تهیه و تدوین: آمنه احدی‌زاده ـ کارشناس بیماری‌های غیرواگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی قزوین
آسم به عنوان یکی از بیماری‌های مزمن تنفسی یک مشکل بهداشتی عمده با شیوع نسبتا زیاد در جهان است. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت نزدیک به 340 میلیون نفر از مردم دنیا مبتلا به آسم می‌باشند و این بیماری شایع‌ترین بیماری مزمن کودکان محسوب می‌شود. همچنین سالانه نزدیک به 460 هزار مرگ در اثر بیماری آسم رخ می‌دهد. طبق آخرین مطالعه انجام شده در کشور ما، شیوع علائم اسم در جمعیت کودکان و نوجوانان حدود 11% و در بزرگسالان حدود 9% می‌باشد. آسم یک بیماری التهابی مزمن و غیرواگیر ریه است. در این بیماری به دنبال واکنش در راه‌های هوایی به عامل محرک و حساسیت‌زا (آلرژیک)، وقایع زیر در راه‌های هوایی رخ می‌دهد:
ـ1ـ پوشش داخلی راه‌های هوایی متورم و ملتهب می‌گردد.
ـ2ـ ترشحات راه‌های هوایی (موکوس) زیاد می‌شود.
ـ3ـ عضلات اطراف راه‌های هوایی منقبض می‌گردد.
سه عامل فوق، موجب انسداد راه‌های هوایی می‌شوند و در نتیجه، هوای کمتری از مجاری هوایی عبور می‌کند. در ادامه، با سخت‌تر شدن عمل تنفس، علایم آسم به صورت سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس بروز می‌کند.
ـ علایم شایع آسم:
سرفه: اغلب درشب و اوایل صبح بدتر می‌شود و مانع خواب می‌شود. این سرفه ممکن است تک‌تک باشد و یا به شکل حمله‌ای باشد. اگر سرفه بیش از 4 هفته طول بکشد باید فرد از نظر آسم بررسی شود.
خس‌خس سینه: نوعی صدای زیر است که اغلب هنگام بازدم شنیده می‌شود و با خرخر که نوعی صدای بم است و موقع دم شنیده می‌شود فرق دارد.
تنگی‌نفس: در تنفس طبیعی، عمل دم و بازدم به‌راحتی و بدون احساس فشار یا کمبود هوا صورت می‌گیرد و اگر بیمار دچار اختلال به‌صورت تنگی‌نفس باشد، باید به‌عنوان یکی از علایم مشکوک به آسم بررسی گردد.
نکته: همه بیماران علایم فوق را به‌طور کامل ندارند ـ شدت و میزان علایم در حالت‌های مختلف بیماری و در حمله آسم متفاوت است.
ـ حمله آسم:
ـ وقتی شدت علایم آسم از حد معمول بیشتر شود به آن حمله آسم اطلاق می‌گردد. حملات آسم شدت‌های متفاوتی دارند. بعضی از آنها می‌توانند آن‌قدر شدید باشند که سبب مرگ گردند.
علائم حمله آسم شدید عبارتند از:
ـ تنگی‌نفس شدید، تنفس سریع، عرق سرد
ـ خس‌خس پیش رونده
ـ استفاده از عضلات فرعی تنفس به صورت داخل کشیده شدن پوست قفسه سینه و عضلات بین دنده‌ای
ـ ناتوانی در بیان حتی یک جمله
ـ افت سطح هوشیاری
ـ علل بروز آسم:
علت دقیق و اصلی آسم هنوز نامشخص است.
اگر افراد خانواده، سابقه انواع بیماری‌های آلرژیک (اگزما، آلرژی‌بینی، آلرژی غذایی و آسم) را داشته باشند احتمال بروز آسم در سایر افراد آن خانواده بیشتر می‌شود.
تماس با بعضی از مواد حساسیت‌زا و محرک ممکن است سبب افزایش احتمال ابتلا به آسم گردد.
برخی افراد به دلیل تماس‌های شغلی ممکن است دچار آسم شوند (نظیر کارگران نانوایی، چوب‌بری، رنگسازی،...)
همچنین ممکن است بیماری آسم در افراد بدون سابقه آلرژی نیز رخ دهد.
مهمترین عوامل محیطی که می‌توانند سبب بروز یا تشدید آسم شوند، عبارتند از:
ـ گرده‌های گل و گیاه
ـ عوامل حساسیت‌زای حیوانات (پر، مو یا پوست)
ـ قارچ‌ها و کپک‌ها
ـ هیره یا مایت موجود در گردوخاک خانه‌ها
ـ سوسک و انواع حشرات
ـ دود سیگار و سایر مواد دخانی مانند قلیان و پیپ
ـ آلودگی هوا
ـ تغییرات آب وهوایی، به‌خصوص هوای سرد و خشک
ـ بوهای تند (مانند رایحه عطر و ادوکلن)
ـ آلاینده‌های شیمیایی مانند شوینده‌ها و حشره‌کش‌ها
ـ تغییرات هیجانی شدید (مانند گریه و خنده شدید، غم و شادی مفرط، استرس)
ـ عفونت‌های ویروسی (مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا)
ـ ورزش و فعالیت فیزیکی
ـ داروهایی مانند آسپیرین و برخی مسکن‌ها
ـ مواد افزودنی غذاها و حساسیت‌های غذایی به ویژه در کودکان
ـ عدم تغذیه با شیر مادر
ـ کمبود ویتامین D
ـ چاقی
ـ درمان آسم:
راه حلی برای ریشه‌کن کردن آسم پیدا نشده است، ولی این بیماری را می‌توان به شکلی درمان و کنترل کرد که از بروز علائم و حملات آن پیشگیری شود. در صورت کنترل بیماری آسم می‌توان از زندگی مطلوبی برخوردار بود. باید دانست که علاوه بر درمان دارویی، پرهیز از عوامل محرک که سبب بدتر شدن آسم می‌شوند نیز بسیار مهم است.
ـ اقدامات پیشگیرانه برای کنترل آسم:
به منظور مقابله با هیره (مایت) موجود در گرد و خاک خانه‌ها باید بالش‌ها و تشک‌ها در پوشش‌هایی غیرقابل نفوذ (مثلا پلاستیکی) پیچیده شود و کلیه ملحفه‌ها هفته‌ای یکبار درآب داغ (60 درجه سانتیگراد) شسته شده و در آفتاب خشک گردد. در صورت امکان از قالی به عنوان کفپوش استفاده نشود.
وسایل فراوان (اسباب‌بازی، مبلمان و ...) در داخل اتاق کودک نگهداری نشود و سطح رطوبت خانه کاهش یابد.
باید از نگهداری حیوانات خانگی در محیط داخل منزل خودداری شود و به هیچ‌وجه اجازه ورود این حیوانات به رختخواب داده نشود.
از به کاربردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک اجتناب شود.
سوسک از عوامل حساسیت‌زاست، با روش‌های مناسب در رفع این حیوان تلاش گردد.
از مصرف دخانیات و یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار سایر افراد خودداری شود. همچنین اجازه سیگار کشیدن در خانه یا فضاهای بسته به هیچ‌کس داده نشود.
به هنگام آلودگی شدید هوا از خروج از منزل و خصوصا ورزش در فضای آزاد اجتناب گردد. به منظور پیشگیری از آلودگی هوای داخل منزل از سوخت‌های بیولوژیکی نظیر چوب، فضولات و زباله استفاده نشود.
تغذیه انحصاری با شیرمادر به‌خصوص در 6 ماه اول زندگی خطر بروز آلرژی و آسم را کاهش می‌دهد. لذا برای پیشگیری از آسم بهتر است از شیر مادر استفاده شود.
بعضی از بیماران مبتلا به آسم به بوهای تند مثل بوی رنگ و اسپری مو، عطر و ادوکلن، سفیدکنند‌ه‌ها، جوهر نمک و ... واکنش نشان می‌دهند و باید از این عوامل محرک اجتناب کنند.
گرده‌های گیاهی موجود درفضا، اغلب سبب آسم و آلرژی‌های فصلی می‌شوند. درختانی مثل نارون، کاج، سپیدار، علوفه‌های هرز در فصول مختلف مشکل‌ساز هستند. در فصل‌های گرده افشانی با بستن درب و پنجره‌ها می‌توان از نفوذ گرده‌ها به اتاق جلوگیری کرد.
رطوبت و گرما سبب رشد قارچ‌ها وکپک‌ها می‌گردند، کپک‌ها و قارچ‌ها ازعوامل آلرژی‌زا در فضاهای بسته به شمار می‌روند. لذا باید محل‌های مرطوب (حمام، زیر زمین) مکررا تمیز شوند.
ـ آسم در زمان کرونا:
با توجه به همه‌گیری کرونا، بیماران مبتلا به آسم می‌بایست مصرف اسپری‌های خود را در شرایط همه‌گیری کرونا ادامه دهند. لازم به ذکر است مصرف اسپرهای آسم (به اصطلاح اسپرهای کورتون‌دار) به هیچ عنوان هیچ تاثیری روی سیستم ایمنی افراد ندارد و می‌بایست مطابق دستور پزشک داروها را مصرف کنند.
سر مقاله
