن بوده‌اند اما رفته‌ام در را باز کرده‌ام و دیده‌ام سرشان توی گوشی است یا با کامپیوتر بازی می‌کنند. سر میز غذا هم گوشی دستشان هست و مدام در حال بالا و پایین کردن صفحه موبایلشان هستند. اصلا مسافرت نمی‌آیند مگرقول بدهیم در هتلی اقامت کنیم که اینترنت داشته باشد.» مریم که از کوهنوردان قدیمی است می‌گوید: «من عاشق سفر کمپی هستم. اقامت در چادر و رفتن به طبیعت بکر؛ اما بچه‌ها اصل همراهی نمی‌کنند و شوهرم هم مجبورشان نمی‌کند. می‌گوید ما باید طبق میل این‌ها برنامه سفر بچینیم. من مخالف این روش تربیتی هستم اما کاری هم از دستم برنمی‌آید. هیچ کدامشان گوش نمی‌دهند. میهمان هم که می‌رسد این‌ها سرشان توی گوشی است و نه دو کلمه حرف می‌زنند نه معاشرت می‌کنند. یک بار دختر دایی بچه‌ها آمد و رفتند داخل اتاق وقتی برایشان میوه می‌بردم دیدم هرکدام یک گوشه نشسته‌اند و سرشان توی گوشی‌هایشان است. ما که بچه بودیم اصلا اینطوری نبود. بچه‌های الان لذت‌های ساده را هم از دست داده‌اند.» محمد همسر مریم در برابر گلایه‌های مریم از شیوه تربیتی او از پرخاشگر شدن پسر نوجوانش می‌گوید: «خسته شدیم. چند بار به اصرار گوشی را از دستش گرفتم که داد و بیداد کرد و حریفش نشدم. البته همیشه هم اینطور نبود که مثل حالا تسلیم شده باشم. قبل از آن سعی کرده بودم قوانینی برای خانه بگذارم. مثلا سر میز شام و نهار داشتن گوشی ممنوع بود یا نباید بعد از ساعت 10 شب گوشی را با خودشان به اتاق خواب می‌بردند. دو سه روز اول هم همراهی کردند اما بعد دیدم حریف نمی‌شوم. تا ساعت 2 صبح می‌نشستند جلوی تلویزیون و گوشی در دست همانجا خوابشان می‌برد. یا برای اینکه گوشی را زمین نگذارند با ما شام و نهار نمی‌خوردند. خلاصه که حریفشان نشدیم و باز حرف حرف بچه‌ها شد. خب چه کار باید می‌کردیم که نکردیم؟ واقعا من که دیگر عقلم به جایی نمی‌رسید. از طرفی گوشی هم وسیله درس خواندنشان شده بود و بازی و ولگردی در فضای مجازی و درس را نمی‌شد از هم جدا کرد. موقعی که باید درس می‌خواندند صدای استاد پخش می‌شد اما مشغول بازی بودند یا وقتی می‌گفتیم گوشی را بگذار کنار می‌گفت سر کلاس است. کلا همه چیز با هم گره خورده بود و سخت بود جدا کردنش.» * مجید صفاری‌نیا؛ عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور، مشکلات عاطفی، مشکلات اجتماعی، مشکلات خانوادگی و والدینی و خشونت را از جمله مشکلات ناشی از درگیری بالای افراد با فضای مجازی دانست و درباره روند شیوع اختلالات روانی در افراد بالای 15 سال کشور، ادامه داد: طبق آخرین پژوهش‌ها که در سال 99 پیرامون روند شیوع اختلالات روانی در افراد بالای 15 سال توسط دکتر نوربالا و همکاران انجام شد، 7/29 درصد جمعیت مورد مطالعه در این پژوهش در سطح کشور درگیر مسائل روانشناختی بوده‌اند که اگر این آمار را با آمار جهانی مقایسه کنیم، به نظر می‌رسد مشکلات روانشناختی در مردم ما در قیاس با جهان قدری بالاتر است. رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران، در بخش دیگر سخنان خود با تاکید بر اینکه باید در حوزه سواد سلامت روان اقدام به آموزش‌های لازم کرد، ادامه داد: پیشنهاد می‌شود در این راستا برای ارتقاء دانش و افزایش سواد سلامت روان، مهارت‌های زندگی به کودکان و نوجوانان، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به همگان و ایجاد مراکز مشاوره حمایتی برای حمایت از آسیب‌دیدگان روانشناختی و تشکیل گروه‌های حمایتی مد نظر قرار گیرد. وی در پایان سخنان خود به اهمیت آموزش سواد رسانه به دانش‌آموزان پرداخت و افزود: در حال حاضر با توجه به شرایطی که پاندمی کووید 19 ایجاد کرده است، داشتن لپ‌تاپ و گوشی همراه و... برای دانش‌آموزان مهم و اجتناب‌ناپذیر است. با این حال باید سعی کنیم کامپیوتر و یا لپ‌تاپ کودک و نوجوان در معرض دید همه باشد، از نصب فیلترشکن بر روی آن خودداری کرد و در فضای مجازی گروه‌های خانوادگی تشکیل شود و نهایتا تنظیم هیجان و خودکنترلی را به دانش‌آموزان آموزش دهیم.