مرضیه قنبری
متاسفانه امروزه استعمال دخانیات به یک معضل بزرگ در حوزه سلامت تبدیل شده است، معضلی که هر چند سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازد ولی برخی بدون توجه به مضرات فراوان آن نسبت به مصرف آن اقدام می کنند، غافل از این که با این تفکر نه تنها سلامت خود بلکه خانواده و اطرافیان خود را نیز که به نوعی در معرض خطر قرار می دهند. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در گفت‌وگو با ولایت ضمن تشریح بخشی از مضرات این مواد، از عوارض آن در حوزه‌های مختلف و همچنین مزایای ترک آن می‌گوید. دکتر نسرین تنکابنی در ابتدا با بیان اینکه دخانیات، به تنفس ناشی از سوزاندن تنباکو گفته می‌شود؛ اشاره‌ای به سابقه استعمال دخانیات در دنیا داشته و ادامه می‌دهد: سابقه مصرف دخانیات به سه تا 5 هزار سال قبل برمی‌گردد؛ البته قبلا بیشتر از این مواد در مراسم مذهبی استفاده می‌شد ولی بعدها برای لذت فردی و حرکت‌های اجتماعی هم استفاده شد تا اینکه به مرور استفاده از آن به شکل امروزی درآمده است. ـ رتبه اول قزوین در مصرف سیگار رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین با بیان اینکه متاسفانه استان قزوین از نظر مصرف سیگار در رتبه اول کشور قرار دارد؛ اذعان می‌دارد: بر اساس مطالعات انجام شده در سال گذشته، شیوع مصرف سیگار در کشور 3/9 درصد است؛ این در حالی است که شیوع مصرف این ماده دخانی در استان ما به 8/15 درصد می‌رسد که از این نظر می‌توان گفت استان قزوین رتبه اول مصرف سیگار را در کشور داراست. وی در ادامه با اشاره به مطالعات انجام شده در خصوص آمار افراد مصرف‌کننده سیگار و مواد دخانی در کشور و استان یادآور می‌شود: آخرین مطالعات انجام شده که در سال 1400 بر افراد بالای 18 سال انجام شده است، شیوع مصرف دخانیات در کشور 4/19 درصد است. ـ رتبه ششم قزوین در مصرف دخانیات رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با اشاره به اینکه استان قزوین از نظر مصرف مواد دخانی در رتبه ششم قرار دارد؛ می‌افزاید: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد 6/23 درصد از جمعیت بالای 18 سال استان قزوین مصرف کننده مواد دخانی هستند. ـ مصرف دخانیات به مشکل بهداشتی تبدیل شده است وی با اشاره به عوارض جسمی ایجاد شده در پی مصرف دخانیات، اظهار می‌دارد: امروزه‌ مصرف مواد دخانی به یکی از مشکلات بهداشتی جوامع تبدیل شده است. تنکابنی دخانیات را به عنوان یکی از عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر یاد کرده و اذعان می‌دارد: مصرف دخانیات یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر در دنیاست که البته می‌توان از آن به عنوان شایع‌ترین علت مرگ و میر قابل پیشگیری هم یاد کرد؛ از این‌رو انجام مداخلات می‌تواند در پیشگیری و کنترل این عامل خطر موثر واقع شود. وی با اشاره به انواع و اقسام مختلف مواد دخانی تولید شده در دنیا گریزی به تبعات استفاده از دخانیات برای سلامتی افراد داشته و اذعان می‌دارد: مصرف دخانیات می‌تواند بخش‌های مختلف بدن را درگیر کرده و سلامت افراد را به خطر اندازد. ـ یک قلیان کامل معادل مصرف 70 تا 100 نخ سیگار است وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تصورات اشتباه برخی از مردم که قلیان را بدون ضرر می‌دانند، می‌گوید: متاسفانه قلیان یکی از موادی است که برخی فکر می‌کنند اعتیادآور نبوده و مضرات آن کمتر است؛ در حالی که باید گفت نه تنها ضرر آن کمتر نیست؛ بلکه به مراتب مضرات آن بیشتر از سیگار است. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با اشاره به استفاده از تنباکوهای معطر در قلیان می‌افزاید: در کنار سایر مضرات فراوانی که این ماده دخانی دارد، وجود تنباکوهای معطر می‌تواند منجر به بروز سرطان شود. به گفته وی قلیان هم دود زغال را داشته و هم دود ناشی از سوختن مواد دخانی را داراست؛ از این‌رو در صورت استفاده از آن، دود بیشتری وارد ریه می‌شود. تنکابنی ادامه می‌دهد: اگر فردی قلیان بکشد، به اندازه 70 تا 100 نخ سیگار مصرف کرده است. ـ عوارض جسمی مصرف دخانیات بی‌شمار است رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان به تشریح بخشی از عوارض جسمی ایجاد شده در پی مصرف دخانیات پرداخته و یادآور می‌شود: یک سری از عوارض استفاده از دخانیات مستقیم و یک سری عوارض غیرمستقیم است. وی یکی از مهم‌ترین عوارض جسمی مصرف دخانیات را افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی در افراد مصرف کننده عنوان و تصریح می‌کند: بر اساس مطالعات انجام شده، میزان بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی در افراد مصرف‌کننده دخانیات در مقایسه با دیگر افراد چشمگیر است. تنکابنی یکی دیگر از عوارض جسمی استفاده از مواد دخانی را افزایش بروز بیماری‌های تنفسی همچون بیماری انسداد مزمن ریه یاد کرده و اضافه می‌کند: علاوه بر آن مصرف این مواد، می‌تواند منجر به تشدید آسم در افراد مبتلا نیز شود. وی در ادامه یکی دیگر از تبعات مصرف سیگار و مواد دخانی را افزایش احتمال بروز سرطان عنوان کرده و تصریح می‌کند: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته؛ مشخص شده است احتمال بروز سرطان ریه در افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری بسیار بالاست؛ به طوری که اغلب افرادی که به سرطان ریه مبتلا شده‌اند، مصرف کننده سیگار یا دیگر سایر مواد دخانی بوده‌اند. تنکابنی در ادامه می‌افزاید: علاوه بر آن مصرف سیگار می‌تواند منجر به بروز سرطان در حنجره، دهان، لب و زبان افراد سیگاری نیز شود. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین تبعات و عوارض مصرف سیگار و مواد دخانی را بسیار دانسته و گریزی نیز به تاثیرات مخرب سیگار بر دستگاه تولید مثل داشته و تصریح می‌کند: علاوه تاثیرات مخربی که مواد دخانی بر دستگاه تولید مثل می‌گذارد، مصرف این مواد، تاثیرات فراوانی بر روی پوست گذاشته و باعث‌ می‌شود تا کلاژن پوست از بین برود که به‌ تبع آن سن فرد سیگاری بالاتر از سن واقعی آنان نشان می‌دهد. وی با اشاره به مطالعات انجام شده در خصوص تاثیر مصرف مواد دخانی حتی بر استخوان‌های فرد مصرف‌کننده؛ اظهار می‌دارد: شاید خیلی از افراد از تاثیر مخرب سیگار و مواددخانی بر استخوان‌ها اطلاعی نداشته باشند ولی باید گفت که مصرف مواد دخانی می‌تواند منجر به پوکی استخوان شده و در نهایت فرد را مستعد ایجاد شکستگی در استخوان‌ها کند. ـ برخی از عوارض مصرف مواددخانی، غیرمستقیم بر بدن تاثیرات سوء دارد تنکابنی با تاکید بر اینکه بخشی از عوارض مصرف مواد دخانی غیرمستقیم بر بدن تاثیر می‌گذارد؛ یادآور می‌شود: به عنوان مثال در افرادی که مصرف‌کننده مواد دخانی بوده و از سویی به بیماری دیابت نیز مبتلا هستند، کنترل قند خون را در این افراد دچار مشکل کرده و وقتی کنترل قند خون دچار مشکل شود، ممکن است به دنبال آن نارسایی کلیه ایجاد شود که در نهایت نیز فرد را نیازمند دیالیز کند. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر استان قزوین با بیان اینکه افرادی که سیگار مصرف می‌کند در معرض دود مستقیم آن قرار دارند، اما یک سری افراد غیرسیگاری هستند ولی در معرض دود سیگار افراد سیگاری قرار می‌گیرند؛ می‌افزاید: این افراد نیز دچار یک سری عوارض می‌شوند. به گفته وی احتمال بروز بیماری‌های قلبی، سرطان، بیماری‌های تنفسی نیز در این افراد افزایش می‌یابد. تنکابنی یادآور می‌شود: مطالعه‌ای که در سال گذشته انجام شده نشان می‌دهد؛ 5/19 درصد افراد در معرض دود دست دوم دخانیات در اماکن مختلف هستند و 7/24 درصد در معرض دود دسته دوم در خانه قرار دارند. وی تاکید می‌کند: از این‌رو توصیه‌ای که به افراد سیگاری داریم آن است که حداقل از مصرف آن در خانه پرهیز کنند. تنکابنی همچنین از دود دسته سومی می‌گوید که بر روی پرده، مبل، فرش و دیگر وسایل خانه می‌نشیند. وی با بیان برخی از عوارضی که ممکن است در نتیجه قرار گرفتن در معرض دود مواد دخانی ایجاد شود، عنوان می‌کند: کودکانی که والدین سیگاری داشته و در معرض دود سیگار قرار دارند، بیماری‌های تنفسی همچون آسم در این افراد تشدید می‌شود، حتی در معرض دود قرار گرفتن کودکان می‌تواند باعث عفونت گوش میانی در آن‌ها شود. تنکابنی ایجاد خس‌خس سینه و تنگی نفس در کودکان را از دیگر عوارض قرار گرفتن در معرض دود سیگار برمی‌شمارد. ـ عوارض جسمانی تنباکو برای شاغلین در محیط‌های کشت وی می‌گوید: نه تنها کسانی که در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند دچار عوارضی ناشی از آن می‌شوند، حتی افرادی که در محیط‌های کشت تنباکو کار می‌کنند نیز در معرض ابتلا به برخی بیماری‌ها قرار می‌گیرند. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین در این خصوص اضافه می‌کند: با توجه به اینکه اکثر افراد شاغل در محیط‌های کشت تنباکو را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند، به علت کار در این مکان‌ها، زمینه بروز درگیری‌های جسمی در این افراد بیش از سایرین است و به‌علت کار در این مکان‌ها از تحصیل دور مانده و دچار عوارض فرهنگی و اجتماعی نیز خواهند شد. ـ آثار مخرب مواد دخانی در محیط‌زیست تنکابنی در ادامه از تاثیرات مخرب این مواد در محیط‌زیست و بروز آلودگی‌های مختلف سخن به میان می‌آورده و اذعان می‌دارد: مصرف سیگار و مواد دخانی تبعات بسیاری نیز بر محیط‌زیست بر جا می‌گذارد؛ وقتی به دلیل مصرف بالا، تولید سیگار افزایش می‌یابد سطح زیرکشت تنباکو نیز افزایش یافته و همین امر باعث می‌شود تا برای افزایش سطح زیر کشت جنگل‌ها از بین برود. وی با بیان اینکه افزایش سطح زیر کشت تنباکو، امنیت غذایی را تحت تاثیر می‌گذارد؛ یادآور می‌شود: علاوه بر این ته سیگاری که بر زمین می‌افتد، یک سری مواد سمی همچون سرب، آرسنیک و نیکوتین را وارد خاک می‌کند که ورود این مواد سمی در خاک می‌تواند منجر به آلودگی آن شود. ـ یک درصد از تولید ناخالص ملی ما صرف تولید و مصرف سیگار می‌شود وی در ادامه سخنانش از هزینه‌های بالایی که مصرف مواد دخانی بر کشور تحمیل می‌کند نیز سخن به میان آورده و خاطرنشان می‌کند: یک درصد از تولید ناخالص ملی ما صرف تولید و مصرف سیگار می‌شود که هزینه بسیار زیادی است؛ از طرف دیگر وقتی فرد سیگاری و یا مصرف‌کننده مواد دخانی بیمار می‌شود، علاوه بر تحمل رنج بسیار، هزینه‌های بیشتری را بر سیستم بهداشت و درمان کشورها تحمیل می‌کند. ـ آثار مثبت ترک سیگار از همان لحظات اولیه ترک آغاز می‌شود رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های مرکز بهداشت استان قزوین با توصیه بر ترک سیگار و مواد دخانی از سوی مصرف‌کنندگان این مواد در ادامه از مزایای ترک آن سخن به میان آورده و اذعان می‌دارد: وقتی افراد سیگاری اقدام به ترک آن می‌کنند، آثار ترک آن از همان لحظات اول خود را نشان می‌دهد. وی ادامه می‌دهد: 20 دقیقه بعد از ترک سیگار، ضربان قلب فرد کاهش می‌یابد، 12 ساعت بعد از آن سطح مونوکسیدکربن در خون او کاهش می‌یابد. دو تا 12 هفته بعد از ترک، گردش خون بهبود یافته و عملکرد ریه فرد بهتر می‌شود‌. تنکابنی از برطرف شدن و کاهش سرفه و تنگی نفس فرد ترک‌کننده در عرض یک تا نه ماه گفته و یادآور می‌شود: در مدت 15 سال نیز خطر احتمال ابتلا به بیماری قلبی در فرد سیگاری به انداره یک فرد غیرسیگاری می‌شود‌. وی همچنین اضافه می‌کند: در مدت 5 تا 15 سال خطر بروز سکته‌های مغزی در این افراد به اندازه افراد غیرسیگاری کاهش می‌یابد، بعد از 10 سال هم میزان مرگ و میر ناشی از سرطان ریه به نصف می‌رسد. ـ تا سال 1404 میزان مصرف مواد دخانی در کشور به میزان 30 درصد کاهش یابد وی از برنامه‌هایی در راستای کاهش شیوع مصرف سیگار و مواد دخانی سخن به میان آورده و اظهار می‌دارد: یکی از اهداف سازمان بهداشت جهانی و نیز اهداف ملی کشور این است که تا سال 1404 میزان مصرف مواد دخانی در کشور به میزان 30درصد کاهش یابد. به گفته تنکابنی در این راستا در استان قزوین نیز بایستی یک سری مداخلات خاص انجام شود. وی از تدوین سند کاهش مصرف دخانیات در استان گفته و اضافه می‌کند: در راستای تحقق هدف تعیین شده نیاز به همراهی و مشارکت دستگاه‌های دیگر همچون استانداری، دستگاه‌های فرهنگی، آموزش و پرورش و ... است. ـ ضرورت انجام اقداماتی در راستای کاهش شیوع مصرف دخانیات وی در بخش دیگری از سخنانش از ضرورت انجام اقداماتی در راستای کاهش مصرف دخانیات گفته و ادامه می دهد: با توجه به شیوع مصرف دخانیات یک‌سری فعالیت‌ها باید انجام شود تا مصرف آن کاهش یابد که البته مهمترین اقدام آموزش مردم است. تنکابنی آشنا کردن مردم به ویژه نوجوانان و جوانان با عوارض و مضرات مصرف دخانیات را گامی در این راستا یاد کرده و اظهار می‌دارد: علاوه بر این راهکار، ممنوعیت مصرف آن در اماکن عمومی و مکان‌های سربسته و یا در نظر گرفتن مکانی برای افراد سیگاری تا افراد دیگر در معرض دود آن قرار نگیرند، اجرای قوانین مربوط به منع مصرف دخانیات همچون عدم فروش دخانیات و سیگار به افراد زیر 15 سال، عرضه سیگار و مواد دخانی تنها در مراکز دارای مجوز عاملیت فروش، نظارت بر تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم مصرف سیگار و آموزش مهارت‌های زندگی از جمله مهارت "نه گفتن" به جوانان و نوجوانان می‌تواند اقداماتی در راستای پیشگیری و کنترل مصرف دخانیات به‌شمار آید. وی از لزوم افزایش مهارت‌های ارتباطی اولیای مدرسه با دانش‌آموزان نیز به عنوان یک اقدام مهم در راستای کاهش استعمال سیگار و مواد دخانی در قشر جوان و نوجوان گفته و اذعان می‌دارد: با ارتقای سطح مهارت‌های ارتباطی بین اولیای مدرسه و دانش‌آموزان، ضمن افزایش سطح آگاهی دانش‌آموزان از عوارض فراوان مصرف مواد دخانی، در صورت مواجهه با دانش‌آموز سیگاری می‌توان اقداماتی در راستای ترک آن انجام داد. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین با تاکید بر ضرورت حمایت‌های روانی و عاطفی از نوجوانان و جوانان از سوی والدین نوجوانان و جوانان در صورت مصرف سیگار از سوی آنها و کمک به ترک آن گفته و ادامه می‌دهد: مورد دیگر استفاده از حسگرهای دود است که می‌تواند در خوابگاه‌ها، کارخانه‌ها، ادارات و حتی در مدارس استفاده شود تا اگر موردی از مصرف بود زودتر مداخلات لازم انجام شود. وی مطرح کردن مزایای ترک سیگار و مواد دخانی برای افراد مصرف‌کننده را به عنوان اقدام دیگر در راستای ترک دادن افراد دانسته و اضافه می‌کند: همان‌طور که در مورد مضرات سیگار صحبت می‌کنیم خوب است از مزایای ترک آن نیز بگوییم تا افراد برای ترک آن ترغیب شوند.