محمدرضا مقدم
اشاره برخورداری از تاریخ و تمدن و همچنین حضور قومیت‌های مختلف در سرزمین کهن ایران سبب شده است که شاهد فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های متعددی در کشورمان باشیم. از مزیت‌ها و زیبایی‌های کشور ما همین بس که با سفر به هر شهر و استان با گویش، لباس، موسیقی، صنایع دستی و حتی نوع معماری منحصر به فرد آن منطقه روبه رو می‌شویم و می‌توان گفت مواجهه با این کثرت فرهنگی برای هر گردشگری جذاب و دلنشین است. یکی از منحصر به فرد‌ ترین رشته‌های هنری کشور ما صنایع دستی است و همان طور که گفتیم گوناگونی و تنوع صنایع دستی در همه جای ایران دیده می‌شود. نکته حائز اهمیت در این حوزه، تولید صنایع دستی توسط بانوان است. طبق آمار می‌توان گفت بانوان سهم عمده‌ای در تولید صنایع دستی کشور ما دارند. "نرگس شعبانی" یکی از همین بانوان است که در طول بیش از یک دهه و با حضور در نمایشگاه‌های متعدد استانی و کشوری توانسته است به سهم خود در معرفی صنایع دستی قزوین کوشا باشد. در ادامه گفت‌و‌گو با این بانوی هنرمند از خاطر شما می‌گذرد.  در ابتدا کمی خودتان را برای مخاطبان معرفی کنید: نرگس شعبانی هستم. در سه رشته‌ی هنری «رودوزی‌های الحاقی»، «قلمزنی روی مس» و «فیروزه کوبی» فعالیت می‌کنم. تقریبا از 12 سال پیش مشغول به یادگیری هنر زیبای رودوزی‌های الحاقی شدم و 10 سال است که به طور جدی در این رشته فعالیت می‌کنم. علاقه‌ای که به صنایع دستی دارم سبب شد که از 5 سال پیش به دنبال آموزش رشته قلم‌زنی بروم. لذت دیدن هنر زیبای فیروزه‌کوبی همیشه من را شیفته خودش می‌کرد و همین علاقه در نهایت من را به راه فراگیری این رشته زیبا کشاند.  می‌توان گفت قلمزنی مختص شهر اصفهان است؟ هنر قلمزنی در ایران تاریخ مشخصی ندارد. وجود معادن فراوان مس در نقاط پراکنده ایران در شهرهایی مانند کرمان و اصفهان و ... سبب شد تا ایرانیان به آسانی به این فلز دست یابند و به تدریج پس از کسب مهارت در ذوب فلز و با استفاده از قالب، ابزار و ادوات مورد نیاز زندگیشان را ساختند. طبق شواهد تاریخی قلمزنی در دوره هخامنشیان رواج پیدا می‌کند و در دوره ساسانیان به اوج خودش می‌رسد و گسترش پیدا می‌کند. ظروف متعددی از قلمزنی دوره ساسانی برجای مانده که به خوبی ثابت می‌کند قلمزنی نزد هنردوستان و شاهان ساسانی جایگاه خاصی داشته است. جام‌ها و بشقاب‌های زرین و نقره‌ای این دوره‌ی با شکوه زینت‌بخش موزه‌های داخل و خارج از کشور است. قلمزنی به سه شیوه‌ی شیراز، تبریز و اصفهان انجام می‌شود. محبوبیت این رشته نزد هنر دوستان سبب شده است که هنرمندان مناطق دیگر کشورمان نیز به اشتغال داشته باشند ولی در اصفهان شناخته شده‌تر است و رونق بیشتری دارد.  قلمزنی در این سه شیوه چه تفاوتی با هم دارند؟ مثلا در شیوه شیراز قلمزنی به دو روش «ریزه قلم» و «برجسته یا منبت» انجام می‌شود. ریزه قلم روی مس و برنج انجام می‌شود و در دوره‌های صفویه و زندیه رونق داشته است. سبک برجسته یا منبت از دوره قاجار رواج پیدا کرد و هنرمندان سعی کردند با الگو از آثار دوره هخامنشی هنر خودشان را بیشتر روی نقره اجرا کنند. به این ترتیب که پس از طراحی بر روی کار و نیم بُر کردن برجسته‌سازی و کفسازی شروع می‌شود. در شیوه تبریز برای حرکت قلم و انجام قلمزنی از حرکت و فشار مچ دست استفاده می‌شود و در سبک اصفهان از ضربات چکش. به همین سبب قلمزنی تبریز صاف و کم عمق است ولی قلم اصفهان عمیق‌تر می‌باشد. قلم‌زنی در اصفهان نیز دو شیوه مختص به خود را دارد که به نام‌های «قلم ریز» و «قلمزنی برجسته» معرف حضور هنرمندان است. قلمزنی برجسته دارای برجستگی‌های عمیق‌تری است و حالتی سه بعدی را ایجاد می‌کند. این‌گونه از قلمزنی معمولا در ساخت ضریح اماکن مقدس استفاده می‌شود.  قلمزنی شامل چه مراحلی است؟ مراحل قلمزنی عبارت است از ایجاد نقوش بر روی اشیاء فلزی مانند مس، طلا و نقره. برای شروع کار بر روی سینی یا بشقاب زیر کار را با مخلوط گچ و قیر و یا در کار حجم، داخل ظرف از این مخلوط پر می‌شود تا از سوراخ شدن ظروف جلوگیری کند. در مرحله بعد طرح را بر روی ظروف ترسیم کرده و سپس از قلم‌های مختلف ازجمله نیم‌بر و سایه و... برای ایجاد نقوش استفاده می‌کنیم و در نهایت قیر را از ظرف جدا کرده و روی شیارها دوده و روغن جلا ریخته و به این ترتیب کار جلوه بیشتری پیدا می‌کند. هر کار بستگی به سبکی که دارد زمان متغیری نیاز دارد؛ هر اثر هنری از یک هفته تا چند ماه وقت لازم دارد تا خلق شود.  سخت‌ترین مرحله کار قلمزنی کدام است؟ انجام کار قلمزنی با وجود داشتن سختی‌هایی مثل درست کردن قالب قیر و یا سنگین شدن کارهای بزرگ و نیاز به فضای کارگاهی برای من لذت‌بخش است. به هر حال علاقه، سختی‌های کار را کم رنگ می‌کند.  بیشتر از چه طرح‌هایی برای قلمزنی استفاده می‌کنید؟ معمولا بیشتر از طرح‌های گل و مرغ، اسلیمی، ختایی، شمسه، طرح‌های نگارگری و تذهیب استفاده می‌شود.  چه طور از کار با فلز سخت به سراغ ابریشم و پارچه می‌روید؟ این موضوع جزو زیبایی‌های صنایع دستی کشورمان است. یک جا با فلز سخت سر و کار داریم و جای دیگر با پارچه ابریشمی. به هر حال عشق و علاقه به هنر سختی‌ها را هم راحت می‌کند. اما در مورد رودوزی‌های الحاقی باید بگویم زیباترین هنریست که به واسطه‌ی دست بر روی سطح پارچه‌های ساده، نقوش مختلف سنتی با نخ‌های پشمی و ابریشم رنگی با ابزاری کاملا ساده نظیر نخ و سوزن و قلاب ایجاد می‌شود. این هنر در سطح جهان شناخته شده است و شامل دوخت‌هایی مثل پته‌دوزی، رشتی‌دوزی، شماره‌دوزی، نم‌نم‌دوزی است و برای تزئین روی کیف و کفش و سجاده و کوسن و لباس‌های فاخر استفاده می‌شود.  به آموزش صنایع دستی هم اشتغال دارید؟ در رشته‌ی قلمزنی به دلیل نداشتن کارگاه آموزشی هنرجویی نداشتم ولی در رشته‌ی رودوزی‌های الحاقی هنرجویان و هنردوستانی داشتم که در حال حاضر هم مشغول فراگیری این هنر زیبا هستند.  نم‌نم‌دوزی هنری است که به نام قزوین ثبت شده است؛ کمی در مورد این هنر توضیح دهید: نم‌نم‌دوزی ازجمله دوخت‌های رودوزی‌های الحاقی است که با منجوق‌های ریز روی پارچه بر روی طرح سنتی دوخته می‌شود و تمام قسمت‌های طرح با منجوق پر می‌شود و کاملا سطح پارچه با منجوق‌های مات پوشیده می‌شود که برق خاصی به کار می‌دهد و به همین دلیل این هنر زیبا نم‌نم‌دوزی نام‌گذاری شده است. خوشبختانه این هنر زیبا در فهرست صنایع دستی کشور به نام قزوین به ثبت رسیده است.  به فیروزه‌کوبی هم اشتغال داید؟ بله. فیروزه‌کوبی از صنایع دستی است که با نشاندن قطعه‌های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر سطح ظروف‌ها، زیورآلات، و اشیای تزئینی ساخته می‌شود و مرکز این هنر اصفهان است. سنگ فیروزه از زیباترین و پرطرفدارترین سنگ‌های جهان است و از هنر فیروزه‌کوبی در طلا و جواهرسازی مانند ساخت زیورآلات به عنوان نگین انگشتر و یا نگین دستبند و آویز و ... استفاده می‌شود.  حمایتی از تولیدکنندگان صنایع دستی وجود دارد؟ برگزاری نمایشگاه‌های استانی و کشوری و همچنین برگزاری بازارچه‌های صنایع دستی و برگزاری کلاس‌های بازاریابی و بازرگانی برای فروش محصولات صنایع دستی و برگزاری ورکشاپ‌های هنری، از جمله اقداماتی است که در جهت حمایت هنرمندان و تولیدکنندگان صورت گرفته و همچنین معرفی هنرمندان به صدا و سیما برای آشنایی بیشتر مردم با صنایع دستی ازجمله اقداماتی است که توسط میراث فرهنگی انجام می‌شود.  استقبال مردم از صنایع دستی رضایت‌بخش است؟ صنایع دستی همیشه با استقبال و مهرورزی افراد هنرمند و هنر دوست مواجه بوده ولی مردم به دلیل عدم شناخت کافی، از هنرهای دستی وارداتی که معمولا با کیفیت خیلی پایین‌تر از نمونه‌های داخلی تولید می‌شوند استقبال می کنند و متاسفانه بعضا حتی این آثار بی‌کیفیت فروش خوبی هم دارند و باعث می‌شود صنایع دستی تولید خودمان مورد بی‌مهری قرار بگیرد.  گرانی‌های اخیر چه تاثیری در کار شما داشته است؟ با توجه به گرانی‌های اخیر تولید صنایع دستی به صرفه نیست ولی به خاطر عشق و علاقه به کار هنری در حال ادامه دادن این راه هستیم.  در پایان بگویید درآمد حاصل از تولید صنایع دستی رضایت‌بخش است؟ درآمد رشته‌های هنری معمولا و همیشه متغیر بوده و به عوامل مختلفی وابسته است. این که نمایشگاه در چه مکانی دایر شود و همچنین چگونگی اطلاع‌رسانی رسانه‌ها و شبکه‌های استانی و مجازی برای آشنا کردن مردم از هنرهای دستی و در فروش آثار تاثیر بسزایی دارد. خدا را شکر من راضی هستم.