گفتگو پروین شهسواری: ایران به عنوان کشوری فرهنگ دوست و هنرپرور، دارای هنرمندان زیادی در زمینه‌های مختلف است. در هریک از مناطق کشورمان ایران، هنر رونق داشته و زیبایی‌های شگفت‌انگیزی را برای آن خطه فراهم آورده است. هنر خوشنویسی نیز در قزوین از جمله هنرهایی است که شهرت جهانی پیدا کرده‌ و به عنوان اصلی‌ترین مرکز برای رواج این هنر اصیل شمرده می‌شود.
این شهر از دیرباز مهد پرورش بزرگان خوشنویسی کشور بوده و شاگردان زیادی نیز نزد بزرگان و اساتید نامی، آموزش دیده و پرچم هنر را در این خطه برافراشته‌‌اند از جمله‌ی این اساتید می‌توان به ‌میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، عبدالمجید طالقانی، میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی، ملک محمد قزوینی و میرزا محمدعلی خیارجی قزوینی و بسیاری از هنرمندان خوشنویس اشاره کرد. به هر حال هنر خوشنویسی در کهن شهر قزوین ریشه در ذات این شهر و اهالی آن دارد. در حال حاضر نیز خوشنویسان بزرگ و مطرح بین‌المللی در این شهر مایه افتخار جامعه هنری‌اند که در هیچ جشنواره‌ای جای نام قزوین را خالی نگذاشته‌اند، از این‌رو قزوین قطب بزرگ خوشنویسی به شمار می‌آید و به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران معرفی شده است. در میان همه هنرمندانی که در این عرصه در استان فعالیت می‌کنند هستند بانوان هنرمندی که در این هنر، گوی سبقت را از مردان ربوده‌اند و در این زمینه خوش درخشیده‌اند. یکی از این بانوان موفق و هنرمند و استاد در رشته خوشنویسی، خانم فاطمه کاظمی است که علاوه بر کسب مقام‌ها و موفقیت‌های بی‌شمار در این رشته، افراد زیادی را آموزش داده و به بالندگی و بلوغ رسانده ‌است. رقص قلم و صدای بی‌مانند کشیده شدنش بر صفحه سپید کاغذ را شنیده بودم اما تا به حال فرصت و مجالی دست نداده بود که پای صحبت یکی از اهالی این هنر ظریف و لطیف بنشینم و از دنیای قلم و دوات بشنوم تا اینکه به بهانه کسب ـ اثر برگزیده بخش ویژه بانوان در دو سالانه ملی خوشنویسی ایران به سراغ این بانوی هنرپرور که 25 سال است به‌صورت حرفه‌ای و در رشته تخصصی شکسته نستعلیق مشغول به کار است رفتیم و به گفت‌وگو نشسته‌ایم. ضمن معرفی خود مختصری از رزومه کاری و هنری خود بفرمایید از چه سالی کار خوشنویسی را آغاز کردید. حدود 25 سال هست که به‌صورت حرفه‌ای خوشنویسی می‌کنم و دانشجوی فقه و حقوق اسلامی هستم و ـ فارغ‌التحصیل انجمن خوشنویسان ایران ـ ممتاز 1383، فوق ممتاز در سال 95 می‌باشم در جشنواره‌های مختلف از جمله ـ جشنواره خوشنویسی قداست قلم سازمان بسیج هنرمندان کشور کسب مقام اول 1398 ـ جشنواره خوشنویسی خط عشق 1399 قزوین ـ اثر برگزیده ـ جشنواره‌های دانشجویی از سال 1395 تاکنون کسب رتبه‌های برتر ـ جشنواره خوشنویسی خط عشق دانشگاه بیرجند 1399 ـ اثر برگزیده بخش ویژه بانوان ـ دوسالانه ملی ایران ـ قزوین 1400 را داشته‌ام. همچنین در بخش چاپ کتاب نیز اثر خوشنویسی کتاب یک اربعین رباعی و نغمه‌های بارانی، خوشنویسی چندین کتاب را دارم و کتابت حکایت سعدی و کتابت مجموعه "وصایای شهدای هنرمند" سازمان بسیج هنرمندان کشور در دست چاپ قرار دارد. ـ چرا و چگونه هنر خوشنویسی را از بین هنرهای مختلف انتخاب کردید و علاقه‌مند شدید؟ علاقه بنده در دوران تحصیل و با تشویق دبیران مدرسه آغاز شد و با فعالیت‌های مدرسه انگیزه ادامه و حضور در کلاس‌های آموزش خوشنویسی تقویت شد. اولین استاد بنده استاد بیک قزوینی بود. در سال 1380 که با آقای محمدعلیان آشنا شدم و ایشان هم در اقبالیه آموزشگاه خوشنویسی داشتند (که این آشنایی منجر به ازدواج شد) و از این به بعد با انگیزه و هدف قویتری با حضور در کلاس‌های اساتید بزرگ کشور ادامه دادیم. با استاد امیرعاملی تا دوران ممتاز خط نستعلیق را کارکردیم و همچنین استاد میرحیدر موسوی برای فوق ممتاز و خدمت استاد سیدعلی فخاری خط شکسته نستعلیق را کار کردم که با تشویق و کشف استعداد بنده توسط استاد فخاری به کلاس استاد ارشد شکسته ایران، استاد مجتبی ملک‌زاده راه پیدا کردم که نقطه عطف هنری بنده بوده است. البته همچنان از محضر تمامی این اساتید بهره و مشورت می‌گیرم و افتخار شاگردی ایشان را دارم. ـ تعلیم چه میزان درخوشنویس شدن فرد موثر است؟ شاید درصدی از خط خوش ارثی و حاصل استعداد اولیه باشد ولی خوشنویس شدن و به معنای هنرمند، می‌بایست حتما تحت تعلیم استاد قرار بگیرد، جمله معروفی هم هست که، «الخط مخفی فی تعلیم الاستاد» یعنی خوشنویسی نیز مانند تمامی هنرها باید در محضر استاد و در ارتباطی تنگاتنگ شکل بگیرد و طی سال‌ها تمرین به دست بیاید. اصولا خوش خطی با خوشنویسی متفاوت است، یعنی اینکه برخی از مردم خط را به عنوان ابزاری برای نوشتن روزمره و رفع نیازهای نوشتاری پیگیری می‌کنند و برخی با نگاه حرفه‌ای در جهت رسیدن به وجه هنری آن توجه می‌کنند که نوع دوم مسیری طولانی‌تر و سخت‌تر خواهد بود. ـ به طور متوسط روزی چند ساعت مشق خط می‌کنید؟ و از بین قالب‌های خوشنویسی (قطعه‌نویسی، چلیپا، سیاه مشق و ...) به کدام یک راغب‌تر هستید؟ بنده حدودا در روز بین 3 تا 5 ساعت تمرین خوشنویسی دارم به استثنای زمان‌هایی که می‌بایست برای جشنواره یا مسابقه‌ای اثری آماده شود که حتما وقت بیشتری را اشغال می‌کند. اصولا خوشنویسی ارتباط تنگاتنگی با ذهن و روح و آمادگی جسمی دارد، بنابراین همراه کردن ذهن و روح با دست و توان بدنی مبحثی است که با تمرین و ممارست‌های طولانی به‌دست می‌آید رشته تخصصی بنده شکسته نستعلیق است و تقریبا در تمامی غالب‌های آن کار کرده‌ام، قطعه، چلیپا و کتابت و البته سیاه مشق، که هر کدام زیبایی‌ها و شگفتی‌های خودش را دارد و ترکیب‌بندی و خلق اثر در هر قالب نیاز به دانش و تحقیق و پژوهش خاصی دارد. ـ با توجه به اینکه نستعلیق را عروس خطوط اسلامی لقب داده‌اند و خطی در کمال اعتدال و توازن است، جایگاه خط شکسته را چطور می‌بینید؟ خط نستعلیق در نگاه تمامی بزرگان هنر و حتی فلسفه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، خط خوش در ثبت آثار بزرگ ادبی و فرهنگی این سرزمین بزرگ، در طول قرن‌ها این نکته را ثابت می‌کند که ارتباط هنر خوشنویسی با سایر هنرها ناگسستنی است وجود این هنر شریف در معماری، کتابت آثار ادبی و همچنین ثبت وقایع تاریخی اهمیت آن را دوچندان می‌نماید نکته مهمی که در این میان حائز اهمیت است همان تعادل و توازن موجود در تمامی هنرهاست که آن لذت دیدن و شنیدن را باعث می‌شود و یک اثر را به عنوان یک اثر هنری ماندگار در تاریخ ثبت و حفظ می‌کند. مطمئنا خط شکسته با این همه ظرافت و زیبایی و قابلیت ترکیب‌های فراوان در صفحه، از جایگاه مهمی در خلق آثار هنری برخوردار است. ـ در هنرهایی مثل موسیقی، برخی از اساتید معتقدند تا هنرمند با ساز خود به وحدت نرسد، نمی‌تواند در حد کمال و بلوغ بنوازد، آیا می‌توان در خوشنویسی هم به چنین امری قائل بود؟ بله همان‌طور است. وحدت یا یکی شدن هنرمند با ابزار را می‌توان از خاطره‌ای که از میرعماد ذکر شده عنوان کرد، می‌گویند میرعماد حتی در هنگام استراحت و خواب نیز قلم خود را به همراه داشته است و در پاسخ سئوالی که شاگردانش از وی می‌کنند، می‌فرماید که قلم جزئی از وجود من است که هیچ‌گاه نباید از این وجود دور بماند و در اصطلاح سرد شود و همواره باید گرمای وجود هنرمند را دارا باشد. ایشان در جای دیگری در خصوص نوع و ساعت تمرین یک خوشنویس می‌گوید: خوشنویس اگر یک روز تمرین نکند تنها خودش خبر دارد ولی اگر این تمرین نکردن به دو روز برسد تمام شهر خبر دار خواهند شد. یعنی اینکه خوشنویس بروز بودن و خلق اثر را از دست خواهد داد و از زمانه خود عقب خواهد ماند. ـ به نظرتان شیوه‌های جدید خوشنویسی اعم از تغییراتی که در دانگ و دوایر، کشیده‌ها و یا نقطه‌ها به وجود آمده، چه رابطه‌ای با تغییرات اجتماعی و ذهنی هنرمند امروز دارد؟ هنر خوشنویسی نیز مانند سایر رشته‌های هنری با زمانه پیش می‌رود، مقاومت در برابر تغییرات باعث در جازدن و عدم رشد خواهد شد. تغییرات در سبک و دانگ و نوع ترکیب‌ها، امری خلاقانه و همراه با شرایط زمان و مکان هنرمند است. البته توجه به این نکته بسیار مهم است که اصالت هنری و وفادار بودن به استانداردهایی که لازمه یک اثرهنری است می‌بایست حفظ شود تا هنر مسیر خود را به درستی برای آیندگان ادامه دهد. ـ جایگاه زنان را در هنر خوشنویسی امروز چطور ارزیابی می‌کنید؟ خوشبختانه در سال‌های اخیر بانوان خوشنویسی با تلاش فراوان و خستگی‌ناپذیر توانسته‌اند جایگاه خود را به نوعی ثابت کنند. شاید در گذشته توجه و نگاه به بانوان تا این اندازه نبود که مثلا در جشنواره‌ها بخش ویژه‌ای بانوان برای باشد. البته این نکته بسیار مهم را نباید فراموش کرد که بانوان هنرمند علاوه بر نقش‌آفرینی در هنر و حفظ جایگاه هنری خود، دغدغه مهمتری همچون مدیریت خانواده و تربیت فرزندان را به عهده دارند که بخش عمده‌ای از توان آنها را کم می‌کند، به همین خاطر است که می‌بایست نگاه مسئولین به جایگاه بانوان هنرمند، نگاه ویژه‌تری باشد. ـ از رسیدن به مرحله استادی در این رشته برایمان بگویید؟ رسیدن به جایگاه استادی به معنای تکمیل یک هنر، بحثی است که به‌راحتی شاید کسی نتواند ادعای آن را بنماید، میرعماد بزرگ اصول دوازده‌گانه‌ای برای خوشنویسی بیان می‌کند که دو اصل آخر آن به صفا و شأن می‌پردازد. به این معنا که اگر خوشنویسی با سال‌ها تمرین و ممارست، تعلیم نزد اساتید بزرگ و مشق عملی و نظری و رعایت تمامی قواعد خوشنویسی، اگر اثری را خلق کند حتما این‌گونه نخواهد بود که مورد اقبال قرار گیرد و خلاصه تمام آن سال‌ها باشد. به گفته میرعماد، همان بحثی که در ابتدا سوال کردید که وحدت بین هنرمند با اجزاء هنر، اینجا خودش را نشان می‌دهد که عرفا از آن به عنوان تزکیه نفس یاد می‌کنند. یعنی اینکه هنرمند علاوه بر یادگیری تکنیک مربوطه، تمرین‌های دیگری را نیز باید انجام دهد تا روح و ذهن خود را هم آماده کند، در این صورت است که یک اثر هنری با روح مخاطب ارتباط برقرار کرده و ماندگار خواهد شد. نمونه این آثار را می‌توان در تاریخ مشاهده کرد که چه آثاری ماندگار شده و چه آثاری هیچ‌گاه دیده نشده است. این‌ها مقدمه‌ای بود که عرض کنم بنده به عنوان کسی که در شرف اخذ مدرک استادی هستم، تنها به عنوان مدرکی که لازمه رشد و پیشرفت به سمت آینده هست به آن نگاه می‌کنم و اتفاقا مسئولیت سنگین‌تری را همراه خواهد داشت که خلق آثار با دقت و حساسیت بالاتری اتفاق بیفتد و ان‌شاا... منجر به این شود که مراحل رشد شخصیت انسانی ما هم در آثارمان نمود پیدا کند. ـ توصیه شما به هنرجویان جوان که تازه وارد این عرصه شده‌اند چیست؟ جوانانی که به هر رشته هنری علاقه دارند، باید در ابتدا در مسیر درست و صحیح آموزش قرار بگیرند و فرصت آموزش را با اساتید حرفه‌ای مغتنم بشمارند، مثلا خوشنویسی که به اذعان اکثر بزرگان هنری است که سخت و در سال‌های طولانی به دست می‌آید، قدر دوران نوجوانی و جوانی را باید دانست تا در این مسیر خستگی و فرسودگی اتفاق نیفتد. ـ نقش همسرتان در روند موفقیت‌های هنری شما چگونه بوده است؟ خوشبختانه یکی از بزرگترین توفیقاتی که همیشه بابت آن خدا را شاکر هستم، وجود همراهی است که پشتیبان و مشاوری دلسوز برای من بوده، همسرم آقای محمد محمدعلیان که خودش هم از خوشنویسان خلاق و با استعداد است، باعث دلگرمی بنده بوده و خدا را شکر تلاش‌های ایشان مسیر این هنر را هموارتر کرده و مطمئنا مرهون وجود ایشان هستم. علاوه بر آن وجود فرزندان خوش ذوق و هنر دوست که موفقیت پدر و مادرشان برایشان مهم است و دائما پیگیری می‌کنند. ـ سخن پایانی ... از این فرصت استفاده می‌کنم و از تمام کسانی که در این راه مرا یاری داده‌اند تشکر می‌کنم. اساتید بزرگوارم ملک‌زاده، عاملی، موسوی، فخاری، پگاه، پارس‌مهر و بیک، پدر و مادرم و همسرم که پشتیبان و همراهی مهربان برایم هست و خانواده‌ام که سختی‌ها و مرارت‌ها را تحمل می‌کنند، تشکر و قدردانی کنم. انجمن خوشنویسیان قزوین نیز به عنوان یکی از بزرگترین و اثرگذارترین انجمن‌های کشور، در روند موفقیت بنده مهم بوده است، وجود اساتید پرتلاش و کاربلدی همچون استاد موسوی که با برگزاری کارگاه‌ها و دعوت از بهترین اساتید کشور، هیچ کمبودی را در استان باقی نگذاشته‌اند. عیب است بلند برکشیدن خود را و ز جمله خلق برگزیدن خود را از مردمک دیده بباید آموخت دیدن همه کس را و ندیدن خود را