«کلمات» چگونه شکل گرفتهاند
- شناسه خبر: 10741
- تاریخ و زمان ارسال: 19 فروردین 1402 ساعت 08:00
- بازدید :
محمدرضا مقدم
نخستین گفتوگوی فرهنگی سال جدید را به فریبا خواجهوند اختصاص دادیم. وی دارای دکترای ادبیات فارسی است و در سالهای گذشته چندین و چند کتاب در حوزه ادبیات منتشر کرده است. خواجهوند چهار سال نیز در صدا و سیمای قزوین گوینده رادیو بود و به مدت ۱۸ سال است که در دانشگاه آزاد علمی کاربردی و غیرانتفاعی و پیامنور به تدریس مشغول است. آنچه در ادامه میخوانید حاصل گپ و گفت با این نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات است که از خاطر شما میگذرد.
n در ابتدا بگویید از چه زمانی به رشته ادبیات علاقهمند شدید؟
من دیپلم تجربی دارم ولی به دلیل علاقه بسیاری که به ادبیات داشتم تحصیلات خودم را در این رشته ادامه دادم. اما علاقه من به این رشته به دوران کودکیام و بهتر است بگویم به پیش از دبستان باز میگردد. از همان دوران علاقه وافری به قصهگویی و قصهخوانی داشتم. در کلاس اول دبستان که هنوز توانمندی لازم را برای نگارش قصههای خودم را نداشتم از خواهرم میخواستم که قصههای مرا بنویسد تا من فراموش نکنم. البته در کلاس پنجم دبستان در مسابقه قصهنویسی رتبه اول استان را به دست آوردم. پس از اخذ دیپلم و شرکت در رشته علوم انسانی، توانستم با رتبه ۴۰۱ در رشته ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی پذیرفته شوم و پس از آن با فاصله نه چندان زیاد به مقطع ارشد و سپس دکترا راه یافتم.
n شما یکی از پرکارترین پژوهشگران قزوین در سالهای اخیر بودهاید؛ تا امروز چه کتابهایی از شما منتشر شده است؟
اما در رابطه با آثار بنده باید بگویم کتابهای نوشته شده توسط من عبارتند از: «ادبیات و نقاشی»، «ادبیات و معماری»، «ادبیات و روانشناسی»، «عارف و مشروطیت»، «کلک خیال انگیز»، «تعمق در ریشههای واژگان فارسی»، «مرگ از دیدگاه مولانا ،عطار وسنایی» و گزارش نویسی که یک کتاب (دانشگاهی) میباشد که به چاپ رسید.
همچنین کتابهایی مانند «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» (دانشگاهی)، «مکاتبات تجاری و اداری» (دانشگاهی)، «داستانهایی از ضربالمثلهای فارسی در دوجلد»، «گویش قزوینی، اصطلاحات، کنایات و ضربالمثلهای گویش قزوینی» منتشر کردهام و۷ مقاله ISI و دو مقاله علمی پژوهشی. یک کار تحقیقی برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در رابطه با گویش قزوینی که یک مقاله علمی ـ پژوهشی از بطن آن استخراج شده و در فصلنامه علمی ـ پژوهشی فرهنگستان چاپ شده است.
n چه دغدغهای سبب شد کتاب «تعمق در ریشههای واژگان فارسی» را تالیف کنید؟
فکر نگارش کتاب «تعمق در ریشههای واژگان فارسی» به دوران کودکی من، یعنی زمانی که ۸ یا ۹ سال بیشتر نداشتم باز میگردد. زیرا همیشه این سوال برای من مطرح بود که چگونه کلمات شکل گرفتهاند و این مساله همیشه اسباب دردسر مادر مرحومم بود؛ چون دائما از مادرم سوال میکردم که برای چه وسایل یا افراد یا شهرها این نام را برای خود گرفتهاند یا شما چرا اسمت مادر است؟ و… به طور کلی پیوسته درحال تجزیه و تحلیل کلمات و جستجوی دلیل نامگذاری آنها بودم و این امر حتی اسباب ملال خاطر معلمان من نیز شده بود. از اینرو، این کتاب را با عشق و علاقه بسیار نوشتم و در واقع کتابهای زیادی را در این زمینه مطالعه نمودم که ماحصل آنها کتاب حاضر شد.
n آیا این کتاب برای مخاطب خاصی نوشته شده است و یا برای همه میتواند مفید باشد؟
من تصور میکنم افراد بسیاری هستند که مانند من دوست دارند بدانند مفهوم و معنای کلمات کاربردی چیست. برای مثال ما میگوییم: لیوان، این کلمه در اصل لیقوان بوده و در واقع اولین بار لیوان در شهر لیقوان آذربایجان ساخته شده است این لیوانها با نوعی خاک مخصوص ساخته میشد که تنها درآن شهر وجود داشت و کمکم لیقوان تخفیف پیدا کرد و تبدیل به لیوان شد.
n به کتاب «روان شناسی و ادبیات» بپردازیم کمی در مورد این کتاب توضیح دهید.
در رابطه با «کتاب روان شناسی و ادبیات» باید بگویم که من علاقه بسیاری به ادبیات کاربردی دارم و تصور میکنم که ادبیات صرفا در شعر و نثر عاشقانه، تعلیمی و… خلاصه نمیشود، بلکه ادبیات الهام بخش علوم دیگرست. هنرهایی چوم نقاشی، معماری، موسیقی و علومی چون روانشناسی، حقوق و… همگی از ابیات الهام گرفته و با ادبیات کامل شدهاند که من در کتاب ادبیات و نقاشی و ادبیات و معماری… به این نکات به طور مفصل اشاره کردهام.
n این کتاب قصد دارد چه چیزی به مخاطب ارائه دهد؟
در کتاب «روانشناسی و ادبیات»، بنده تمامی مساعی خویش را بکار بردهام تا به خواننده تفهیم نمایم که آثار ادبی همگی به گونهای متاثر از شخصیت نویسنده و شاعر هستند. در واقع، پیشینه فکری، عقیدتی، خانوادگی، تربیتی و محیطزیست شاعر و نویسنده تاثیر مستقیمی بر اثر ادبی او دارد. برای مثال، شما داستانی را مطالعه میکنید و شاید هیچ اطلاعی نداشته باشید که تمامی شخصیتهای داستانی متناسب با پیشفرضهای ذهنی نویسنده در کنار هم قرار گرفته و حتی نوع کلمات و دیالوگی که در داستان وجود دارد متاثر از نوع شخصیت نویسنده است و چهبسا شخصیت اصلی داستان به گونهای نمایانگر شخصیت نویسنده باشد. یک روانشناس کاردان و متبحر میتواند به راحتی با مطالعه یک اثر ادبی به ویژگیهای شخصیتی نویسنده یا سراینده شعر پی ببرد. اما من بر این باورم از آنجایی که شعر نشات گرفته از خیال است، ریشه روانشناسی و روانکاوی در آن پررنگتر میباشد زیرا خیالات انسان ارتباط تنگاتنگی با ضمیر ناخودآگاه انسان دارند. این کتاب، کتابی کاربردیست که نگرش خواننده را نسبت به آثار ادبی یک نویسنده و شعر یک شاعر عمیقتر میکند.
n ضمن تشکر از شما، در خاتمه در مورد کتاب «گویش قزوینی، اصلاحات و…» توضیح دهید.
در این کتاب ضمن پرداختن به دستور زبان قزوینی و پیشینه تاریخی آن، اشتراکات این زبان را با زبانهای دیلمی، اصفهانی و ترکی بررسی کردهام. همچنین به پیشنهاد فرهنگستان زبان، 2500 لغت را مورد بررسی قرار داده و معادلهای قزوینی آنها را در کتاب مذکور نوشتهام که البته برخی از این معادلها امروز دیگر کاربرد ندارند.