سببشناسی و پیشگیری از ارتکاب بزهکاریهای اینترنتی در بین نوجوانان
با همهگیری ویروس کرونا و افزایش فعالیتهای نوجوانان در بستر فضای مجازی، شاهد افزایش بزهکاری در این فضا هستیم!
بزهکاری یک رفتار ضداجتماعی و خلاف مقررات و قوانین است. در واقع هر نوع رفتارى که با قوانین جامعه در تضاد باشد و برای آن مجازاتى تعیین شده باشد بزهکارى نامیده مىشود.
قانونگذار برای این رفتارها که عموماً منجر به بر هم خوردن نظم اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و ... در جامعه میشوند، مجازاتهای مختلفی وضع کرده است. در ضمن واژه «بزه» در مورد تخلفات و قانونگریزیهای کودکان و نوجوانان به کار مىرود و براى تخلفات بزرگسالان عمدتاً از واژهی جرم استفاده مىشود.
از اواخر قرن نوزدهم ارتکاب رفتارهاى بزهکارانه از جانب کودکان و نوجوانان در کشورهاى بزرگ صنعتى بیشتر جلب توجه نموده است. در مورد علت بزهکارى عقاید مختلفى ابزار شده است. بسیارى از جامعهشناسان، روانشناسان، جرمشناسان و روانپزشکان معتقد هستند که تکامل صنعتى جوامع در تشدید رفتارهای بزهکارانه تاثیرگذار بودهاند و هر چه جامعه در مسیر ماشینی شدن و دور شدن از مناسبات اجتماعی و خرده فرهنگهای سنتی شتاب بگیرد، همان نسبت نیز تبهکاری، قانونشکنی، بزهکارى و ارتکاب اعمال ضداجتماعى بیشتر مىشود. از سویی عدهای بر این باورند که فرو ریختن بنای اعتقادات مذهبی یا حتی ضعف اخلاقیات در هر جامعهای منجر به بیاثر شدن یا کمرنگ شدن وجدان یا همان پلیس باطنى فرد گشته، ارتکاب به اعمال خلاف قانون را بیشتر مىسازد.
به منظور آشنایی بیشتر با لایههای مختلف بزهکاری در بین جوانان و نوجوانان گفتوگوی کوتاهی با «مریم علمی» کارشناس ارشد روانشناسی انجام دادهایم.
بزهکاری را به بیان ساده تعریف کنید
بزهکاری به زبان ساده یک پدیدهی اجتماعی است که در محیطهای مختلف اجتماعی دارای اشکال گوناگونی است.
در واقع هر رفتارى که باعث دخالت در حقوق دیگران، بر هم زدن رفاه جامعه و یا خود شخص شود بزهکاری نامیده میشود. به عنوان مثال مىتوان سرقت، استفاده از موادمخدر، فروش مواد مخدر، قتل، فحشا، اذیت و آزار رسانیدن به دیگران را از جمله رفتارهاى بزهکارانه نام برد.
عمدهترین دلایل بزهکاری نوجوانان کدامند؟
بزهکاران از نظر روانشناسی دارای شخصیتهای متفاوتی هستند و متغیرهای متعددی در بزهکاری نوجوانان موثر هستند. از جمله این متغیرها میتوان به متغیرهای ژنتیکی، شخصیتی، متغیرهای خانوادگی و طبقه اجتماعی اشاره کرد. احساس بیکفایتی، طردشدگی عاطفی و نیاز به ابراز وجود، نداشتن دسترسی به منابع زندگی، فقر، طلاق و اعتیاد والدین، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، عدم حضور پدر در خانه، بزهکاری یکی از اعضای خانواده، نداشتن الگوی رفتاری مناسب، عدم درک فرزندان، سکونت در محلهها کمتر برخوردار، گروه همسالان، بیاعتنایی و سهلانگاری خانوادهها به رفتارهای فرزندان و ... تنها تعدادی از عواملی هستند که مسیر بروز بزهکاری را در دسترس و هموار میسازند.
بزهکاری در فضای مجازی به ویژه در دوران کرونا را چگونه ارزیابی میکنید؟
تا قبل از همهگیری بیماری کرونا، خانوادهها به دلیل مسائل اجتماعی پیچیده و بروز خطرات ریز و درشت، محیط خارج از خانه را عمدتاً محیطی ناامن تلقی میکردند. این تلقی خانواده از ناامنی بیرون منزل نیز امری طبیعی است چرا که عمدتاً احتمال آلوده شدن به مفاسد اجتماعی و یا بروز بزهکاری و در سطح کلانتر بروز جرم در خارج از محیط خانه صورت میگیرد. اما بعد از همهگیری کرونا و تعطیلی مدارس، استفاده از فضای مجازی در انجام بسیاری امور به ویژه درس و ادامه تحصیل، فراگیر شد و ضریب نفوذ استفاده از فنآوریهای نوین چند برابر شد.
اما همزمان با این گسترش پر شتاب استفاده از تکنولوژی و ساعات حضور متمادی نوجوانان در فضای مجازی، زمینهی بروز برخی بزهکاریها نیز افزایش یافت. عدم آشنایی با الفبا و مقدمات حضور در این فضا، کانالیزه نبودن موارد استفاده، عدم آشنایی خانوادهها با شیوههای کنترل فرزند در فضای مجازی، امکان بروز مخفیکاری و داشتن لایههای امنیتی متعدد، حضور افراد سودجو با اهداف و مقاصد مختلف در فضای مجازی، عدم امکان نظارت بر این فضا در مقایسه با فضای حقیقی و ... از جمله مواردی هستند که امروزه بسیاری از خانوادهها با آن درگیر هستند. حضور در برنامههای پخش زنده(لایو) افراد معلومالحال، عضویت در کانالها و شبکههای با تصاویر و کلیپهای خارج از عرف، معاشرت با گروه غیرهمسالان و غیرهمجنس بدون آشنایی از تبعات و مخاطرات و ... مقدمات ایجاد انحرافات ذهنی، روانی، جنسی، عقیدتی، مذهبی و هویتی نوجوانان را در این بستر فراهم میکند.
راهکارهای مقابله با بزهکاری نوجوانان در فضای مجازی کدامند؟
گام اول به عقیدهی بنده آموزش والدین و نوجوان است. هرگاه خانواده و نوجوان اهداف و مقاصد خود را از حضور در این فضا تبیین و مشخص کنند، تبعات کمتر و کمرنگتر خواهد شد. پرسهزنیهای بیمورد و چرخ خوردنهای بیهدف در این بستر، علاوه بر اتلاف وقت و انرژی و بروز آسیبهای جسمی، اولین گام در بروز بزهکاری و یا در معرض بزهکاری واقع شدن است.
در گام دوم نهادهای نظارتی باید تلاش بیشتر و شایستهتری در خصوص صیانت از این فضا و برخورد با افرادی کنند که این فضا را ناامن کرده و در صدد اهداف غیرانسانی خود هستند.
در گام بعد رسانه ملی میتواند با نمایش فیلمهای آموزشی نحوهی استفاده صحیح از این فضا را در قالب کسب درآمد، تولید محتوی، معرفی سایتهایی که دغدغهی آموزش انواع مهارتها را دارند، زمینهی استفادهی صحیح از این فضا را فراهم سازد.
سخن پایانی
بیتردید فیلتر کردن تمام سایتها در عصری که با نصب فیلترشکن میتوان تمام سدهای اینترنت را فتح کرد، امری غیرمنطقی است و این فیلتر را باید بر روی تفکرات و منطق تصمیمگیری افراد نصب کرد که ذهن و روان خود را در بستر بزه و فساد و پلشتی قرار ندهند و با هدفگذاری صحیح از همان اوان کودکی، قدرت تصمیمگیری و انتخاب صحیح را به آنها آموزش بدهیم.
در خاتمه امیدوارم خانوادهها نیز خود را بینیاز از آموزش نبینند و با کسب مهارتهای مختلف و آموزههای علمی، روانی، مذهبی، فرهنگی و ... زمینه را برای تعامل بیشتر با فرزندان خود هموار سازند تا محیط خانواده برای نوجوانان گرمتر، با محبتتر، صمیمانهتر و امنتر از فضای مجازی و بیرون خانه شود و نوجوانان خانه و خانواده را پناهگاه و ملجاء اول و آخر خود بدانند.