یک اثر نقاشی به وسعت یک کافه است

این قسمت: ترسیم حرکت در نقاشی ایرانی (قسمت دوم)

نویسنده : زهره شایسته فر، هنرمند و پژوهشگر هنرهای تجسمی، دانش‌آموخته دکترای پژوهش هنر

برخی از ژست‌های دیوهای سلطان محمد در نگاره‌هایش دارای حرکتی پویا هستند و تصور جاندار بودن  را در ما القاء می‌کنند، در نگاره پیروزی طهمورث بر دیوها، 9 دیو را می‌بینیم، ولی این در حالی است که سه دیو تصور ادامه حرکت را در ذهن ما القا می‌کند. همچنان که می‌خوانیم «در فیزیک و ریاضی برای بُعد تعریف‌های متفاوتی وجود دارد، مثلاً بُعد، فاصله میان دو نقطه است، و یا بُعد حرکت یک جسم بر اثر نیرویی، از نقطه‌ای تا نقطه دیگر است و بُعد ایجاد شده توسط حرکت را می‌توان بُعد حرکت نامید. نمونه‌های فراوان کاربرد این بُعد در نگارگری قابل مشاهده است.» (آیت‌اللهی، 1376: 19) (شکل 1)

همچنان‌که در (شکل 2) این موضوع قابل مشاهده می‌باشد، با بررسی یکی دیگر از آثار سلطان محمد به عنوان یک تصویرگر نسخه‌های خطی می‌توان به درستی این مطلب پی‌ برد. به عنوان نمونه در شاهنامه شاه‌طهماسبی نگاره کشتن «هوشنگ دیو سیاه را» در حین تجسم حرکات دیوهای موجود در نگاره، در پایین تصویر یکی از نگهبانان دربار را می‌بینیم، که با جسارت به وسیله چوبی که در دست دارد قصد ضربه زدن به دیو می‌باشد. حال اگر برای این دو فیگور عنصر زمان‌بندی را که یکی از عناصر دوازده قانون انیمیشن می‌باشد که شامل: زمان‌بندی، قوس‌ها، پیش‌بینی رویدادها، اغراق، فشردگی و کشیدگی، تند و کند‌شوندگی، روی هم پوشانی، دنباله‌ها، ترسیم و طراحی حجمی، جزییات، وزن، نیروها و حرکات نامتقارن است، در نظر بگیریم شدت ضربه وارده بر دیو نگاره سلطان محمد دریابیم.

نام اثر نقاشی: پیروزی طهمورث بر دیوها، شاهنامه طهماسبی(944/1537)، موزه متروپولیتن نیویورک، (کریم اُف، 1385: 118(

شکل 2: تصور جاندار بودن و ادامه حرکت یکی از دیو‌ها،

بازنمایی شده توسط نویسنده متن حاضر