ا. امیردیوانی
اختلال شخصیت نمایشی، گونه‌‌ای ناهنجاری و روان شناختی است که فرد مبتلا به آن پیوسته در پی جلب توجه سایرین و خودنمایی است. افراد درگیر به چنین اختلالی، پیشینه‌ی دراز‌مدت در جلب توجه وکردارهای نمایشی یا پر زرق و برق دارند و ظاهرا اشخاصی جذاب، گرم، صمیمی و معاشرتی‌اند. ویژگی اصلی اختلال شخصیت نمایشی، رفتار توجه‌طلبانه و هیجان پذیری مفرط و فراگیر شمرده می‌شود. این انگاره (الگو) در اوان بزرگسالی شروع و در زمینه‌های متفاوت نمایان می‌گردد.
ملاک‌های تشخیص اختلال نمایشی:
ـ در شرایطی که فرد مورد توجه قرار نمی‌گیرد، احساس ناراحتی می‌کند.
ـ تعامل شخص با سایرین قاعدتا با رفتار وسوسه‌آمیز و برانگیزنده‌ی جنسی معلوم است.
ـ هیجانات را به‌گونه‌ا‌ی سطحی و یا دگرگونی‌های سریع بروز می‌دهد.
ـ مدام از ظاهرش جهت جلب توجه سود می‌جوید.
ـ شیوه‌ی کلامش، برداشت گرایانه و عاری از جزئیات است.
ـ تلقین‌پذیر است یعنی به سهولت تحت تاثیر افراد و موقعیت‌ها واقع می‌شود.
ـ روابط را خودمانی‌تر از آنچه حقیقتا هستند، می‌پندارند.
ویژگی‌های بالینی:
بیماران گرفتار اختلال شخصیت نمایشی، رفتار توجه‌طلبانه‌ی فراوانی از خود می‌نمایانند. آنان در اندیشه‌ها و احساسات‌شان غالبا راه افراط پیموده و هر چز ساده‌ای را، مهم‌تر از آنچه به واقع هست، جلوه‌گر می‌سازند. هر گاه در کانون توجه قرار نگیرند یا تحسین و تائید نشوند، تندخو شده، می‌‌گریند، دیگران را ملامت می‌کنند و به آن‌ها افتراهای ناروا می‌زنند. رفتار اغواگرانه در این قبیل بیماران شایع است. پرداختن به تخیلات جنسی در مورد کسانی که با آن‌ها مرتبط‌اند متداول است. منتها این تخیلات را همواره بر زبان نمی‌آورند. احتمال دارد این دسته از بیماران به کژکاری روانی ـ جسمی مبتلا باشند. نیاز اینان به مطمئن ساختن خود، تمامی ندارد، با وجود این روابط‌شان بیشتر اوقات سطحی است و امکان دارد افراد مغرور، غرق در افکار خویش و دمدمی مزاج باشند. نیازهای وافرشان به وابستگی سبب می‌گردد که زود به هر کسی اعتماد کنند و خیلی زود بشود فریب‌شان داد. احساسات و خلق و خوی‌شان سریعا عوض می‌شود. ناکامی‌های‌شان را به گردن این و آن می‌اندازند. حوصله‌شان فورا سر می‌رود. پیوسته در پی هیجانات تازه‌اند و بی‌آنکه کار یا فعالیت قبلی را به جایی برسانند، تغییر فعالیت یا پیشه می‌دهند. با دوستان هم جنس‌شان چندان راحت نیستند. تصمیمات عجولانه و آنی می‌گیرند. چندان متعهد وفادار نیستند. در صورت دفع شدن از سوی طرف مقابل ممکن است حتی به خودکشی روی آورند. در امور مبتنی بر خلاقیت و قدرت تخیل یا روابط عمومی قوی است و طبق معمول کامیاب‌ترند، ولی در مشاغل محاسباتی و منطقی، ناموفق عمل می‌کنند.
این افراد در زندگی مشترک و ایجاد روابط صمیمانه دچار مشکل هستند و غالبا نقش قربانی یا ناجی را ایفا می‌کنند. این افراد از یک طرف از طریق نمایش احساس عاطفی و وسوسه‌آمیز در پی مهار همسر خود هستند و از سوی دیگر خود را کاملا وابسته و مطیع وی قلمداد می‌کنند.
سبب‌شناسی اختلال شخصیت نمایشی:
افراد مبتلا به اختلال نمایشی قاعدتا در خانواده‌هایی بار می‌آیند که شیوه‌های تربیتی متضادی در آن وجود داشته است. آن‌ها اغلب در کودکی مورد بی‌توجهی و بی‌اعتنایی والدین مخصوصا مادر قرار داشته‌اند. در نتیجه به مرور زمان فراگرفته‌اند که از راه رفتارهای نمایشی توجه و محبت سایرین را به خود جلب می‌کنند. برخی هم در دوران خردسالی از رفتارهای نمایشی پدر و مادرشان که به شدت در پی جلب توجه بوده‌اند، الگوبرداری کرده‌اند.
از دیگر عوامل محیطی که در شکل‌گیری اختلال شخصیت نمایشی موثر است، می‌توان به مورد انتقاد گرفتن در کودکی، پاسخ‌های تقویت کننده و مثبت که فقط در صورت انجام رفتارهایی خاص و تایید شده توسط کودک به وی داده می‌شود و توجه پیش‌بینی نشده‌ی پدر و مادر به فرزندشان اشاره کرد. تمام این عوامل باعث ایجاد احساس سردرگمی شده و شخص دیگر نمی‌تواند تشخیص بدهد که کدام یک از رفتارها تایید پدر و مادرش را به دنبال خواهد داشت.
اختلال‌های شخصیتی از جمله اختلال شخصیت نمایشی قاعدتا سخت تاثیر عواملی چون خلق و خوی فردی سبک‌های روان‌شناسی و شیوه‌هایی که افراد در زندگی‌شان به منظور رهایی از فشار روانی فرا می‌گیرد، نیز قرار دارد.
در برخورد با شخصیت نمایشی چه کنیم؟
ـ تلاش نکنید جهان‌بینی وی را عوض کنید.
ـ تصور نکنید که رفتارش از روی سوءنیت است.
ـ بپذیرید که تغییر در این شخصیت‌ها تدریجا روح می‌نماید.
ـ به او موعظه نکنید.
ـ با او به صراحت و صداقت حرف بزنید.
ـ درک کنید که چه ترس‌ها و چه عقایدی بر مبنای رفتارهای مشکل زای اوست.
ـ تغییرات نسبی و غیرکامل را هم از طرفش بپذیرید.
ـ نگذارید شخصیت‌های نمایشی شما را به بازی بگیرند.
ـ به او نشان دهید که مرزبندی شما در کجا قرار دارد.
ـ همپای او باشید و با هم در برنامه‌های اجتماعی شرکت کنید.
ـ به او آزادی بدهید و پر و بالش را نبندید، اجازه دهید رویابافی کند و احساساتش را بروز دهد.
ـ به او بی‌مهری و کم توجهی نکنید.
مداوای اختلال شخصیت نمایشی:
اختلال شخصیت نمایشی نیز مانند سایر اختلالات روانی، پیش از هرگونه تجویز دارویی، باید از طریق روان درمانی بررسی و درمان شود. یکی از راهکارهای روان درمانی برای مداوای این افراد کاربرد و فن روان تحلیلی است که از آن طریق در موقعیت‌ها و زوایای مختلف از بیمار و رفتارهایش فیلم گرفته می‌شود.
آن گاه بیمار همراه با روانشناس خود به تماشای فیلم نشسته و روانشناس به تجزیه و تحلیل رفتارهای بیمار می‌پردازد. بیمار هم نسبت به وضعیت خویشتن بینش پیدا کرده و به مقایسه‌ی اوضاع روانی و رفتاری‌اش با افراد عادی جامعه می‌پردازد. ضمنا در پاره‌ای موارد می‌توان در درمان این بیماری از دارو درمانی نیز بهره جست. گروه درمانی و خانواده درمانی نیز می‌تواند در مداوای این اختلال بسیار مفید فایده باشد.
سر مقاله
