تا 30 سال آینده، موارد ابتلا سه برابر می‌شود
مرضیه قنبری ـ پوکی استخوان یکی از بیماری‌هایی است که معمولا علامتی ندارد؛ بدون علامت بودن این بیماری، باعث می‌شود تا افرادی که دچار آن شده‌اند، توجهی به آن نداشته و زمانی پی به بیماری خود ببرند که دچار شکستگی در ناحیه‌ای از ساختار استخوانی بدن شوند. با توجه به ضرورت توجه به سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از تبعات پوکی استخوان، با رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان به گفت‌وگو نشسته‌ایم. در این گفت‌وگو سعی شده است ضمن ارائه اطلاعاتی در خصوص عوامل خطر در بروز بیماری پوکی استخوان و روش‌های پیشگیری از بروز آن از افرادی بگوییم که بیش از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری هستند تا با اقدامات مداخله‌ای نسبت به درمان آن اقدام کنند.  تا 30 سال آینده، آمار مبتلایان به پوکی استخوان سه برابر می‌شود دکتر نسرین تنکابنی در ابتدا به ارائه تعریفی از بیماری پوکی استخوان پرداخته ‌و می‌گوید: زمانی که توده استخوانی فرد کاهش پیدا کرده و بافت استخوانی سست و ضعیف می‌شود؛ به آن پوکی استخوان یا استئوپروز می‌گویند. وی ادامه می‌دهد: این بیماری باعث‌ می‌شود تا استخوان‌ها پوک، متخلخل و شکننده شوند و با کوچکترین ضربه و یا حتی خود به خود بشکنند. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان با اشاره به افزایش جمعیت سالمندی کشور گریزی به وضعیت ابتلای افراد جامعه به این بیماری داشته و یادآور می‌شود: با توجه به جمعیت سالمندی که طی سال‌های آینده خواهیم داشت؛ پیش‌بینی می‌شود جمعیت درگیر با پوکی استخوان به سه برابر افزایش یابد. به گفته وی بر اساس آمارهای منتشر شده از نظر تعداد؛ هر سه ثانیه یک شکستگی به علت پوکی استخوان در دنیا اتفاق می‌افتد و از نظر تعداد 6/1 میلیون شکستگی لگن در سراسر جهان اتفاق می‌افتد که با توجه به روند افزایش جمعیت سالمندی؛ پیش‌بینی می‌شود تا 30 سال دیگر به سه برابر افزایش یابد. تنکابنی اظهار می‌دارد: در قاره آسیا که ما نیز در آن قرار داریم؛ پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 افراد بالای 65 سال به 530 میلیون نفر برسند که بالطبع با افزایش آمار جمعیت سالمندان، میزان مبتلایان به پوکی استخوان نیز افزایش می‌یابد.  پیش‌بینی می‌شود پوکی استخوان به یک معضل بهداشتی مبدل شود وی اذعان می‌دارد: با توجه به این جمعیت مسن، فقر غذایی کلسیم و کمبود ویتامین "د" و همچنین کاهش تحرک در سبک زندگی مردم، انتظار می‌رود پوکی استخوان در آینده به یک معضل بهداشتی مبدل شود.  40 درصد زنان بالای 50 سال در کشور دچار پوکی استخوان هستند رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان گریزی نیز به وضعیت ابتلای مردم کشورمان به پوکی استخوان داشته و در این خصوص می‌افزاید: در حال حاضر تخمین زده می‌شود 20 درصد جمعیت مردان و 40 درصد از جمعیت زنان بالای 50 سال کشور به پوکی استخوان مبتلا باشند. وی با بیان اینکه آمار مبتلایان به پوکی استخوان در جمعیت بالای 30 سال کشور 17 درصد تخمین زده می‌شود؛ اذعان می‌دارد: علاوه بر این‌ها گفته می‌شود حدود 35 درصد جمعیت کشور نیز با مشکل کاهش حجم توده استخوانی مواجه هستند که به آن استئوپنی می‌گویند. تنکابنی در بخش دیگری از سخنانش به بیان و تشریح مهم‌ترین خطرات تهدید‌کننده بیماران مبتلا به پوکی استخوان پرداخته و تصریح می‌کند: شکستگی در استخوان؛ مهم‌ترین مساله‌ای است که بیماران مبتلا به پوکی استخوان را تهدید می‌کند. وی با اشاره به اینکه بیشترین میزان شکستگی نیز در این افراد؛ شکستگی در استخوان لگن، کمر، مچ دست و بازو است؛ اذعان می‌دارد: عوامل خطر در بروز پوکی استخوان به دو دسته تقسیم می‌شوند، عوامل خطری که قابل کنترل بوده و یک‌ دسته عوامل خطر که غیر قابل کنترل است.  بروز پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین در تشریح عوامل غیرقابل کنترل؛ جنسیت را به عنوان یکی از این عوامل عنوان کرده ‌و می‌گوید: بر این اساس؛ احتمال بروز پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است. وی با بیان اینکه میزان شکستگی ناشی از پوکی استخوان در زنان تقریبا چهار برابر مردان است؛ ادامه می‌دهد: روند کاهش تراکم استخوان در مردان کمتر است ولی بعد از سنین 65 تا 70 سال با هم برابر می‌شوند.  افزایش احتمال بروز پوکی استخوان با بالا رفتن سن تنکابنی از سن به عنوان یکی دیگر از عوامل خطر غیر قابل کنترل در بروز پوکی استخون یاد کرده و خاطرنشان می‌شود: با افزایش سن، احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد. وی اظهار می‌دارد: یکی دیگر از عوامل خطر یائسگی است؛ تا زمانی که بانوان یائسه نشده‌اند در بدن آنها هورمون استروژن ترشح می‌شود که عامل محافظتی از بروز پوکی استخوان به شمار می‌آید ولی بعد از یائسگی میزان تولید این هورمون در بدن کاهش یافته و به این ترتیب سرعت کاهش توده استخوانی بالا می‌رود. وی با اشاره به اینکه استخوان‌ها از سن 35 تا 45 شروع به کاهش تراکم می‌کنند، تصریح می‌کند: در خانم‌ها به علت یائسگی، شدت کاهش بیشتر است به صورتی که خانم‌ها 5 تا 7 سال بعد از یائسگی به میزان 5 تا 7 درصد از استحکام استخوان‌هایشان کاهش می‌یابد. تنکابنی سابقه خانوادگی را به عنوان یکی دیگر از عوامل خطر غیرقابل کنترل در بروز پوکی استخوان دانسته و یادآور می‌شود: وراثت می‌تواند در تراکم توده استخوانی و میزان سرعت آن در دوران میانسالی و سالمندی موثر باشد.  افراد کوتاه قد و لاغر اندام بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند وی با اشاره به تفاوت استخوان‌بندی در افراد جامعه؛ از آن به عنوان یکی دیگر از عوامل غیرقابل کنترل در بروز پوکی استخوان یاد کرده و تصریح می‌کند: افرادی که استخوان بندی ظریف و قد کوتاهی داشته و یا لاغر اندام هستند؛ بیش از سایرین مستعد پوکی استخوان هستند. تنکابنی از نژاد به عنوان یکی دیگر از این عوامل برشمرده و اذعان می‌دارد: احتمال بروز پوکی استخوان در ساکنان آسیای جنوب شرقی و اروپای شمالی نسبت به دیگر افراد بیشتر است. به گفته رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت استان افرادی که دچار پرکاری تیروئید و کم‌کاری یا پرکاری غده پاراتیروئید یا بیماری‌های غدد فوق‌کلیوی هستند نیز بیشتر از دیگر افراد در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. تنکابنی در بخش دیگری از سخنانش ادامه می‌دهد: اما در خصوص عوامل خطر قابل کنترل می‌توان به کمبود وزن اشاره کرد. به گفته وی کسانی که BMI کمتر از 19 داشته باشند این افراد نیز مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند.  نداشتن تحرک کافی احتمال بروز پوکی استخوان را بالا می‌برد رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان نداشتن تحرک کافی را به عنوان عامل موثر دیگر در بروز پوکی استخوان برشمرده و اذعان می‌دارد: عدم تحرک منجر به تسریع در کاهش توده استخوانی شده و فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند. وی از نقش مهم تغذیه در حفظ سلامت بدن و همچنین استخوان‌ها نیز سخن به میان آورده و می‌گوید: تغذیه به عنوان یکی دیگر از عوامل مهم قابل کنترل در بروز پوکی استخوان است؛ با توجه به‌ نقش مهم کلسیم و ویتامین دی در تامین سلامت استخوان‌ها؛ در صورت مصرف کافی این مواد می‌توان استخوان‌های سالمی داشت. تنکابنی با تاکید بر اینکه در صورت عدم دریافت کافی ویتامین دی و کلسیم از رژیم غذایی؛ استخوان‌ها مستعد کاهش تراکم می‌شوند؛ بر داشتن تغذیه سالم و مناسب تاکید می‌کند. وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این‌ها، مصرف دخانیات و سیگار و همچنین استفاده طولانی مدت از یک سری داروها مثل کورتون‌ها، هپارین و داروهای ضد‌تشنج می‌تواند احتمال بروز پوکی استخوان در فرد را افزایش دهد. تنکابنی تاکید می‌کند: بر این اساس می‌توان گفت شکستگی خودبه خودی استخوان در ناحیه کمر، لگن و یا مچ دست به عنوان یک علامت هشدار‌دهنده محسوب می‌‌شود.  ایجاد قوز در ناحیه پشت و کاهش بیش از دو و نیم سانتی‌متری قد، نشانه هایی از ابتلا به پوکی استخوان است به گفته رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان ظاهر شدن قوز در ناحیه پشت و همچنین کوتاه شدن بیش از دو و نیم سانتی‌متری قد در دوران سالمندی نسبت به دوران جوانی نیز می‌تواند نشان‌دهنده پوکی استخوان باشد. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیر‌واگیر مرکز بهداشت در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه "چه کسانی در معرض پوکی استخوان هستند؟"؛ تصریح می‌کند: احتمال بروز پوکی استخوان در افراد بالای 60 سال و یا افرادی که بعد از 50 سالگی دچار شکستگی شده باشند، بیشتر می‌شود؛ مساله دیگر میزان توده بدنی است به طوری که اگر توده بدنی کمتر از میزان مطلوب باشد (توده بدنی مطلوب که بین 19 تا 25 است)؛ احتمال بروز پوکی استخوان نیز بالا می‌رود. تنکابنی اظهار می‌دارد: در صورتی که دو یا سه مورد از این موارد در فرد دیده شود؛ حتما فرد در معرض پوکی استخوان بوده و باید اقدامات مداخله‌ای از نظر تغذیه، مراجعه به پزشک و در صورت لزوم انجام آزمایش تراکم استخوانی و آشنایی با روش‌های کاهش خطر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان برای پیشگیری انجام شود. به گفته وی افرادی که والدین آنها دچار شکستگی لگن شده باشند، یک سری بیماری‌ها مثل بروز بیماری‌هایی در دستگاه گوارشی مانند بیماری التهابی روده یا سلیاک، مبتلایان به سرطان پروستات و پستان (به دلیل داروهای مصرفی)، مبتلایان به بیماری ایدز، افراد دیابتی مبتلایان به بیماری‌های ریوی (به دلیل مصرف داروهای کورتیکوستروییدی)، خانم‌هایی که دچار یائسگی زودرس شده و یا قطع قاعدگی به هر دلیلی دارند؛ ازجمله افرادی هستند که احتمال بروز پوکی استخوان در آنها بیشتر است.  سنجش تراکم استخوان می‌تواند راهی برای شناسایی ابتلا به پوکی استخوان باشد وی گریزی نیز به نحوه تشخیص بیماری پوکی استخوان داشته و اظهار می‌دارد: استفاده از رادیوگرافی، بررسی‌های آزمایشگاهی و مهم‌تر از دو روش عنوان شده با سنجش تراکم استخوانی می‌توان گفت که آیا فرد مبتلا به پوکی استخوان و یا در معرض ابتلا به آن است یا خیر؟  پوکی استخوان بدون علامت بوده و معمولا با شکستگی استخوان فرد متوجه آن می‌شود رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه "پوکی استخوان با چه علایمی همراه است؟" اظهار می‌دارد: درواقع پوکی استخوان نامرئی است و تا زمانی که استخوان نشکند، علایمی از خود بروز نمی‌دهد. اغلب اوقات شاهد هستیم فردی که مبتلا به پوکی استخوان بوده با یک چرخش ناگهانی، سقوط از ارتفاع کم یا یک خم و راست شدن سریع و ... دچار شکستگی می‌شود. تنکابنی در ادامه به بیان توضیحاتی در خصوص پیشگیری از پوکی استخوان پرداخته و یادآور می‌شود: به عنوان اولین توصیه، تاکید می‌شود؛ با تغذیه مناسب از بروز پوکی استخوان پیشگیری شود. وی اظهار می‌دارد: از این رو بایستی مصرف کلسیم و ویتامین دی در دوران کودکی و نوجوانی و پس از آن در جوانی به حدی باشد که در دوران میانسالی امکان استفاده از این ذخایر وجود داشته باشد.  ضرورت مصرف روزانه مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین دی به میزان مناسب در رژیم غذایی رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان یادآور می‌شود: با توجه به اینکه مهم‌ترین مواد حاوی کلسیم شیر و لبنیات است، توصیه می‌شود روزانه هر فرد از شیر و لبنیات به میزان دو تا سه واحد استفاده کند.  ضرورت مصرف سبزی و میوه در رژیم غذایی روزانه وی با اشاره به برخورداری یک سری از سبزیجات مثل جعفری، کلم بروکلی، اسفناج، ریحان، نعناع و ... از کلسیم؛ تاکید می‌کند: علاوه بر مصرف لبنیات و شیر، مصرف روزانه این گونه سبزیجات در رژیم غذایی توصیه می‌شود. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین اذعان می‌دارد: توصیه می‌شود روزانه سه تا پنج واحد سبزیجات مصرف شود. به گفته وی در صورتی که از سبزیجات خام مصرف می‌شود یک لیوان برابر با یک واحد محسوب شده و در صورتی که سبزیجات پخته باشد نصف لیوان معادل یک واحد محسوب می‌شود. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت استان قزوین مصرف روزانه‌ دو تا چهار واحد میوه در روز و همچنین مصرف دو بار ماهی در رژیم غذایی در طول هفته را به عنوان نکات مهم در داشتن رژیم غذایی مناسب در تامین کلسیم یاد کرده و می‌گوید: استفاده از مواد پروتئینی در رژیم غذایی مثل گوشت‌های کم‌چرب و همچنین سویا از ترکیباتی است که اگر فردی منع مصرفی نداشته باشد، می تواند در تامین و حفظ سلامت استخوان‌ها موثر باشد. وی دلیل تاکید بر مصرف سویا را این طور پاسخ می‌دهد: این ماده غذایی دارای ترکیبات شبه استروژنی است؛ از این رو یک محرک محسوب شده و استفاده از آن می‌تواند در تقویت استخوان‌ها موثر واقع شود. تنکابنی استفاده از حبوبات مثل عدس، نخود و لوبیا در رژیم غذایی روزانه، دسرهای حاوی کلسیم مثل ماست میوه‌ای، بستنی‌های کم‌چرب، استفاده مناسب از مایعات، استفاده از نان، سیب‌زمینی، برنج، غلات و ماکارونی در رژیم غذایی به میزان کافی را به عنوان دیگر نکات تغذیه‌ای در داشتن استخوان‌های سالم عنوان می‌کند.  مصرف ویتامین دی برای حفظ سلامت استخوان‌ها لازم است رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مرکز بهداشت با اشاره به اهمیت مصرف ویتامین دی در رژیم غذایی به منظور حفظ سلامت استخوان‌ها؛ ادامه می‌دهد: برای افرادی که زیر 50 سال سن دارند، مصرف 1000 میلی‌گرم کلسیم در روز و 400 تا 800 واحد ویتامین دی کافی است؛ اما در افرادی که بالای 50 سال سن دارند، میزان موردنیاز کلسیم در آنها 1200 میلی‌گرم در روز بوده و میزان مورد نیازشان به ویتامین دی نیز 800 تا 1000 واحد است.  اهمیت داشتن تحرک کافی در تامین سلامت استخوان‌ها تنکابنی قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به صورت روزانه و حداقل ده دقیقه در هر روز و انجام یک سری ورزش‌ها را به عنوان یک توصیه مهم در حفظ تراکم توده استخوانی یاد کرده و اذعان می‌دارد: همانطور که گفتیم تحرک مناسب بدنی می‌تواند نقش بسیار مهمی در تامین سلامت استخوان‌ها داشته باشد. آن طور که وی می‌گوید: میزان مورد نیاز تحرک بدنی در هفته 150 دقیقه است و توصیه می شود سه تا چهاربار در هفته به مدت 30 تا 40 دقیقه از ورزش‌های تحمل‌کننده وزن مثل پیاده‌روی یا ورزش‌های مقاومتی استفاده کند. رئیس گروه پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیر‌واگیر مرکز بهداشت استان قزوین در خصوص انواع ورزش‌هایی که در حفظ تراکم توده استخوانی موثر است به ارائه توضیحاتی پرداخته و یاداور می‌شود: ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، پرش، دویدن آهسته یا حتی بالا رفتن از پله (در صورت نداشتن مشکل) که وزن را تحمل می‌کنند، می‌تواند در حفظ سلامت استخوان‌ها موثر واقع شود. به گفته وی یک سری از ورزش‌ها که می‌تواند به تحکیم استخوان‌ها کمک کند، ورزش‌های مقاومتی است که باعث کشش عضله می‌شوند. تنکابنی اضافه می‌کند: ورزش‌هایی مثل وزنه‌برداری، دوچرخه‌سواری، ژیمناستیک، شنا و کار با دستگاه‌های ورزشی ثابت نیز با کشش عضلات به تقویت توده عضلانی و استحکام استخوان کمک می‌کند.  مصرف دخانیات و الکل احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد وی در ادامه سخنانش با اشاره به‌ اینکه مصرف دخانیات و سیگار و همچنین الکل می‌تواند فرد را در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دهد؛ می‌افزاید: از این رو به افرادی که اقدام به استعمال این مواد می‌کنند؛ درخواست می‌شود به منظور پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان؛ اقدام به ترک مصرف آنها کنند.