مرضیه قنبری ـ سازمان بین‌المللی کار، همه ساله 28 آوریل مصادف با 8 اردیبهشت ماه را به عنوان روز جهانی «ایمنی و بهداشت حرفه‌ای» در نظر گرفته است.
هر ساله برای رسیدن به اهداف حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای که در نهایت حفظ سلامت نیروی کار است، شعاری را متناسب با مشکلات و نواقص موجود در محیط‌های کاری در نظر می‌گیرد. شعار امسال سازمان بین‌المللی کار با عنوان "ایجاد فرهنگ مثبت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای با همدیگر" انتخاب شده است. در این راستا ذینفعان باید با هم جمع و کار کنند تا به نتیجه مثبتی در راستای تحقق این راهبرد دست یابند. ذینفعان این حوزه کارگر، کارفرما و وزارت بهداشت به عنوان متولی حوزه سلامت است که باید برای ارتقای سلامت نیروی کار تلاش کنند. با توجه به اهمیت توجه به سلامت نیروی کار که ضامن ارتقای سطح کیفی تولید در حوزه اقتصاد است، با رئیس گروه سلامت کار مرکز بهداشت استان قزوین به گفت‌وگو نشسته‌ایم. حبیب‌ا... چگینی از مخاطرات در محیط‌های کاری، اقدامات انجام شده در راستای کاهش آن و همچنین ضرورت توجه نکاتی در راستای ارتقای سلامت نیروی کار می‌گوید... ـ به عنوان اولین سوال بفرمایید که در حال حاضر، مهم‌ترین مخاطراتی که در محیط‌های کاری وجود دارد؛ چیست؟ سر و صدای محیط کار و شرایط نامناسب از نظر ارگونومی و همچنین عوامل شیمیایی به عنوان سه دسته از عوامل مخاطره‌آمیز هستند که در محیط‌های کاری وجود دارند؛ البته به غیر این‌ها عوامل دیگر نیز هستند که سهم کم و ناچیزی در ایجاد مخاطرات در محیط‌های کاری دارند. ـ آیا بررسی‌هایی صورت گرفته که چه تعداد از شاغلین با این مخاطرات مواجه هستند؟ بر اساس رصدهای صورت گرفته در محیط‌های کاری استان، از نظر سر و صدا در حال حاضر 14درصد از شاغلین در محیط‌های کاری با این عامل مخاطره‌آمیز مواجه هستند؛ از نظر شرایط نامناسب محیط کاری در حال حاضر 22درصد شاغلین در محیط کاری با این مخاطره مواجهند و از نظر عوامل شیمیایی همچون مواجه با گرد و غبار، مواد سمی و ... حدود 12درصد از شاغلین در محیط‌های کاری نیز با این عامل مخاطره‌آمیز مواجه هستند. ـ آیا طی سال‌های اخیر اقدامی در راستای کاهش مخاطرات در محیط‌های کاری صورت گرفته است؟ بله؛ خوشبختانه روند مواجع با مخاطرات کاهشی بوده است؛ به طوری که تا پنج سال گذشته 28 درصد شاغلین با سرو صدا مواجه بودند که این میزان با همراهی کارفرماها، کارگران، اقداماتی که در محیط‌های کاری مخاطره‌آمیز صورت گرفته و ... به 14درصد رسیده است؛ طی این مدت عامل مخاطره‌آمیز ارگونومی از 38 درصد به 22 درصد رسیده است؛ عوامل مخاطره‌آمیز شیمیایی نیز تا پنج سال گذشته 24درصد بود که در حال حاضر به 12 درصد رسیده است؛ این امر نشان می‌دهد که اقدامات موثری در راستای ارتقای سلامت نیروی کار از یک سو توسط کارفرماها صورت گرفته است و از طرف دیگر اهتمام کارگران به رعایت نکات لازم برای حفظ سلامتی‌شان بیشتر شده است. ـ عمده بیماری‌های شغلی که به تبع وجود و بروز این عوامل مخاطره‌آمیز ایجاد می‌شود؛ چیست؟ بیماری شغلی به بیماری‌هایی می‌گویند که در محیط کار حتما یک عامل زیان‌آور بیش از حد مجاز وجود دارد؛ در سال گذشته؛ بیشترین میزان بروز بیماری‌های شغلی، کاهش شنوایی بوده است؛ بروز کمردردها و عوارض اسکلتی و عضلانی نیز به عنوان بخشی از بیماری‌های شغلی بروز یافته در استان است که به ترتیب بیشترین میزان بروز را در محیط‌های کاری داشته‌اند. ـ برای کاهش عوامل مخاطره‌آمیز در محیط کار؛ چه اقداماتی انجام می‌شود؟ برای کاهش مخاطرات محیط‌های کاری در راستای حفظ سلامت نیروی کار، ذینفعان با هم جمع و با هم کار می‌کنند. ذینفعان در این زمینه کارفرما، کارگر و وزارت بهداشت است. برای دستیابی به این هدف این سه عضو یعنی کارگر، کارفرما و دولت یک سری وظایفی دارند. کارفرما به عنوان رکن اصلی، بایستی مجموعه مقررات و دستورالعمل‌هایی که برای حفظ سلامت نیروی کار نیاز است را تامین کند. البته قابل ذکر است که در فصل چهارم قانون کار اشاره شده است که کارفرما چه وظایفی دارد. کارگر نیز وظیفه دارد امکانات و تجهیزاتی که کارفرما برای محیط کار در نظر گرفته را استفاده کند؛ وزارت بهداشت هم باید بر اجرای درست دستورالعمل‌ها و مقررات توسط کارفرما در محیط‌های کاری نظارت داشته باشد. برای اینکه به این هدف که سلامت نیروی کار است، برسیم در صنایع و کارگاه‌هایی با بیش از 20 نفر کارگر یک تشکیلات بهداشتی داریم که شامل خانه بهداشت، بهیار و ایستگاه امداد است. در حال حاضر ۸۰ درصد کارگاه‌ها و صنایع مشمول ما دارای این تجهیزات است. در صنایع بزرگ بالای 50 نفر خانه بهداشت و در کارگاه‌های و صنایعی که 20 تا 49 نفر نیروی کار دارند؛ ایستگاه بهیار یا همان ایستگاه امداد را داریم. این تشکیلاتی که در کارگاه‌ها و صنایع ایجاد شده است، کلیه خدمات مراقبتی اولیه را به شاغلین تحت پوشش خود ارائه داده و عملکرد فنی اینها زیر نظر همکاران ماست. علاوه بر این در صنایع بزرگ بالای 25 نفر کارگر مطابق ماده 93 قانون کار، کارفرماها کمیته‌ای با عنوان کمیته ایمنی و بهداشت کار را ایجاد کردند. که رسالت این کمیته، بررسی نواقص بهداشتی و ایمنی در محیط کاری و در نهایت ارایه راهکارهای لازم است. بد نیست بدانید که در حال حاضر 90 درصد کارگاه‌های واجد شرایط ما دارای کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار است. ـ چه عواملی در بروز بیماری‌های شغلی موثر است؟ برای بروز یک بیماری شغلی دو عامل نقش مهمی دارد اولی میزان آلاینده در محیط کار و دیگری مدت تماس با آن آلاینده‌هاست . برای اینکه شاغلین به بیماری‌های شغلی مبتلا نشوند یا باید میزان آلاینده را کاهش دهیم و یا مدت تماس با آلاینده را کم کنیم. ـ آیا به صورت مداوم شرایط شاغلین از نظر سلامتی به ویژه شاغلین در محیط‌هایی که مواجه با عوامل مخاطره‌آمیز هستند؛ در محیط‌های کاری رصد می‌شود؟ بله؛ یکی از برنامه‌های ما برای سلامت نیروهای فعال در محیط‌های کاری، انجام معاینات سلامت برای کارگران است. کارفرماها حداقل باید سالی یک بار برای کارگران در معرض آسیب، معاینات سلامت شغلی انجام دهند. این معاینات سلامت شغلی، توسط مراکزی که دارای مجوز هستند صورت می‌گیرد. یک سری مراکز تخصصی طب کار و یک سری پزشک عمومی که دارای مطب بوده و از دانشگاه علوم پزشکی مجوز گرفتند با توجه به نوع مواجه با عوامل مخاطره‌‌آمیز تست‌ها و آزمایش‌هایی را از شاغلین گرفته و در صورتی که پس از معاینات مشخص شود عامل زیان‌آور بر کارگر اثر گذاشته است، پزشک پیشنهاد تغییر شغل از محیط آلوده به محیط دیگر را می‌دهد. به این ترتیب شرایط سلامت شاغلین در محیط‌های کاری رصد و پیگیری برای حفظ سلامت آنها انجام می‌شود. لازم به ذکر است؛ یکی از موضوعاتی که به صورت مداوم به آن پرداخته می‌شود، آموزش خود مراقبتی به شاغلین در محیط‌های کاری است که به اقتضای شرایط شغلی و نوع مخاطراتی که ممکن‌ است با آن مواجه باشند صورت می‌گیرد. این آموزش‌ها در صنایع بزرگ که کارشناس بهداشت حرفه‌ای فعال در شرکت‌ها و صنایع انجام و یا توسط کارشناسان شبکه‌های بهداشت دانشگاه انجام می‌شود. ـ چه طور برای شناسایی عوامل مخاطره‌آمیز در محیط‌های کاری عمل می‌شود؟ یکی از برنامه‌هایی که در محیط‌های کاری دنبال می‌شود؛ شناسایی میزان مخاطرات است. در سطح استان قزوین 13 شرکت در بخش خصوصی فعال بوده و از دانشگاه علوم پزشکی قزوین مجوز دارند که برای اندازه‌گیری آلاینده‌های محیط‌های کار اقدام می‌کنند. کارشناسان این شرکت‌ها در محیط‌های کاری شاغلین در کارگاه‌ها و صنایع مختلف حاضر و اقدام به اندازه‌گیری عوامل مخاطره‌آمیز در محیط‌های کاری می‌کنند؛ در نهایت نتیجه را به کارفرما داده و کارفرما آن را در کمیته‌ای که گفته شد، مطرح و اگر نیاز به اقدامات اصلاحی بود در این راستا اقدام می‌شود. ـ وجود عوامل مخاطره‌آمیز چه تبعاتی می‌تواند برای افراد به دنبال داشته باشد؟ بستگی به نوع عامل مخاطره‌آمیز، تبعاتی که برای افراد ایجاد می‌شود متفاوت است. مثلا کسی که در محل‌های پر سر و صدا کار می‌کند، عارضه مستقیم کاهش شنوایی و به تبع آن کاهش راندمان کاری است. حتی ثابت شده است که شنیدن سر و صداری بلند در افزایش فشار خون نیز موثر است. ـ نظارت‌های شما به صورت دائمی است؟ بعضی از صنایع مهم بوده و برای شاغلین که آنجا کار می‌کنند ریسک بیشتری دارند، از این صنایع و کارگاه‌ها سالی حداقل سه بار بازدید به عمل می‌آید ولی در مورد سایر صنایع و کارگاه‌ها سالی حداقل یک تا دو بار بازرسی می‌شود. ـ آیا اقدامات نظارتی برای حسن اجرای صحیح دستورالعمل‌ها توسط کارفرماها صورت می‌گیرد؟ بازرسین بهداشت حرفه‌ای که در کل استان داریم مرتبا از واحدهای صنعتی بازدید کرده و موارد و نواقص محیط کار را به صورت مکتوب به کارفرما ابلاغ و پیگیری برای رفع نواقص انجام می‌شود و در مواقعی که پس از تذکرات مکرر نسبت به رفع نواقص اقدام نشود، این امکان وجود دارد که موارد از طریق مراجع قضایی پیگیری شود. ـ آیا در مسیر اجرای کار با مشکلاتی نیز مواجه هستید؟ یکی از مشکلاتی که الان داریم بعضی از کارفرماها پروسه‌ای از کار خود در کارگاه‌های و صنایع را به پیمانکاران واگذار کرده و آن را رها می‌کنند در صورتی که مطابق آیین‌نامه‌ی ایمنی کارفرمایان، باز هم صاحب کار باید به وظایف خود عمل کند توصیه این است‌ که کارفرمایانی که کار را به پیمانکاران محول می‌کنند نظارت بر عملکرد ایمنی پیمانکاران هم انجام دهند که جزء وظایف سازمانی‌شان هم است. ـ برای ارتقای سطح سلامت نیروی کار چه توصیه‌ای به کارفرما و شاغلین دارید؟ هدفی که وزارت بهداشت دنبال می‌کند، کاهش مخاطرات و پیشگیری از بروز بیماری‌های شغلی است. برای رسیدن به این هدف ذینفعان هر کدام بایستی به وظایف خود به خوبی عمل کنند. به عنوان مثال کارفرما نتایج اندازه‌گیری را که انجام شده را بررسی کند و اگر عامل مخاطره‌آمیزی بیش از حد مجاز وجود دارد با اقدامات فنی و مهندسی نسبت به کاهش و یا رفع آن برآید. موضوع دیگری که به عنوان وظیفه کارفرما به آن می‌توان اشاره کرد آن است که انتظار می‌رود نسبت به تهیه وسایل حفاظت فردی که دارای تاییده لازم بوده اقدام کرده و آن را در اختیار کارگران قرار دهد و البته به کارگران و شاغلین در محیط‌هایی که عوامل مخاطره‌آمیز دارند نیز توصیه می‌شود از ابزارهای که برای کاهش مخاطرات در اختیار آنها قرار می‌گیرد سرد استفاده کنند تا سلامت آنها به خطر نیفتد.