گیاهخواری بهتر است یا گوشتخواری؟

گزارش ـ محمد بهرامی

مقدمه:

این روزها بحث گیاهخواری یا گوشتخواری به یکی از مباحث مهم محافل مختلف زیست‌محیطی تبدیل شده است و حامیان محیط زیست (گیاهخواران) معتقدند که بشر حق ندارد با کشتن حیوانات، گوشت آنها را به عنوان یک وعده غذایی مصرف کند؛ چرا که این کار باعث رنج حیوانات شده  و به لحاظ انسانی درست نیست؛ همچنین نسل حیوانات را هم ممکن است منقرض کند. از سوی دیگر، گوشتخواران یا بطور عامه همه چیزخواران معتقدند که بدن انسان به همه نوع ویتامین نیاز دارد که بسیاری از این ویتامین‌ها باید از طریق خوردن گوشت تامین شود و اگر این اتفاق رخ ندهد سبب بروز مشکلات عدیده‌ای در بدن خواهد شد که ممکن است حتی فرد را به کام مرگ بکشاند. این مباحث سال‌هاست که میان این دو گروه مطرح است و هیچ کدام هم از عقاید خود کوتاه نمی‌آیند. از این رو برآن شدیم تا در گزارشی تحقیقی به بررسی این موضوع بپردازیم که آیا گوشتخواری بهتر است یا گیاهخواری؟ در بسیاری از مواقع افراد با شنیدن این نظریات بعضا دچار گمراهی می‌شوند و این وظیفه کارشناسان است که مردم را از اشتباه و سردرگمی نجات دهند. در این میان، گیاهخواری یکی از این موارد است که به غیر از مباحث تغذیه بر محیط اطراف خود تاثیر جدی می‌گذارد.

¢ گیاهخواری چیست؟

گیاهخواری، عبارت است از پرهیز از خوردن گوشت جانوران که در مراحلی بالاتر و کامل تر شامل پرهیز از غذاهایی مانند مواد لبنی که خاستگاه جانوری دارند نیز می‌‌شود. گیاهخواران در کنار نخوردن و یا کمتر خوردن فرآورده‌های جانوری با آزار و کشتار آنها نیز مخالف‌اند. برخی از گیاهخواران از پوشیدن لباس‌هایی مانند چرم، ابریشم، و خَز که از کشتن جانوران به دست آمده نیز پرهیز می‌کنند. همچنین از خوردن همه فرآورده‌های جانوری، چه از کشتن جانداران به دست آمده باشند و چه با بهره‌گیری از آنها (مانند لبنیات، تخم مرغ و …)، پرهیز می‌شود. امروزه در همه کشورهای جهان گیاهخواران وجود دارند و در بعضی کشورها همانند هند، گیاهخواری دارای ریشه‌های تاریخی و مذهبی است.

در دین اسلام نیز مانند دیگر ادیان الهی، تاکید زیادی بر نوع تغذیه به خصوص تغذیه طبیعی و سالم شده است.

¢ دلیل گیاهخواری چیست؟

حرف‌های ضد و نقیض بسیاری در این مورد وجود دارد، مثلا در برخی عقاید افراطی گیاهخواران به برخی نوشته‌ها برخورد می‌کنید که می‌گویند سیر تکامل بشر نشانگر آن است که نیاکان ما ذاتا گیاهخوار بوده‌اند یا اصلا ساختمان بدن انسان برای گوشتخواری مناسب نیست. در این بین نتیجه برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اگر ما گوشت را از رژیم غذایی‌مان حذف کنیم، شاید بتوانیم تا حدودی سلامت خود و سیاره‌مان را حفظ کنیم اما این مساله به طور قطع به میلیون‌ها انسان آسیب خواهد زد. انسان‌ها بنا به دلایل عدیده به گیاهخواری روی می‌آورند. برخی این کار را انجام می‌دهند که از رنج حیوانات بکاهند و برخی دیگر هم برای اینکه می‌خواهند سبک زندگی سالمتری داشته باشند، گیاهخوار می‌شوند.

در عین حال برخی دیگر طرفدار پایداری هستند یا آرزو دارند که با این کار میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند. مهم نیست که تا چه اندازه گوشتخوارها، گیاهخوارها و وگان‌ها را انکار کنند؛ گیاهخواران تنها بر یک نکته پافشاری می‌کنند: حذف گوشت از رژیم غذایی، مزایای زیادی به همراه دارد. گیاهخواران باور دارند که هر چقدر این تغییر نگرش بیش‌تر باشد، تاثیر آن هم در مقیاس جهانی بیشتر خواهد بود.

اما واقعیت این است که اگر همه انسان‌ها گیاهخوار شوند، مشکلات عدیده و جدی برای میلیون‌ها نفر ـ البته بهتر است بگوییم میلیاردها نفر ـ پیش خواهد آمد. آمارها نشان می‌دهد که تولید غذا عامل انتشار یک چهارم تا یک سوم گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط انسان در سرتاسر دنیاست و بخش عمده این مشکل هم به صنعت دامپروری مربوط می‌شود. اما به طور کلی، اینکه انتخاب‌های غذایی ما چگونه بر تغییرات اقلیمی تاثیر می‌گذارد، به درستی شناخته نشده است.

¢ فواید و مضرات گوشت

گوشت یکی از پرمصرف‌ترین اقلام خوراکی در جهان و البته در ایران است. گوشت فواید بسیاری دارد و منبع غنی از پروتئین هست. جوانب مثبت و منفی برای خوردن گوشت وجود دارد؛ اما به طور کلی مصرف گوشت برای بدن لازم است و زیاده‌روی در خوردن آن مشکلات جدی را در پی خواهد داشت؛ اما به گفته پزشکان باید دقت کرد که گوشت مصرفی چربی اشباع زیادی نداشته باشد. به این دلیل که چربی اشباع در هر ماده پروتئینی از گوشت قرمز گرفته تا انواع لبنیات می‌تواند تاثیر مخرب و در نهایت ابتلا به دیابت نوع 2 را در پی داشته باشد.

بر سر مصرف یا عدم مصرف گوشت ابهامات زیادی وجود دارد، اما با این وجود نمی‌توان از مواد مغذی آن غافل شد. گوشت پروتئین بالایی دارد و برای رشد کودکان و بزرگسالان یک ماده‌ی مهم و ضروری به شمار می‌آید. علاوه بر آن این منبع سرشار از آهن است و موجب اکسیژن‌رسانی به قلب و مغز می‌شود. گوشت قرمز با کاهش میزان کلسترول بد، سلامت قلب را تضمین می‌کند. یکی دیگر از مواد مفید موجود در گوشت قرمز، ویتامین‌های گروه B به ویژه گروه  B12است. گوشت گاو منبع غنی فسفر و کلسیم است و باعث تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان می‌شود. در انتها از گوشت گاو باید به عنوان یک منبع مفید تامین انرژی نام برد.

¢ مصرف متعادل گوشت برای سلامتی لازم است

مضرات مصرف زیاد گوشت نباید موجب شود گمان کنیم که صرفا گیاهخواری مفید و سودمند است. هرچند در ابتدا با داشتن رژیم غذایی گیاهخواری معمولا در افراد چاق چربی خون و چربی احشایی کاهش می‌یابد، وزن در افراد دارای اضافه وزن متعادل تر می‌شود، آرامش درونی فرد بهبود می‌یابد و بسیاری فواید دیگر اما گیاهخواری طولانی هم مضرات خودش را دارد که از آن جمله می‌توان به کمبود‌های ویتامینی مخصوصا کمبود ویتامین D و B12 و کمبود آهن و در ادامه کم‌خونی ـ همچنین اختلالات افسردگی و افزایش اضطراب ـ ریزش مو ضعیف شدن پوست و ناخن‌ها ـ مشکلات گوارشی ازجمله نفخ و اسهال (IBS) ـ افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان ـ اختلال خواب ـ و گرسنگی کاذب اشاره کرد. ناگفته نماند گیاهخواران اگرچه وزن متناسب‌تری دارند اما معمولا میزان عضله آنها نسبت به وزنشان کمتر از دیگران است.

¢ بهترین رژیم غذایی ترکیبی از گیاه و گوشت است

اما یک کارشناس ارشد فیزیولوژی و تغذیه ورزشی در این باره گفت : بهترین برنامه غذایی ای که ما پیشنهاد می‌کنیم، رژیمی متعادل و مملو از غذاهایی با تنوع زیاد می‌باشد. هر فرد بالغ باید تقریبا به صورت روزانه 25 الی 30 گرم فیبر و هفته‌ای 200 الی 300 گرم گوشت مصرف کند. به اندازه کافی آب بنوشد، با غلات و حبوبات دوست باشد و از مصرف روغن های سالم غافل نشود.

روح‌ا… اکبری افزود: بدن انسان نه برای گیاهخواری و نه برای برای گوشتخواری، بلکه برای همه چیز خواری طراحی شده است.

وی تصریح کرد: تحقیقات نشان می‌دهد بیشترین طول عمر با بالاترین شاخص‌های سلامتی، متعلق به افراد همه چیزخواری که تحرک مناسبی در طول زندگی خود دارند می‌باشد. همچنین عموم قهرمانان ورزشی نه صرفا گیاهخوار و نه صرفا گوشتخوار، بلکه همه چیزخوار هستد

¢ خام‌خواری مطلق اشتباهی بزرگ است

یک متخصص تغذیه نیز در این باره گفت: تمام سلول‌های بدن برای انجام فعالیت‌های خود به انرژی احتیاج دارند و اگر انرژی برای مصرف نداشته باشند در اعمال و وظایفشان اختلال ایجاد می‌شود و انسان رو به مرگ حرکت می‌کند. بنابراین انرژی برای سلول‌ها حیاتی است و از طریق مصرف غذاها، آشامیدنی‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌ها با یک تعادل متناسب تامین می‌شود.

دکتر بهنام حمیدی افزود: کبد در بدن ما برای هر کدام از سلول‌های بدن غذای خاص تولید می‌کند و می‌فرستد؛ مثلا برای مغز گلوکز و برای قلب چربی‌های حیوانی مهیا می‌کند. مصرف روغن‌های گیاهی به جای چربی‌های حیوانی به دلیل این‌که کلسترول و مواد لازم برای تغذیه قلب ما را ندارند باعث ضعیف‌تر کارکردن قلب شده‌اند.

وی اضافه کرد: به هر حال هر ماده غذایی از قند، چربی، پروتئین و … که می‌خورید به نوعی به مصرف سلول‌ها می‌رسند که باهم متفاوتند مثلا سلول‌های قلب اسیدهای چرب آزاد را برای مصرف به گلوکز تبدیل می‌کند که این نشان دهنده متفاوت بودن توانمندی سلول‌هاست.

این متخصص تغذیه بیان کرد: در بعضی جوامع افرادی به سمت خام‌خواری و گیاهخواری مطلق روی آورده‌اند که از اشتباهات بزرگ است؛ چرا که حدود 70 درصد سلول‌ها به‌ خصوص دیواره‌های سلولی را کلسترول حیوانی تشکیل می‌دهد و از آن‌جایی که در مواد گیاهی کلسترول حیوانی وجود ندارد سلول‌ها دچار کمبود می‌شوند و باید برای جبران از مواد مصنوعی و ویتامین‌ها استفاده شود.

دکتر حمیدی خاطرنشان کرد: گیاهخواری مطلق و نخوردن مواد پروتئینی و چربی حیوانی هم در علم پزشکی و هم در روایات دینی ما رد شده است. همچنین باید یادمان باشد همیشه موادی که از طریق حیوانات به بدن ما می‌رسد خیلی زودتر جذب بدن‌مان می‌شوند تا موادی که از گیاهان دریافت می‌کنیم چون مواد گیاهی بعد از یک سری فعل و انفعالات به غذای سلول‌های بدن تبدیل می‌شوند.

¢ هر دو رژیم برای بدن لازم است

در نهایت نکته اصلی این است که با رعایت اصول تغذیه سالم، هردو رژیم همه‌چیزخواری و گیاهخواری می‌توانند متضمن سلامت و عمر طولانی برای افراد باشند و بهتر است درباره رژیم غذایی مناسب با پزشک و متخصص هم مشورت شود. افزایش مصرف سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و مغزدانه‌ها و همچنین کاهش مصرف گوشت و چربی‌های اشباع شاید بهترین روش تغذیه برای همه‌چیزخواران باشد. همچنین مصرف متناسب مواد غذایی گیاهی مختلف و متنوع، ضامن سلامت کسانی است که گیاهخواری را به عنوان سبک زندگی خود در پیش گرفته‌اند. تعادل و توازن در مصرف مواد غذایی و پرهیز از مواد مضر مانند چربی اشباع شده و قند و همچنین ورزش می‌تواند سلامت و عمر طولانی را برای افراد با رژیم‌های غذایی گوناگون به ارمغان بیاورد.