 گزارش ـ پروین شهسواری: روند کنونی توسعه‌ی شهر ما بدون برنامه‌ریزی و نگاه به آینده و مشارکت شهروندان امکان‌پذیر نیست و در این راستا داشتن نقشه راه و طرح جامع برای هر اقدامی در سطح شهر یک نیاز ضروری و اساسی به شمار می‌رود.
طرح‌های جامع و تفصیلی براساس نیازهای روز شهرها توصیه می‌شوند، اما به صورت عمده به دلیل آنکه مدت طولانی مورد استفاده قرار می‌گیرند نیازهای روز و ضروریات کنونی را در نظر نمی‌گیرند. در شهر قزوین در حال حاضر 20 سال از تصویب طرح تفصیلی (شارمند مصوب 1373) می‌گذرد. اینک دومین نسخه از طرح تفصیلی شهر تهیه شده، نکته‌ی حائز اهمیت این که طبق استاندارد طرح‌های تفصیلی باید هر 10 سال به روز شوند اما این اتفاق در قزوین بعد از 20 سال رخ داده است.
موضوعی که مطرح است تهیه‌ی طرح جدید تفصیلی شهر قزوین در سال 89 به مدت 24 ماه به مشاور سپرده شده ولی در حال حاضر بیش از 2 سال است که در انتظار تصویب قرار دارد.
عدم تصویب قطعی و نهایی طرح‌های شهر قزوین از یک سو و روند تحول و توسعه‌ی شهر قزوین از سوی دیگر زمینه‌ی لازم را برای عدم همخوانی متناسب مطالعات صورت گرفته در سال‌های گذشته (در غالب طرح جامع و تفصیلی) با وضعیت کنونی شهر را فراهم کرده است.
نکته‌ای که شهردار قزوین در خبری در خصوص طرح جامع و تفصیلی عنوان کرده، این است که وی اعتقاد دارد این طرح‌ها بسیار محدود است، شرایط انگیزشی ندارد و در مقام مقایسه با شهرهای دیگر بسته است و لازم است بازنگری جدی در این طرح‌ها صورت گیرد.
شهردار قزوین گفته که آسیب‌شناسی‌ها و مطالعات لازم صورت گرفته و دفترچه ضوابطی هم تهیه شده که در شورای شهر در حال بررسی است تا به تصویب نهایی برسد و در اختیار کمیسیون ماده‌ی 5 قرار گیرد.
در این گزارش به طولانی‌شدن روند تهیه و تصویب طرح‌های جامع و تفصیلی پرداخته شده که در ادامه می‌خوانید.
 چشم‌اندازی برای آینده بلندمدت شهر قزوین قابل تصور نیست
مهندس نادیا فلاح، کارشناس برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با ولایت در خصوص روند طولانی‌شدن تصویب طرح تفضیلی قزوین می‌گوید: طولانی‌تر شدن مراحل تصویب و ابلاغ طرح‌های جامع و تفضیلی شهری دشواری آینده‌نگری را بیش از پیش کرد و در حال حاضر باعث اکتفا به طرح‌های موضعی ـ موضوعی شده است.
به گفته‌ی وی با این اوصاف تصویر و چشم‌اندازی برای آینده‌ی بلندمدت شهری قابل تصور نمی‌باشد و همین امر باعث گسستگی و عدم انسجام بین بافت شهری؛ عملکردها و توسعه مطلوب شهری شده است.
فلاح به بحران‌های جدی ناشی از عدم اجرا و تحقق طرح‌های جامع و تفضیلی شهری اشاره می‌کند و می‌افزاید: در مورد شهر قزوین این مشکل پا فراتر نهاده و عملا شرایطی را ایجاد کرده که اجرا و دستیابی به موفقیت برای طرح‌های شهری بسیار دشوار شود.
وی معتقد است این مهم در مباحثی همچون تغییر کاربری‌ها، سرانه‌ها و تراکم، نمود عینی دارد.
فلاح در پاسخ به سوالی پیرامون مدت زمان استاندارد برای تصویب طرح‌های تفضیلی خاطرنشان می‌کند: زمان مورد نیاز تهیه‌ی طرح‌های شهری به حسب شرح خدمات تصویب شده، جمعیت وضع موجود و کم و کیف شرایط وضع موجود در شهرهای مختلف متفاوت است، اگرچه این طرح‌های توسعه‌ شهری، بویژه طرح‌های جامع و تفضیلی با صرف هزینه و وقت زیادی تهیه شده‌اند و تاثیرات خوب و قابل توجهی در منطقه‌بندی کاربری‌ها و رعایت ضوابط و مقررات ساختمانی داشته‌اند. لکن به دلایلی، امکان تحقق بخشیدن به همه‌ی اهداف موردنظر فراهم نشده است.
وی تاکید می‌کند: مکانیسم توسعه شهری در تناقض با طرح جامع شهری سنتی می‌باشد چرا که این طرح‌ها از انطباق با تحولات و تصحیح فرآیندها عاجز می‌باشند.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری می‌افزاید: طرح‌های جامع و تفضیلی شهری همواره به دلیل رویکردشان در دستیابی به اهداف مطرح شده در شرح خدمات ناموفق بوده‌اند که عدم توجه به روندهای تصمیم‌سازی و تعیین اهداف و سیاست‌ها، ناپیوستگی میان مراحل برنامه‌ریزی، طراحی و اجرا و عدم توجه به ماهیت پیچیده و پویای شهر از جمله آنهاست.
فلاح در ادامه به مراحل بررسی و تصویب طرح‌های جامع شهرهایی با جمعیت بیش از 200 هزار نفر می‌پردازد و می‌گوید: بررسی طرح در شورای شهرسازی استان حداکثر ظرف یک ماه و ارسال گزارش بررسی به دبیرخانه‌ی شورای عالی انجام می‌شود و در صورتی که شورای شهرسازی استان پیشنهاد دهد که تغییرات و اصلاحاتی در آن صورت گیرد زمان انجام آن را نیز تعیین خواهند کرد. بدیهی است در این صورت مهلت شورای شهرسازی استان برای بررسی محدود مجدد طرح و رسیدگی به تغییرات و اصلاحات یک ماه بعد از تاریخ مجدد طرح خواهد شد ولی به هر حال زمان بررسی طرح در شورای شهرسازی استان جمعا نباید از دو ماه تجاوز کند.
وی خاطرنشان می‌کند: تصویب طرح‌های تفضیلی بر عهده‌ی کمیسیون ماده 5 قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است که در استان‌ها به ریاست استاندار تشکیل می‌شود.
 جای خالی شهروندان در طرح‌های تفضیلی
مهندس محمود کمالی شهردار سابق قزوین و کارشناس مدیریت شهری در گفت‌وگو با ولایت به حضور و مشارکت مردم در شهرها اشاره می‌کند و می‌گوید: سرمایه‌های اجتماعی هر شهری مردم آن هستند که در برنامه‌ریزی شهری و تهیه‌ی هرگونه طرحی می‌بایست لحاظ شوند.
وی ادامه می‌دهد: ما از ابتدا برای ظرف این شهر برنامه ریخته‌ایم بی‌آنکه برای روح آن که مهمترین سرمایه‌ی‌ اجتماعی هستند برنامه‌ای داشته باشیم. روح، کالبدی می‌خواهد که تفکرات و زیبایی‌ها را انعکاس دهد کمالی معتقد است؛ طرح‌های حاضر انعطاف‌پذیری لازم را ندارند و می‌بایست بازنگری در طراحی و تهیه‌ی آنها صورت گیرد.
وی روند طولانی تصویب طرح تفضیلی را در روند توسعه‌ی شهر یک نوع خلل می‌داند و می‌گوید: درست است که می‌بایست بازنگری و تغییرات اساسی همگام با تغییرات زمان و مکان در طرح‌ها اتفاق بیفتد اما نباید زمان تصویب این طرح‌ها بر توسعه استاندارد شهر و مطابق با طراح خللی ایجاد کند.
 طرح‌های شهری می‌بایست به روز شوند
جلال جواهری، فعال اجتماعی و کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست نیز طی سخنانی به خبرنگار ولایت می‌گوید: طرح‌های شهری نباید با همان دید و نگاه 50 سال پیش تهیه شوند؛ چرا که دانش دنیا به لحظه‌ی ثانیه به روز می‌شود و ضرورت دارد طرح‌های تهیه شده شهری به سرعت به روز شوند و مطابق با تغییرات، تعاملات لازم شکل گیرد.
وی ادامه می‌دهد: هیچ طرحی نمی‌تواند جامع باشد، در تهیه‌ی طرح‌های شهری جای خالی شهروندان بسیار احساس می‌شود و همین موضوع باعث شده تا پویایی و پایداری را در شهرها ببینیم.
جواهری خاطرنشان می‌کند: هر طرحی که برای شهر تهیه می‌شود باید مدت زمان خیلی کمی را پوشش دهد چرا که طرح‌های 10 ساله و 20 ساله برای شهری که دائما در حال تغییر و رشد می‌باشد معنایی ندارد.
 پیش‌بینی دقیق برای تصویب طرح امکان‌پذیر نمی‌باشد
فرزانه نظری‌پور معاون معماری و شهرسازی قزوین در گفت‌وگو با ولایت طرح تفضیلی شهر قزوین را به عنوان یک طرح فرادست می‌داند و می‌گوید: طرح‌های توسعه و عمران شهری که به صورت طرح‌های جامع و تفضیلی برای شهرها تهیه می‌شود اگرچه سال‌هاست در نظام برنامه‌ریزی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند اما هنوز هم قابلیت کیفی و کمی خود را از دست نداده و می‌توانند به عنوان طرحی که متناسب با ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه ایرانی است مدنظر قرار گیرند.
وی ادامه می‌دهد: این دو طرح در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری بسیار مهم بوده به طوری که جامعیت این طرح‌ها سبب شده تا به عنوان طرح مادر مورد استفاده قرار بگیرند.
نظری‌پور طرح‌های CDS و طرح‌های موضوعی دیگری را طرح مکمل و در راستای تحقق اهداف طرح جامع و تفضیلی ذکر می‌کند و می‌گوید: طرح تفضیلی به عنوان سند اجرایی و ملاک عمل برای تحقق چشم‌انداز و اهداف مدنظر قرار می‌گیرد به طور کلی این یک طرح اجرایی است که در اختیار شهرداری‌ها قرار می‌گیرد تا متقاضیان و مالکان املاک و اراضی براساس آن اقدام به اخذ پروانه و سپس ساخت و ساز کنند.
وی در خصوص طرح تفضیلی جدید پیشنهادی شهر قزوین خاطرنشان می‌کند: این طرح با تقسیم شهر به پهنه‌های مختلف از نظر استفاده و کاربری زمین بر حسب تعریف، پهنه‌بندی گردیده است. مانند پهنه مسکونی پهنه فعالیت (رفاهی، اجتماعی، فرهنگی، تجاری و خدماتی) و پهنه مختلط مسکونی و فعالیت، پهنه فضای سبز و ... این پهنه‌بندی شامل کلیه‌ی اراضی تخصیص یافته جهت کاربری‌های موردنظر است.
معاون شهردار قزوین نظارت بر تهیه‌ی طرح جامع را بر عهده‌ی اداره‌ی راه و شهرسازی ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: شهرداری به عنوان یکی از اعضای کمیته‌ی راهبری طرح مذکور در جلسات بررسی آن حضور داشته و نقطه‌نظرات لازم را ارائه کرده است.
وی تاکید می‌کند: این طرح در شورای برنامه‌ریزی استان به تصویب رسیده و جهت تصویب نهایی به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ارسال شده است؛ با توجه به برخی ایرادات که از سوی آن شورا بر این طرح وارد شده است می‌بایست اصلاحات لازم صورت گرفته و مجددا طرح جهت تصویب نهایی به شورا ارسال شود.
نظری‌پور خاطرنشان می‌کند: با توجه به گذشت بیش از 19 سال از تصویب طرح تفصیلی قبلی شهر قزوین و روند رو به رشد جمعیت شهر طی سال‌های گذشته، بازنگری و تهیه‌ی طرح تفضیلی جدید شهر در جهت توزیع بهینه‌ی خدمات و امکانات در دستور کار شهرداری قزوین قرار گرفت.
وی با اشاره به تشکیل جلسات متعدد در خصوص تهیه‌ی این طرح می‌گوید: پس از برگزاری جلسات متعدد با حضور اعضای کمیته راهبری و با تدوین شرح خدمات طرح، قرارداد پروژه‌ی مذکور فی‌مابین سازمان خدمات طراحی شهرداری به عنوان کارفرما و مهندسین شهر و برنامه تنظیم در تاریخ 16/12/89 به مدت 24 ماه منعقد گردید.
وی تصریح می‌کند: با توجه به تفاوت‌های موجود در شاخص‌ها و ویژگی‌های هر منطقه از شهر قزوین لزوم توجه به این شاخص‌ها، شهرداری قزوین با اولویت‌بندی مناطق نسبت به ارسال طرح تفضیلی پیشنهادی به کمیسیون ماده 5 اقدام نموده است.
نظری‌پور با تاکید بر این که هرگونه تغییر در سطح شهر با استعلام از مشاور بوده خاطرنشان می‌کند: مشاور طرح با حضور مستمر در جلسات کمیته‌ی فنی اداره‌ی کل راه و شهرسازی استان و کمیسیون ماده پنج در جریان کلیه‌ی پرونده‌های مطرح شده در این جلسات قرار داده شده و به اظهارنظر پرداخته است و هرگونه تغییر در سطح شهر با استعلام از مشاور بوده و مصوبات ابلاغ شده در قالب فایل به روزرسانی مصوبات به طور مداوم در اختیار مشاور قرار داشته است.
وی در بخش دیگری از سخنانش به اتمام بررسی طرح تفضیلی منطقه یک خبر می‌دهد و می‌گوید: طی 23 جلسه‌ی کارشناسی با حضور مدیران حوزه معاونت شهرسازی و معماری، مدیران طرح تفضیلی و مسئولین شهرسازی مناطق و نمایندگان مشاور طرح و تعداد 57 جلسه با حضور اعضای کمیته‌ی راهبری طرح تفضیلی جدید و همچنین در کمیسیون شهرسازی شورای شهر نیز تعداد 16 جلسه برگزار گردید که بررسی مناطق 2، 3 ، 4 و 5 جدید شهر در کمیسیون ادامه دارد و هنوز به اتمام نرسیده است.
معاون شهردار قزوین ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه طرح هر منطقه می‌بایست طی جلسات متعدد کمیته فنی کمیسیون ماده 5 مورد بررسی قرار گیرد و پس از انجام اصلاحات لازم نیز توسط مهندسین مشاور تهیه‌ کننده طرح آماده‌ی ارسال به کمیسیون ماده 5 خواهد بود این روند در خصوص طرح تفضیلی پیشنهادی منطقه یک انجام پذیرفته که به آن دبیرخانه ارسال گردیده است. همچنین طرح تفضیلی پیشنهادی مناطق 2، 3 ، 4‌، 5 و 6 جدید شهر قزوین نیز پس از تصویب طرح تفضیلی پیشنهادی منطقه یک جدید به ترتیب به کمیسیون ماده 5 ارسال خواهند شد. لذا پیش‌بینی دقیق برای تصویب طرح امکان‌پذیر نمی‌باشد.

آنچه که به نظر می‌رسد این است که با طولانی‌شدن روند تصویب طرح تفضیلی جدید شهر قزوین دستیابی به موفقیت در طرح‌های شهری دشوارتر شده و چشم‌انداز آینده شهر قزوین را با مشکلاتی روبرو خواهد کرد.
امید می‌رود که روند ابلاغ و تصویب این طرح تسریع گردد تا کلیه‌ی طرح‌های اجرایی منطبق بر طرح تفضیلی جدید باشد و دیگر شاهد ناهمگونی و عدم انسجام بین بافت شهری، عملکردها و توسعه مطلوب شهری نباشیم.