تدوین و نگارش: ا.امیر دیوانی
اشاره: هی تو گوشمان می‌خوانند که: «آدم، آه است و دم!» و یا: «مرگ از رگ گردن هم به آدم نزدیکتر است!» با شنیدن ایست قلبی لعنتی و خدا به دور، یاد «تیر غیب و اجل معلق می‌افتم» که هر روز یکهو و از راه بی‌گمان یقه‌ی صغیر و کبیر را می‌گیرد و آن‌ها را مثل برگ خزان به زمین می‌اندازد! روزانه می‌شنوم که ایست قلبی جان شیرین فلان و بهمان را گرفته و داغش را به دل کس و کارش گذاشته! با شنیدن این جور خبرهای جورواجور، آن هم در این دوره‌ی وانفسا که همه از کوچک و بزرگ تو لاک خودشانند و هزاران غصه‌ توی دلشان هست، دلم به درد می‌آید، بغض گلویم را می‌گیرد، چشمم پر اشک می‌شود و بی‌اختیار این بیت اوحدی مراغه‌ای را با خودم زمزمه می‌کنم: گرگ اجل یکایک از این گله می‌برد وین گله را نگر که چه آسوده می‌چرد ایست قلبی، درد بی‌درمان است که هر آن توی یک چشم به هم زدن، خِرِ آدم را می‌چسبد و وادارش می‌کند که غزل خداحافظی را بخواند و راهی کرباس محله شود. پس برای همین است که می‌گویند هیچ احدالناس و بنی‌بشری از یک لحظه دیگرش خبر ندارد که چه بلایی به سرش می‌آید و روی پیشانی‌اش چه نوشته شده است! پس قاآنی چه خوش گفته است: دم، غنیمت دادن که عالم یک دم است هر که با دم همدم است، او آدم است یا: دلِ «کارو» شاعر ارمنی زبان هم از جفای روزگار کجدار به درد آمده است که این طور یقه پاره می‌کند: در این دنیای بی‌فردای فانی به جز فردا، بگو دیگر چه دانی همش فردا، چرا فردا، چه فردا خدا مرگت دهد ای زندگانی! بعد از دل نوشته‌ی بالا، با خودم گفتم بهتر است اطلاعاتی هم راجع به چگونگی «ایست قلبی» در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهم، که شاید به دردشان بخورد ... ـ ایست قلبی چیست؟ از دست دادن غیر منتظره‌ی عملکرد قلب، تنفس و آگاهی است. دلیل ایست قلبی ناگهانی معمولا اختلال الکتریکی در قلب است که باعث مختل شدن عمل خون‌رسانی و توقف جریان خون به سایر بخش‌های بدن می‌گردد. در این حالت فرد به طور پیش‌بینی نشده‌ای از هوش می‌رود، تنفس قطع می‌شود و به تحریکات و تکان‌دادن‌ها واکنش نشان نمی‌دهد! ایست قلبی ناگهانی با حمله‌ی قلبی فرق دارد، حمله‌ی قلبی هنگامی روی می‌دهد که جریان خون به قسمتی از قلب مسدود گردد و ایست قلبی یک فوریت (اورژانس) پزشکی است. اگر سریعا درمان نشود، به مرگ ناگهانی می‌انجامد. با مراقبت‌های پزشکی مناسب و فوری، امکان زنده ماندن وجود دارد. احیای قلبی ریوی، درمان با دفیبریلاتور و یا حتی فشار آوردن به قفسه‌ی سینه ـ می‌تواند امکان زنده ماندن را تا زمان رسیدن کاردانان فنی فوریت‌های پزشکی افزایش دهد. ـ نشانه‌‌ها علایم ایست قلبی، ناگهانی و شدید هستند. شایع‌ترین‌شان عبارتند از: ـ سقوط ناگهانی ـ توقف ضربان قلب ـ توقف تنفس ـ از دست دادن هوشیاری ـ گاهی اوقات علایم دیگری هم در ایست قلبی رخ می‌نماید؛ که امکان دارد شامل خستگی، غش، سرگیجه، درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس، تب و تپش همراه با استفراغ باشد؛ ولی ایست قلبی ناگهانی غالبا بدون هشداری روی می‌دهد. ـ چه وقت باید به پزشک مراجعه کنم؟ هرگاه شما بیشتر وقت‌ها از درد قفسه‌ی سینه یا احساس ناراحتی، تپش قلب، ضربان سریع قلب یا نامنظمی آن، خس‌خس بی‌سابقه‌ی سینه، تنگی‌نفس، غش، احساس سبکی سر یا سرگیجه دارید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. وقتی که قلب از حرکت بازمی‌ماند، عدم خون اکسیژن ممکن است در عرض تنها چند دقیقه باعث آسیب مغز شود. مرگ یا آسیب مغزی دایمی می‌تواند در عرض چهار تا شش دقیقه اتفاق افتد. زمان بسیار مهم است. باید جنبید. ـ دلیل ایست قلبی مهمترین علت ایست قلبی، داشتن بیماری‌های قلبی مزمن است. دلیل ایست قلبی ناگهانی معمولا یک اختلال در ضرباهنگ قلب (نامنظمی ضربان) است که پیامد بروز مشکلی در سامانه‌ی الکترونیکی قلب شمرده می‌شود. از مهمترین‌ امراض قلبی که به ایست قلبی منتهی نمی‌شود، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: ـ بیماری سرخرگ تاجی (اکلیلی) اغلب دلیل ایست قلبی در افراد به سبب این مرض پیش می‌آید. در چنین وضعی شریان‌ها با کلسترول و سایر رسوب مسدود می‌شوند و جریان خون را به قلب می‌کاهند. این عمل باعث می‌گردد که انجام امواج الکتریکی دشوارتر شود. ـ حمله‌ی قلبی هرگاه حمله‌ی قلبی روی بنماید، عمدتا به علت مرض شدید عروق کرونر، احتمالا قادرست ارتعاش بطنی و ناگهانی قلبی را پدید آورد. وانگهی، یک حمله‌ی قلبی می‌تواند در بخش‌های باقی مانده از بافت اسکار قرار گیرد. مدار کوتاه برق در اطراف بافت اسکار ممکن است منجر به اختلالات در ضرباهنگ قلب گردد. ـ بزرگ شدن قلب این اتفاق زمانی می‌افتد که جدار عضله‌های قلب کشش یافته و یا ضخیم شده باشد. ـ بیماری قلبی دریچه‌های قلب محدود شدن دریچه‌های قلب می‌تواند به کشیدگی یا ضخیم شدن عضله‌ی قلب یا هر دوی آن‌ها بیانجامد. موقعی که قلب به دلیل فشار روحی یا تنش ناشی از اختلال دریچه یا فشار ناگهانی بزرگ و یا تضعیف می‌شود، خطر افزایش نامرتبی ضربان قلب افزایش می‌یابد. ـ بیماری قلبی مادرزادی موقعی که ایست قلبی ناگهانی در کودکان یا نوجوانان روی می‌دهد، امکان دارد به علت بیماری قلبی مادرزادی باشد. ـ عوامل خطر از آن جایی که ایست قلبی ناگهانی با بیماری قلبی عروقی مرتبط است، عوامل مشابهی که خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری را بالا می‌برد، امکان دارد موجب ایست قلبی ناگهانی نیز شود. این عوامل عبارتند از: ـ پیشینه‌ی خانوادگی بیماری عروقی کرونر ـ سیگار کشیدن ـ فشارخون بالا ـ کلسترول خون بالا ـ چاقی ـ دیابت ـ شیوه‌ی زندگی ناسالم ـ مصرف نوشابه‌های الکلی عوامل دیگری نیز ممکن است دلیل ایست قلبی باشند و خطر آن را بیفزایند از جمله: ـ حمله‌ی قلبی قبلی ـ سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی سایر انواع امراض قلبی، مثل اختلالات نامرتبی ضربان قلب، نقایص مادرزادی قلب، نارسایی قلبی و قلب و عروق. ـ سن ـ میزان بروز اختلال قلبی ناگهانی با سن افزایش می‌یابد. ـ مرد بودن ـ احتمال وقوع ایست قلبی در مردان دو تا سه برابر زنان است. ـ استفاده از موادمخدر ـ عدم تعادل تغذیه‌ای، مانند مقدار پتاسیم یا منیزیم کم. ـ سی‌پی‌آر (احیای قلبی ریوی) چیست؟ منظور از احیای قلبی ریوی، سلسله اعمالی است که توسط افراد آگاه و حاضر برای بازگرداندن عملکرد دو عضو حیاتی بدن یعنی قلب و ریه صورت می‌گیرد و تا زمان طبیعی شدن وضع بیمار یا رسیدن افراد کارآزموده به همراه تجهیزات ضروری ادامه پیدا می‌کند. این تعریف نشان می‌دهد که هنگام بروز ایست قلبی ریوی نباید منتظر فرا رسیدن کارکنان فوریت‌های پزشکی (اورژانس) یا پزشک شد و همه‌ی حاضران در صحنه چه مردم عادی و چه افراد تحصیلکرده می‌توانند اقدامات حیاتی اولیه را انجام دهند. با توجه به اهمیت جلوگیری از مرگ مغزی برخی از سی‌پی‌سی‌آر به جای سی‌پی‌آر استفاده می‌کنند که به معنای قلبی، ریوی، مغزی است. ـ مراحل انجام احیای قلبی ریوی (سی‌پی‌آر) الف ـ در صورتی که تنفس طبیعی وجود نداشت، سر را به سمت عقب خم کنید سپس دو تنفس دهان به دهان بدهید و ماساژ قلبی را ادامه دهید. ب ـ راه هوایی را باز کنید تا مانعی در سر راه تنفس نباشد ببینید آیا قفسه‌ی سینه بالا و پایین می‌رود یا نه؟ ج ـ روی جناغ سینه کمی به سمت چپ را با کمک هر دو دست به سمت پایین فشار دهید. باید هر دقیقه 100 بار حدود 4 سانتی‌متر قفسه‌ی سینه را به سمت پایین فشار دهید. تا قلب، خون را به اندام‌ها برساند. ـ چطور تنفس مصنوعی بدهیم؟ برای انجام تنفس مصنوعی ابتدا نفس عمیق کشیده سپس با اطمینان از باز بودن راه هوایی با عقب کشیدن چانه‌ی مصدوم (ممکن است باز کردن دهان و حلق مصدوم با انگشت ضروری باشد). دهان را روی دهان یا بینی مصدوم گذاشته و هوا را وارد ریه‌ی مصدوم می‌کنیم. معیار کافی بودن میزان ورود هوا، دیدن حرکت قفسه‌ی سینه است. پس از دادن هر نفس، دهان را از روی دهان مصدوم برداشته و مجددا با یک دم عمیق برای دادن تنفس عمیق آماده می‌شویم. در زمان نفس کشیدن بهتر است صورت را به سمت سینه‌ی مصدوم برگردانیم تا هم از هوای خروجی از ریه‌ی مصدوم تنفس نکنیم، هم خارج شدن هوا را ببینیم و احساس کنیم تنفس مصنوعی تنها دوبار داده می‌شود و پس از آن ماساژ شروع می‌شود. ـ30 ماساژ در 30 ثانیه ماساژ قلبی که در واقع فشردن قلب مصدوم برای پمپاژ مصنوعی قلب است با فشار دادن قفسه‌ی سینه انجام می‌گیرد. برای این کار کف یک دست را در ناحیه‌ی وسط سینه قرار داده و دست دیگر را روی آن می‌گذاریم. به صورت عمودی به قفسه‌ی سینه فشار وارد می‌کنیم تا در حد 3 تا 5 سانتی‌متری جابه‌جا شود. شمار ماساژ قلبی در هر سیکل 30 عدد است که باید در بازه‌ی زمانی حدودا 20 ثانیه انجام شود. بعد از این 30 عدد ماساژ، 2 تنفس مصنوعی به روش یاد شده انجام می‌گیرد. ـ نگران شکستن دنده‌ها نباشید ـ در حین عملیات احیای قلبی تنفسی گاهی اتفاقاتی روی می‌دهد که دانستن‌شان ضروری است ـ1ـ از جمله این اتفاقات احتمال شکسته شدن دنده‌های مصدوم است. استخوان‌های بدن بدون حمایت ماهیچه‌ها بسیار ضعیف‌اند و همین عامل باعث می‌شود بر اثر فشارهای دست حین احیای قلبی ـ تنفسی گاهی دنده‌ها بشکنند. احتمال شکسته شدن دنده‌ها بر اثر پمپاژ تا حدی به واسطه‌ی تمرین زیاد، فشردن صحیح کاهش‌پذیر است اما به صورت صددرصد از بین بردنی نیست. اگر در طول عملیات صدای شکستن دنده‌ها به گوش رسید نباید کار را متوقف کنید. صرفا احتمال بدهید که فشار دست‌تان زیاد یا در راستای فشار دقیقا عمود نیست. این دو را بررسی کنید و به کارتان ادامه دهید. ـ2ـ اتفاق دیگری که شایع است ورود هوای تنفس‌دهنده به معده است. در این حالت شکم مصدوم ورم کرده و بعضا فشار شکم باعث خروج محتویات معده می‌شود. در صورت بروز این اتفاق مصدوم را سریعا به پهلو چرخانده تا محتویات وارد ریه‌ها نشود. آن‌گاه باانگشت یا دستمال دهان و حلقه را پاک کرده و عملیات دوباره شروع شود. * توضیح اینکه در تهیه‌ی این نوشتار تا حدی از منابع خارجی و داخلی استفاده شده است.