یک شب هیجان، یک عمر پشیمانی!

وحید حاج‌سعیدی

همه ساله یک هفته مانده به چهارشنبه آخر سال، یکی از دغدغه‌های اساسی پرسنل زحمتکش نیروهای نظامی و انتظامی، عزیزان زحمتکش آتش‌نشان، متولیان و دست‌اندرکاران آموزش و پرورش، کارکنان وزارت بهداشت و سایر بزرگواران و دست‌اندرکاران مسائل فرهنگی و اجتماعی، مراسم شب «چهار شنبه‌سوری» است. این عزیزان در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی و جسمی شب چهارشنبه‌سوری جلسات متعدد برگزار می‌کنند و راهکارهای پیشگیری از آسیب رسیدن به شهروندان را بررسی می‌کنند. شورای تامین شهرستان‌ها و استان‌ها فعال می‌شوند. سایت‌ها، خبرگزاری‌ها، جراید، رسانه ملی و … از خطرات، عواقب و گرفتاری ناشی از استفاده از مواد محترقه و منفجره می‌گویند و می‌نویسند. عده‌ای آن را «چهارشنبه‌سوزی» می‌نامند. برخی از عنوان «تحریف» به جای «تفریح» استفاده می‌کنند. صدا و سیما تصاویر مشمئزکننده و تهوع‌آوری از مجروحان نشان می‌دهد تا بچه‌ها کمتر به استفاده از مواد محترقه روی بیاورند. شهرداری بولتن و کاتالوگ چاپ می‌کند و از عوارض آتش می‌نویسد. نیروی انتظامی با حضور در مدارس دانش‌آموزان را از عواقب استفاده از این مواد آگاه می‌کند. اما در سوی دیگر قضیه جوانان و نوجوانانی که هیجان و لذت آنی و زودگذر را با دنیا عوض نمی‌کنند، در تدارک آتش‌بازی و ماجراجویی در این شب دلهره‌آور، ناخواسته به استقبال سوگ و خطر می‌روند که بعضاً منجر به آسیب‌های جدی به خود، خانواده و اطرافیان می‌شود.

شاید مهمترین بخش و خطرناک‌ترین قسمت ماجرا این باشد که بسیاری از موادی که نوجوانان از آنها به عنوان مواد محترقه و آتش‌زا استفاده می‌کنند، اصلاً چنین کاربردی ندارند و بیشتر مورد استفاده در صنعت هستند. اما چه بخواهیم و چه نخواهیم این شب رعب‌آور می‌آید و با خود دلهره، سقط جنین، سوختگی، قطع عضو، آتش‌سوزی، سلب آرامش و … به ارمغان می‌آورد. رسمی دیرینه که از نیاکان ما به یادگار مانده و قرار بود باعث نزدیکی و الفت افراد به یکدیگر شود، باعث می‌شود عده‌ای برای همیشه از دیگران گریزان شوند. بسیاری نیز ترجیح می‌دهند در این شب از خانه بیرون نیایند و فرزندان خود را در خانه محبوس کنند.

تغییر ماهیت آخرین چهارشنبه سال

مسن‌ترها و حتی کسانی که سومین یا چهارمین دهه از عمر خود را سپری کرده‌اند به یاد دارند که چهارشنبه‌سوری در گذشته یک مراسم ساده و معمولی بود که با روشن کردن آتش و پریدن از روی آتش همراه بود. اما در حال حاضر این مراسم به نوعی جنگ یا درگیری خیابانی تبدیل شده است که فقط تیراندازی مستقیم را کم دارد. در حقیقت مراسم چهارشنبه‌سوری از هنجارهای اجتماعی گذر کرده و به یک ناهنجاری عرف بدل شده است. دلایل زیادی در این تغییر ماهیت دیده می‌شود که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:

الف) هیجان بالای چهارشنبه‌سوری و نبود شادی در جامعه

نسل جوان همواره به دنبال هیجان و شادی است و سعی دارد بیشتر لحظات جوانی خود را در شور و نشاط بگذراند. اما متاسفانه در حال حاضر هیچ فستیوال یا جشن ملی که توام با شادی دسته جمعی و نشاط اجتماعی در کشور باشد، وجود ندارد. بنابراین نسل جوان که تشنه هیجان و شادی است، سعی می کند با یافتن کوچکترین روزنه شادی در کشور (مثل برد یکی از تیم‌های سرخابی در داربی، صعود تیم ملی به جام جهانی و چهارشنبه‌سوری)، آن را به یک جشن ملی بدل کند.

ب) گردش مالی میلیاردی مواد محترقه

بعد از حسین قلی‌خانی بازار ارز و واردات انواع و اقسام کالاهای قاچاق و غیراستاندارد از مبادی غیرقانونی کشور، مواد محترقه نیز از این قاعده مستثنی نشدند. گردش مالی میلیاردی و سود بالای حاصل از فروش این مواد به جوانان و نوجوانان، قاچاقچیان را بر آن داشته تا همه ساله مقادیر زیادی از این مواد محترقه وارد کشور کنند. نتیجه داستان نیز خود ناگفته پیداست. تغییر ماهیت چهارشنبه‌سوری، خروج ارز از کشور و صدمات جسمی و روحی از ابتدایی‌ترین تبعات منفی این کالای غیراستاندارد و خطرآفرین است.

فرهنگ‌سازی یک هفته‌ای

آنچه که مسلم است این است که بعد از چهارشنبه‌سوری پرونده فرهنگی، انتظامی، قضایی آن بسته می‌شود و تا یک هفته مانده به پایان سال بعد کسی خبری از آن نمی‌گیرد. سوال اینجاست که چرا هیچ‌گاه سعی نمی‌شود در طول سال بستری فراهم شود تا جلوی خسارات چهارشنبه آخر سال گرفته شود. چرا برخورد با توزیع‌کنندگان مواد محترقه فقط محدود به چند روز پایانی سال است؟ چرا بعد از پایان چهارشنبه‌سوری با عوامل فروش که مسلماً شناسایی آن‌ها در یک هفته امکان‌پذیر نیست، برخورد جدی نمی‌شود؟

در طول سال‌ها از یک روی آتش پریدن ساده به یک جنگ نیمه خیابانی تبدیل شده، با یک برنامه یک هفته‌ای منتهی به آخر سال، اصلاح نخواهد شد.

چاره‌کار

بدون شک تغییر ساختار یک پدیده نظیر چهارشنبه‌سوری که در طول چندین سال، به وجود آمده است با پخش چند برنامه تلویزیونی و سخنرانی پلیس در مدارس و … امکان‌پذیر نیست و باید سال‌ها روی این مقوله وقت و هزینه صرف کرد. شاید تنها راه برون‌رفت از حوادث تاسف بار چهارشنبه‌سوری، ایجاد یک بستر جذاب‌تر یا سرگرم‌کننده‌تر از چهارشنبه‌سوری باشد. مثلاً راه‌اندازی یک مسابقه تلویزیونی با جوایز چشمگیر میلیاردی (که قطعاً میزان آن از خسارات وارده به کشور پس از چهارشنبه‌سوری کمتر خواهد بود) یا تقویت فرهنگ شادی و نشاط اجتماعی، راه‌اندازی مسابقات و کاروان‌های شادی به مناسبت‌های مختلف در سطح شهرهای کشور، برگزاری مراسم نورافشانی توسط نیروی انتظامی به مناسبت‌های مختلف و … باشد. بدون شک جامعه‌ای که نشاط در لایه‌های اجتماعی آن دیده شود، به دنبال نشاط و هیجان‌گذرا و زودگذر نخواهد رفت. برخورد جدی و غیرنمایشی با قاچاقچیان مواد محترقه و فروشندگان در سطح شهر نیز می‌تواند از دیگر عوامل کاهش آسیب‌های اجتماعی این پدیده باشد. این برخورد باید در طول سال ادامه داشته باشد و نباید به یک هفته مبارزه بسنده کرد.