آرش صالحی ـ آداب و رسوم عناصر سازنده‌ فرهنگی جامعه ما هستند. درواقع تعداد و تنوع آیین‌‌ها و سنت‌‌ها غنای فرهنگی جامعه ایرانی را می‌‌رساند و از آنجایی که ازدواج هم مقوله‌‌ای است که آداب و رسوم خاص خودش را دارد و این آداب و رسوم در بین خانواده‌‌های ایرانی کماکان حائز اهمیت است، باید به این رسوم توجه ویژه‌‌ای شود. برخی مشکلات فرهنگی به قدری در جامعه ریشه دوانده که برای از میان برداشتن آنها نیاز به تلاش همه‌جانبه از سوی نهادهای متولی دولتی و مردمی است. کم نیستند والدینی که تاکید دارند جوانان تا صاحب خانه، خودرو یا حتی ویلا نشده‌اند نباید برای ازدواج اقدام کنند. در شرایطی که آمارها از کاهش میزان ازدواج در سال‌‌های اخیر خبر می‌دهند، نقش آداب و رسوم در ترغیب و تمایل جوانان در امر ازدواج چه بوده است؟ به مناسبت فرار رسیدن هفته ازدواج در گزارش پیش‌رو نگاهی به موانع اقتصادی و فرهنگی ازدواج انداخته‌ایم.
 وقتی پدرومادرها سن ازدواج را بالا می‌برند بعضی از پدر و مادرها تصور می‌کنند صلاح فرزندشان در این است که از ابتدای زندگی تمام امکانات را در اختیار داشته باشند، اما غافلند که سختگیری آنها فقط سبب بالارفتن سن ازدواج می‌شود، زیرا توجه بیش از حد به مادیات سبب غفلت از فلسفه اصلی تشکیل خانواده می‌شود. یکی از اعضای کانون سردفتران و سردفترداران استان قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت درباره حساسیت والدین بر شرایط مالی زوجین قبل از ازدواج گفت: البته نباید فراموش کرد که برای شروع زندگی مشترک باید از حداقل‌ها برخوردار بود، اما اینکه بخواهیم زوج‌های جوان در ابتدای زندگی صاحب خانه، ویلا و اتومبیل آخرین مدل باشند، چیزی نیست جز سنگ انداختن بر سر راه ازدواج جوانان. علاوه بر این برخی والدین با در نظر گرفتن مهریه‌های سنگین و برگزاری مراسم پرهزینه به مشکلات جوانان اضافه می‌کنند. علیرضا سلیمانی اضافه کرد: اگر خانواده‌ها اندکی واقع‌بین باشند و از جوانان بخواهند به اندازه گلیمشان پای خود را دراز کنند، بسیاری از مشکلاتی که زوجین در ابتدای زندگی با آن رو‌به‌رو می شوند، حل‌و‌فصل می‌شود زیرا با بررسی پرونده برخی زوجین که پایشان در چند سال اول زندگی مشترک به دادگاه خانواده باز شده، می‌توان به این نتیجه رسید که زیر بار قرض رفتن جوانان در ابتدای زندگی سبب می‌شود نتوانند لحظات زیبا و خاطره انگیزی را در ابتدای زندگی خود تجربه کنند. وی ادامه داد: بنابراین والدین لازم است از شرط‌هایی مانند مهریه سنگین و برگزاری مراسم مجلل صرف نظر و به جوانان توصیه کنند ضمن برگزاری مراسم ساده، زندگی مشترک خود را با دغدغه کمتر آغاز کنند. سلیمانی ادامه داد: مشکلات و مسائل مالی و عدم تطبیق فرهنگی و خواسته‌های نامعقول خانواده‌ها بخشی از مشکلات پیش روی ازدواج‌های آگاهانه است و بخش دیگر به دقت و تعقل خود جوانان و البته خانواده‌های آنان مربوط می‌شود. مساله‌ای که در پایداری ازدواج نقش مهمی ایفا می‌کند و می‌تواند موجبات رشد صعودی مدت زمان زندگی مشترک زوج‌ها به خصوص در میان نسل جوان را فراهم آورد.  بیشتر ازدواج‌ها شانسی و احتمالی شده‌اند اما یک جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه ازدواج‌های جامعه امروز به 3 دسته تقسیم می‌شوند، تصریح کرد: دسته نخست ازدواج‌هایی که براساس مطالعه، تحقیق، تدبیر و آگاهانه و خلاقانه انجام می‌شود. در این وصلت‌ها دختر و پسر با تفکر خلاق و بررسی جوانب مختلف همدیگر را انتخاب کرده‌اند. اینها از هر نظر ازدواج‌های موفقی دارند، مهریه‌هایشان متعادل است، از جهت اخلاقی و تناسب خانوادگی همسطح هستند که متاسفانه تعداد این ازدواج‌ها کم است. امیرعلی رحمانی دسته دوم را ازدواج‌های پرخطر معرفی کرد و گفت: در این ازدواج‌ها، دختر و پسر با روش‌های غلط مثل دوستی‌های خیابانی و اینترنتی با هم آشنا شده و حتی مقابل مخالفت خانواده‌هایشان ایستاده‌اند. اجبار این خانواده‌ها و نارضایتی‌شان را به ازدواج را هم در همان جلسه عقد می‌توان فهمید. متاسفانه این ازدواج‌ها رو به افزایش است و هرسال که می‌گذرد این ازدواج‌ها بیشتر می‌شود. وی با ذکر اینکه دسته سوم ازدواج‌‌های امروز نه پرخطر هستند و نه آگاهانه و اصولی افزود: اکثریت ازدواج‌های امروز از این سنخ هستند که به آنها ازدواج معمولی هم می‌توان گفت: اینها ازدواج‌های شانسی و احتمالی هستند؛ یعنی به صورت اتفاقی آشنایی و سپس خواستگاری انجام می‌شود. نه تحقیق و بررسی خاصی انجام شده، نه سنت‌شکنی‌ صورت گرفته و کسی رو در‌روی کسی ایستاده است. رحمانی ادامه داد: امروز بیشتر ازدواج‌ها در این گروه قرار می‌گیرد و ممکن است آینده این ازدواج‌ها هم خوب نباشد، چون یک اصل مهم که مشاوره برای ازدواج است در این گروه انجام نشده است. بنابراین مشاوره قبل از ازدواج نیازی مهم برای تشکیل زندگی در شرایط امروز است و باید این مشاوره‌ها عمومی و همگانی شود.  آداب و رسوم گذشته ازدواج کمرنگ شدند یک جوان قزوینی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه همزمان با کاهش آمار ازدواج شاهد این هستیم که آداب و رسوم گذشته هم کمی کمرنگ شده است، عنوان کرد: قریب به اتفاق مردم و کارشناسان دلیل این موضوع را مشکلات اقتصادی می‌دانند. وقتی راجع به مبحث تغییرات فرهنگی صحبت می‌‌کنیم، قطعا فقط از یک عامل نمی‌‌توانیم نام ببریم. ایمان موسوی اضافه کرد: مجموعه‌‌ای از عوامل در کنار همدیگر هستند که باعث می‌‌شوند یک تغییر اتفاق بیفتد. اگر آداب و رسومی در حوزه ازدواج در حال انجام شدن است، آن کارکرد اصلی‌‌اش را از دست داده و صرفا چشم و هم‌‌چشمی‌‌ها سبب این اتفاق شده است. وی ادامه داد: با توجه به تعداد مراسم و پافشاری بعضی خانواده‌‌ها برای انجام پرزرق و برق عقد و عروسی این موضوع باعث گریز جوانان از ازدواج شده است. چرا که این موضوع را می‌‌دانیم که هیچ نسلی آینه تمام قد آداب و سنن نسل پیش از خود نیست و تحت تاثیر شرایط اجتماعی قرار می‌گیرد. برای نمونه امروز وقتی برای خواستگاری می‌آیند، بله عروس را حضوری و یا بعضی‌‌ها این بله را تلفنی می‌‌گیرند. موسوی با بیان اینکه برخی چشم‌ و هم‌چشمی‌ها به فضای مجازی کشیده شده است، تصریح کرد: برای نمونه می‌‌آیند می‌‌گویند امروز فلان دختر می‌‌خواهد در بهمان تاریخ ازدواج کند، بیایید جهازش را ببینید که رنگش چطور است و اگر دوست داشتید لایک کنید. به این ترتیب اطرافیان و بستگان این پسر و دختر متوجه می‌شوند که این 2 نفر دارند زندگی تازه‌‌ای را با هم شروع می‌‌کنند.  چشم‌ و هم‌چشمی در خریدهای عروسی یک فروشنده لوازم خانگی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت گفت: دیگر رونق سنت خرید جهیزیه مثل قبل نیست. متاسفانه ازدواج‌‌ها کم و طبعا خرید هم کم شده است. با این حال مسائل حاشیه‌‌ای مانند رقابت‌ها در خرید مارک و برند جهیزیه که دوروبر این عروسی‌هاست، بیشتر بیداد می‌‌کند. مجید سپهری افزود: تا چند سال پیش وقتی عروس و داماد می‌خواستند جهیزیه بخرند با 50 تا 60 میلیون تومان همه اقلام را تهیه و تکمیل می‌کردیم و به آنها می‌دادیم. ولی الآن متاسفانه یک دانه یخچال مبلغش از 20 میلیون تومان بالاتر رفته و یا ماشین لباسشویی 10 تا 15 میلیون تومان شده است. در کل قیمت‌ها خیلی‌بالا رفته است. وی ادامه داد: اگر هزینه‌‌های متوسط خرید را کنار هزینه‌‌های مراسم و سایر هزینه‌‌ها بگذاریم، عدد قابل توجهی می‌شود. به همین خاطر می‌بینیم که در تالارها دیگر سفارش آن غذاهای خاص خیلی‌کم اتفاق می‌‌افتد. بنابراین تعداد آن اشخاصی که غذاهای گران‌‌قیمت و سنگین انتخاب کنند، خیلی‌کم شده است.  نقش مخرب فضای ناایمن اقتصادی دیگر کارشناس جامعه‌شناسی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت درباره موانع ازدواج گفت: کار تحقیقاتی که جامعه‌‌شناسان انجام دادند و روی جوانان خودمان بومی‌سازی شد نشان می‌دهد که 3 عامل در رکود ازدواج نقش داشتند. یکی از آن عوامل، الگوهای معیشیتی بوده است. میثم محمدخانی افزود: در این الگوهای معیشتی از جمله مواردی که خود جوانان بازگو کردند، فضای ناایمن اقتصادی است که شامل همه مباحث اقتصادی می‌شود که مدنظرمان است. وی ادامه داد: در کنار فضای ناایمن اقتصادی که شامل شغل، مسکن و درآمد افراد است، استقلال مالی زنان هم باعث شده به صورت ناخواسته سختگیری‌شان نسبت به خواستگار افزایش پیدا کند.  ستاد ساماندهی جوانان، تسهیل ازدواج را در برنامه دارد مدیرکل ثبت احوال استان قزوین هم با بیان اینکه ترویج ازدواج جوانان به برنامه اصلی ستاد ساماندهی امور جوانان تبدیل شده است، گفت: هدف از تشکیل این ستاد که جلسات آن به ریاست استاندار برگزار می‌شود، هم‌‌افزایی دستگاه‌‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت کمک به امر ازدواج است. حسن صومی اضافه کرد: معتقدیم خلاهای جدی در عملکرد همه نهادها برای رفع مشکلات ازدواج جوانانمان در گذشته وجود داشته است که باید کار کنیم تا آنها را مرتفع کنیم. با این حال آمارهای سال 1400 نشان می‌دهد که میزان ازدواج 6 درصد از سال 1399 بیشتر شده است. با این حال باید بیشتر کار کنیم تا آمارها بیشتر افزایش یابد. وی با اشاره به اجرای قانون جوانی جمعیت ادامه داد: اجرای این قانون اثراتی گذاشته که هنوز آمار، اعداد و ارقام آن درست استخراج نشده است. با این حال امیدواریم روزی بیاید که ببینیم که آمار ازدواج افزایش زیادی پیدا کرده است.  لزوم مهندسی فرهنگی برای بازتعریف ازدواج آسان به نظر می‌رسد برهم‌کنش (تعامل) بین عوامل فرهنگی به ویژه آداب و سنن ازدواج و مشکلات اقتصادی موجب رواج پدیده‌های منفی اشرافی‌گری در ازدواج شده که اثر زیادی در گریزان کردن جوانان از ازدواج دارد. با این حال اگر بتوان با مهندسی فرهنگی نگاه دین‌محورانه در حوزه ازدواج را رواج داد، می‌توان به اصلاح بسیاری از آداب و رسوم غلط امیدوار بود.