ترجمه و تدوین: ا. امیر دیوانی
اشاره توجه کردن به علایم بیماری، همواره به روند آن مدد می‌کند. نادیده انگاشتن نشانه‌ها، به بهانه‌ی هراس یا کم اهمیت پنداشتن آن‌ها، صرفاً فرایند مرض را پیچیده‌تر می‌سازد و فرصت ضروری برای مداوا را از میان می‌برد. بعضی علایم ظاهراً ساده و موقتی‌اند؛ اما امکان دارد در پس هر سادگی، پیچیدگی‌ای نهان باشد که نهایتاً مسیر ناهمواری به دنبال داشته باشد. بنا به گزارش ارائه شده از مرکز پژوهش‌های سرطانی انگلیس، افزون بر نیمی از افراد بالغ، قبل از تشدید بیماری با زنگ خطرهایی روبه‌رو می‌شوند که امکان دارد چه بسا هر کدام علامت پیدایش سرطان باشد که همچنان در جهان می‌تازد و هر سال شمار چشمگیری از کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان، سالمندان و را به چنگال نیستی می‌‌کشاند!! پیش‌بینی‌های جهانی از مبتلایات بدین بیماری حاکی از آن است که باید تا سال 2030 منتظر چند برابر شدن مبتلایان به سرطان باشیم و تا آن زمان تقریبا 24 میلیون نفر در دنیا به دام آن گرفتار خواهند شد! این روند روز افزون در ایران هم توجه شدنی است. مطابق اطلاعات کسب شده بیماری یاد شده در کشور ما رشد شش برابری دارد و در سالیان اخیر شاهد آن هستیم که سن ابتلا به سرطان در ایران رو به کاهش است. سرطان‌های پستان، ریه، معده، پروستات، روده‌ی بزرگ، غدد لنفاوی و جز این‌ها در زمره‌ی شایع‌ترین سرطان‌ها هستند که در صورت تشخیص زود هنگام، به راحتی درمان پذیرند. لیکن بی‌عنایتی به نشانه‌های هشداردهنده، فرجام بیماری ار وخیم می‌کند و جمیع کثیری از مبتلایان بر اثر تشدید علامت‌ها و گستردگی توده‌های سرطانی جان می‌سپارند! از سرفه‌های مدام گرفته تا کاهش وزن بی‌دلیل و کمبود توان در ردیف علایم سرطان به حساب می‌آیند که با مشاهده‌شان باید به پزشک رجوع کرد و مورد معاینه‌ی دقیق قرار گرفت. بی‌تردید از آنجایی که بسیاری از نشانه‌های سرطان با پاره‌ای از علامت‌های امراض دیگر مشابه‌اند، نباید نگرانی به دل راه داد؛ بلکه با آگاهی از آن‌ها می‌توانید به موقع جهت معاینه نزد پزشک بروید. سرطان در مراحل اولیه مشکل مخصوصی برای بیمار پدید نمی‌آورد و او به سادگی با کاربرد شیوه‌های درمانی همچون شیمی درمانی، پرتو درمانی و غیره بهبود می‌یابد؛ لکن زمانی که علایم مورد بحث نادیده گرفته شوند، زمان طلایی از بین می‌رود و پزشکان، مجال مقتضی را به منظور درمان موثر مریض را از کف می‌دهند! در بین نشانه‌های گوناگونی که سرطان‌های مختلف ممکن است داشته باشد، ده مورد از سایرین شایع‌تر است که با شناخت آن‌ها می‌توان به موقع راهکارهای درمانی را پیگیری کرد. ـ نشانه‌های هشدار دهنده سرطان عبارتند از: ـ1ـ سرفه‌های زیاد، گرفتگی صدا و صدای خشن سرفه کردن امری طبیعی است اما اگر این مساله ادامه داشته و سرفه‌ها توام با خلط، خون و خشک باشد، باید آن را به منزله‌ی یکی از عوامل سرطان بررسی کرد. پزشک با استفاده از برش نگاری محوری رایانه‌ای (سی‌تی‌اسکن) و تصاویر ریه می‌تواند دلیل سرفه و نوع بیماری را تشخیص دهد. گفتنی‌است که بیشتر سرفه‌ها به علت وجود سرطان نیستند، اما پزشکان توصیه می‌کنند هنگام تداوم درازمدت سرفه‌ها باید به دقت مورد توجه قرار گیرند چرا که امکان دارد سرفه‌های پیاپی نمایان‌گر سرطان باشند. ـ2ـ تغییر مداوم در اجابت مزاج در صورتی که حرکات روده را غیر عادی می‌دانید و یا شکل، حالت، اندازه‌ی مدفوع و اجابت مزاجتان فرق کرده باشد، احتمال اینکه توده‌ای در روده اختلال ایجاد کرده باشد، بعید نیست. در این صورت پزشک به وسیله‌ی آندوسکوپی قادر به تشخیص بیماری است. سرعت حرکت مدفوع در سرتاسر روز و ماندگاری‌اش به مدت طولانی از نشانه‌هایی است که باید پزشک آن را از طریق کولونوسکوپی بررسی کند. ـ3ـ تغییر مداوم در مثانه وجود خون در ادرار ممکن است نشانه‌ای از وجود سرطان کلیه یا مثانه باشد. لکن این علامت پیوسته دلیل بودن سرطان نیست، بلکه در بسیاری موارد نمایانگر عفونت مجاری اداری است. هرگاه با این عارضه روبه‌رو شدید به پزشک مراجعه کنید تا علت اصلی آن هویدا شود. اصولاً درمان هر نوع عفونتی را هم جدی بگیرید. ـ4ـ دردهای مدام و توصیف ناشدنی هر دردی نشانه‌ی سرطان نیست، لیکن درد دایمی زنگ خطرات. هر آینه همواره سردرد دارید، امکان دارد توده‌ی (تومور) مغزی نداشته باشید، ولی احتمالاً مشکل جدی دارید. درد یک ریز در قفسه‌ی سینه هم از جمله علایم مهم سرطان ریه است. دردهای مهم و مداوم در شکم نیز از نشانه‌های سرطان تخمدان به شمار می‌رود. ـ5ـ تغییر در اندازه و ظاهر خال‌ها و لکه‌های پوستی بیشتر خال‌های که در بدن پدید می‌آیند، خوش‌خی‌م‌اند و جنبه‌ی سرطانی ندارند، لکن ظاهر و اندازه‌ی بعضی خال‌ها تغییر کرده، بزرگ‌تر شده و زاویه‌شان عوض می‌گردد و رنگ‌شان هم به سیاه خاکستری و آبی متمایل می‌شود. با مشاهده‌ی این نوع دگرگونی‌ها حتما به متخصص پوست رجوع کنید تا ضمن انجام آزمایش‌ها و نمونه‌برداری‌ها، سرطانی‌ بودن یا نبودن خال‌ها مشخص شود. توضیح این که امکان دارد این‌گونه خال‌ها دردناک هم نباشند. ـ6ـ زخمی که بهبود نمی‌یابد در صورتی که روی پوست بدنتان زخمی هست که تقریباً سه هفته از پیدایی‌‌اش سپری شده باشد، باید مراقب باشید و حتما به پزشک رجوع کنید تا در این مورد بررسی‌های فزون‌تری به عمل آید. زخمی که مدت‌ها از ایجادش گذشته و بهبود نمی‌یابد، یکی از علایم بروز سرطان محسوب می‌گردد. لازم به یادآوری است بدن به خودی خود زخم‌های سطحی و گاه حتی عمیق را از بین می‌برد. ـ7ـ خون‌ریزی غیر عادی خون‌ریزی مهبلی (واژنی) در موقع خارج از چرخه (دوره‌ی) قاعده‌گی امکان دارد یکی از علت‌های بروز سرطان دهانه‌ی گردن رحم باشد. در عین حال، خون‌ریزی از ناحیه‌ی معقد ممکن است از علایم سرطان روده‌ی بزرگ شمرده شود. با این وصف آگاهی از این موضوع اهمیت زیادی دارد. ـ8ـ کاهش وزن بی‌دلیل اگر وزن بدن‌تان بدون هیچ تلاشی برای کاستن از وزن به‌طور ناگهانی شروع به کم شدن می‌کند، نسبت بدان حساس باشید. بدون شک در چنین وضعیتی یک ناراحتی عمده دارید که یکی از احتمالات آن شاید سرطان باشد. ـ9ـ وجود توده‌ی غیرمنتظره در بدن هرگاه در بخشی از تن خود، توده‌ای مشاهده کردید که اخیراً تشکیل شده یا تغییر شکل داده، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. امکان دارد این توده، کیست بدخیم یا چیزی شبیه آن یا بافت سرطانی باشد. توده‌ی پدید آمده در بافت سینه یکی از شایع‌ترین علامت‌های بروز سرطان پستان به شمار می‌رود و پژوهندگان توصیه می‌کنند با مشاهده‌ی چنین توده‌هایی باید فرد یقیناً مورد بررسی واقع شود. ـ10ـ دشواری در بلع غذا به مدت طولانی سرطان‌های مری و گردن از جمله سرطان‌هایی است که نشانه‌ی مشترک‌شان دشواری در فرو بردن غذاست. مبتلایان به این علایم بیشتر اوقات در برنامه‌ی تغذیه‌شان دگرگونی‌هایی را حس می‌کنند و به سبب اشکال در بلع، به خوردن خوراک‌های نرم گرایش می‌یابند. مثلا اغذیه‌ی نرم می‌خورند. در حالی که این وضعیت یک نشانه و زنگ خطر است و نباید آن را نادیده گرفت. توجه! اخیرا مرکز جامع و صدای مشاور سرطان در تهران گشایش یافته است. شماره تلفن‌های 66918305 و 66918285 از ساعت 8 صبح تا 20 پاسخگوی همه‌ی پرسش‌های مردم در زمینه‌ی سرطان و ارائه‌ی مشاوره به آن‌هاست. ـ شایع‌ترین سرطان‌ها در بین زنان و مردان رئیس اداره‌ی پیشگیری از سرطان مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت گفته است: بیش از 135 هزار نفر در سال به سرطان مبتلا می شوند و سالانه حدود 5 درصد رشد تعداد موارد سرطان را داریم، در اینجا به بررسی شایع‌ترین سرطان‌ها میان مردان و زنان پرداخته‌ایم: 200 نوع سرطان وجود دارد. متوسط ابتلا به سرطان در ایران در هر سال مردان: 155 نفر در هر 100 هزار نفر زنان: 128 نفر در هر 100 هراز نفر تغذیه ـ کم تحرکی ـ آلودگی هوا ـ سیگار متوسط ابتلا به سرطان در کشورهای غربی در هر سال 600 نفر به ازای هر 100 هزار نفر شایع‌ترین سرطان‌ها در زنان به ترتیب: پستان ـ پوست ـ روده‌ی بزرگ ـ معده ـ خون ـ تیرویید شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان به ترتیب: پوست ـ معده ـ پروستات ـ مثانه ـ روده‌ی بزرگ ـ خون میزان ابتلا به سرطان در استان‌های مختلف: ابتلا به سرطان پروستات در بین استان‌‌ها تقریبا مشابه است. شمال ایران: استان‌های گلستان، مازندارن، گیلان و اردبیل 45 نفر در 100 هزار نفر جنوب ایران: 7 نفر در 100 هزار نفر سرطان شایع: مثانه آمار ابتلا به سرطان در ایران: هر سال افزون بر 135 هزار نفر به موجب گزارش اخیر وزارت بهداشت هر سال بیش از 135 هزار ابتلا به سرطان در کشور ثبت می‌شود. اعلام این آمار از سوی این مسئول در شرایطی است که مهر سال 94، رئیس مرکز تحقیقات سرطان ایران، آمار ابتلای سالیانه‌ی سرطان را 90 هزار تن اعلام کرده بود که موارد ابتلای جدید حکایت از افزایش چشمگیر ابتلا را در کشور داراست. براساس اعلام علی قنبری مطلق، رئیس اداره‌ی پیشگیری از سرطان مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت به ایسنا، هر سال 5درصد به موارد ابتلا به این بیماری اضافه می‌شود. بنا به گفته‌ی وی، آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد، شایع‌ترین سرطان در میان زنان، سرطان پستان و در مردان سرطان پروستات است: «ایجاد این سرطان‌ها کاملاً به سبک زندگی افراد وابسته است. تا پیش از سال 95، سرطان معده شایع‌ترین سرطان در بین مردان بود ولی حالا یک رده کاهش یافته و سرطان پروستات در صدر قرار گرفته است.» به گفته‌ی قنبری مطلق، در کنار تغییر سبک زندگی، استفاده از اغذیه‌ی نامناسب، کم تحرکی، مصرف سیگار و... به عنوان عوامل ایجاد سرطان به شمار می‌رود. اما ماجرای ابتلا به سرطان با تهیه‌ی داروهای مربوط به این مرض گره خورده، گزارش‌های رسیده حکایت از مشقت بیماران در تهیه‌ی برخی از داروهای مربوط به سرطان است. حالا این مسئول در وزارت بهداشت، تاکید کرد که بیشترین چالش مربوط به داروهایی است که در فهرست دارویی ایران نیست. در کنار آن هم مسئله‌ی دیگر، تامین ارز است: «گاهی بعضی داروهایی که در فهرست دارویی ایران قرار دارند در مقطع زمانی دچار کمبود می‌شوند لکن مجدداً در دسترس قرار می‌گیرند. البته همان زمان‌های کوتاه بروز کمبود هم بیماران دچار مشکل می‌کند باید با تلاش سازمان غذا و دارو این مشکل حل شود.» قنبر مطلق همچنین درباره‌ی تامین تجهیزات تشخیصی مرتبط با شیمی درمانی و درمان سرطان هم توضیح داد: «عمده‌ی مسئله مرتبط با تحریم‌ها است. مشکل دیگر تامین ارز تهیه‌ی این دستگاه‌ها و در وهله‌ی دوم موضوع پرداخت است که ما را دچار چالش می‌کند. عمدتاً تامین منابع مالی مشکل بیشتری است. مثلا برای درمان سرطان همچنان به دستگاه رادیوتراپی نیاز داریم. لکن شمار آن‌ها کمتر از میزان مورد نیاز است. امیدواریم با رفع تحریم‌ها بخشی از این کمبودها جبران شود.» وی درعین حال اعلام کرد حدود 50 ـ 40 درصد سرطان‌ها پیشگیری شدنی‌اند. به برنامه‌ی پیشگیری و تشخیص زود هنگام سرطان در کشور اشاره کرد. به گفته‌ی وی برنامه‌ی پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان برای 3 سرطان پستان، روده‌ی بزرگ و دهانه‌ی رحم است. این سرطان‌ها که قابل پیشگیری‌اند از لحاظ بروز و شروع هم درصد بالایی دارند. این 3 سرطان بیش از 25 درصد کل سرطانی‌های 2 جنس و بیش از 40 درصد سرطان خانم‌ها را تشکیل می‌دهند. بنابراین شناسایی آن‌ها اهمیت دارد. ـ شایع‌ترین سرطان در کودکان ـ1ـ سرطان خون (لوسمی): این نوع سرطان‌ها حدود 28 درصد از کل سرطان‌های کودکان را شامل می‌شود. شایع‌ترین اقسام لوسمی درکودکان شامل لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) و لوسمی حاد میلوئیدی (AML) است. ـ2ـ توده‌ها (تومورها)ی مغز و نخاع: توده‌های مغز و نخاع، دومین سرطان شایع در کودکان است که تقریباً 26درصد سرطان‌های کودکان را تشکیل می‌دهد. انواع مختلفی از توده‌های مغز و نخاع وجود دارد و درمان و چشم‌انداز هر یک متفاوت است. ـ3ـ سرطان استخوان: یکی از انواع سرطان‌ها در کودکان است. سرطان‌هایی که از استخوان شروع می‌شوند. اغلب در کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان اتفاق می‌افتد، اما در هر سنی ممکن است ایجاد شود. این‌گونه سرطان حدود 3 درصد از سرطان‌های دوران کودکان را تشکیل می‌دهد. ـ4ـ نوروپلاستوما: در اشکال اولیه‌ی یاخته‌ها (سلول‌ها)ی عصبی که در جنین رو به رشد شروع می‌شود. تقریبا 6 درصد از سرطان‌های دوران کودکی، نورو پلاستوم هستند که در نوزادان و کودکان رخ می‌دهد و در کودکان بزرگتر از 10 سال نادر است. ـ5ـ توده (تومور) ویلمز: نفروبلاستوما هم نامیده می‌شود، از یک و به ندرت از دو کلیه آغاز می‌گردد. این بیماری غالبا در کودکان 4 ـ 3 ساله دیده می‌شود و در کودکان بزرگتر و بزرگسالان نامعمول است و امکان دارد به شکل تورم یا توده در شکم ظاهر شود. ـ6ـ لنفوم: از یاخته‌های دستگاه ایمنی به نام لنفوسیت آغاز می‌گردد. این سرطان‌ها بیشتر در غدد لنفاوی یا در سایر بافت‌های لنفاوی مثل لوزه‌ها یا تیموس شروع می‌شوند. آن‌ها همچنین ممکن است مغز استخوان و سایر اندام‌ها را تحت تاثیر قرار دهند. ـ7ـ رابدومیوسارکوم: در یاخته‌هایی شروع می‌شود که معمولا به عضلات استخوان‌بندی بدل می‌شوند. این‌گونه سرطان می‌تواند در هر نقطه از بدن شروع شود، مثل سروگردن، کشاله‌ی ران، شکم، لگن، بازو یا پا.