کتاب ایرانی در پس مه
- شناسه خبر: 4401
- تاریخ و زمان ارسال: 22 آبان 1401 ساعت 08:00
- بازدید :
ردیف کتابها پشت هم از کف تا سقف مغازه یک دست و مرتب داخل قفسه و قسمتهای متفاوت از هم چیده شده است. رمانهای خارجی، کتابهای ایرانی، فلسفی، سیاسی و… کتابهای جلالآلاحمد با جلد نارنجی و باریک، بعد از کتابهای دولتآبادی و نادر ابراهیمی در ردیف چهارم و کتابهای گلی ترقی و زویا پیرزاد و سیمین دانشور در ردیفهای بعدی جا خوش کردهاند و به نظرم میرسد که چیده شدن چنین اسمهای بزرگی در کنار یکدیگر چه شکوه دلچسبی را رقم میزند. وسوسه میشوم از آثار هرکدام چند جلد بردارم اما هزینههای کتاب به شکل عجیب و ناگهانیای بالا رفته و همین مسئله چندین ساعت مرا پای قفسهی کتابهای ایرانی، برای انتخاب معطل نگه میدارد. یکی از فروشندهها که شناخت عجیبی در کتابها دارد از هر سبک و نویسندهای بهترین آثارشان را معرفی میکند. روی میز کوچک وسط مغازه میگذارد تا از روی صبر ورق بزنم و انتخاب برایم راحتتر شود.
زمان از دستم در میرود. دو ساعتی است که بین کتابها قدم میزنم و دل کندن برایم سختتر از انتخاب شده. اکثر مشتریان جلوی قفسهی رمانهای خارجی میایستند یا در بدو ورود اسم نویسندهای خارجی را میگویند تا فروشنده داخل سیستم وارد کند و برایشان بیاورد. دو ساعت میگذرد و کسی جلوی قفسهی کتابهای ایرانی نمیایستد.
در طول هفته چند بار به کتاب فروشی علامه سر میزنم و هر بار نزدیک به یک ساعت کتابهایی که خریداری میشوند را رصد میکنم. تکرار این اتفاق باعث تعجبم میشود.
ـ کاهش فروش کتابهای ایرانی
یکی از فروشندهها برایم تعریف میکند: فروش کتابهای خارجی ما خیلی بیشتر از کتابهای ایرانی است. یعنی حتی ممکن است فروختن کتابهای معروف نویسندههای بزرگ ایرانی یک سال یا بیشتر هم طول بکشد!
دربارهی علت این موضوع میپرسم که ادامه میدهد: خب سطح رمانهای خارجی بیشتر از رمانهای ایرانیست. البته من، هم ایرانی دوست دارم و هم خارجی، در واقع فرقی ندارد. فقط کیفیت و سطح کتاب مهمه و صد البته نویسنده… حقیقت این است که در رمان و داستانهای کوتاه، ما ایرانیها در قله نیستیم و در سطح جهان خیلی ضعیف عمل میکنیم…
ـ عدم حمایت ارگانهای دولتی و کاهش چاپ کتاب
قاسم سلیمی ناشر انتشارات دکتر سین دربارهی وضعیت چاپ کتاب توضیح میدهد: در حال حاضر چاپ کتاب شرایط مطلوبی ندارد؛ به طوریکه شمارگان به 50 و بعضا کمتر هم رسیده است. از طرفی دیگر نویسندهها هم علاقهای به چاپ آثارشان ندارند و بعضا به فعالیت در فضای مجازی بسنده میکنند. به نظر من علت این کاهش تمایل برای چاپ کتاب، افزایش اقبال به فضای مجازی و به تبع آن ریزش شدید میزان خریداران و کتابخوانان و از سویی دیگر عدم حمایت نویسندگان از سوی ارگانهای دولتی مثل اداره ارشاد، کتابخانههای عمومی، شهرداریها (عدم خرید کتاب از نویسندگان) به سبب نداشتن بودجه لازم جهت حمایت و خرید است.
سانسور کتاب، کمر نویسندگان را خم کرده
سلیمی ادامه میدهد: اگر دربارهی تمایل بیشتر مردم نسبت به کتابهای خارجی بخواهیم صحبت کنیم مسئلهی کاهش سطح کیفیت علمی و ادبی کتابهای چاپ شده و از طرفی سانسور بیش از اندازه مطالب به ویژه در امور اخلاقی و سیاسی و یا دینی و مذهبی مطرح میشود. البته تبلیغات گستردهی کتابهای خارجی در سایتهای رسمی دنیا باعث میشود خوانندگان ترجیح بدهند خود را با مسائل روانشناسی و مدیریت زمان و رمانهای خارجی سرگرم کنند تا رمانهای ایرانی…
ـ مطرود ماندن رشتهی ادبیات
در یکی از نشستها، در انجمن ادبی ارشاد که با حضور جمعی از دوستداران ادبیات و نویسندگانی چون حسن لطفی برگزار میشود؛ یکی از اساتید ادبیات دانشگاه بینالملل امام خمینی با اشاره به کاهش ورود دانشجویان به رشتهی ادبیات، به بیمار شدن ادبیات ایران و کاهش حضور نویسندگان نسل جدید و کم کار شدن مولفان قدیمی اشاره میکند.
طیبه حاج سید جوادی مدرس ادبیات توضیح میدهد: دلیل این وضعیت (یعنی کاهش گرایش به رشته ادبیات) وضعیت و شرایط جامعه است. چون انتخاب رشته و تحصیل در یک رشته برای زندگی فرد از بدیهیات و کاملا روشن است؛ به همین خاطر تمام رشتههای علوم انسانی گرفتار همین مسائل هستند.
رشتههای علوم پایه مثل ریاضی و فیزیک هم وضعیت مشابهی دارند؛ چون فرد با داشتن این تخصصها نمیتواند شغل مناسب پیدا کند. البته این مسئله در رابطه با کسانی که به رشته خود علاقه دارند ممکن است متفاوت باشد و فرد به هر طریقی رشته مورد علاقه خود را پیگیری کند. اما در رشتههای علوم انسانی که ادبیات یکی از آنهاست افراد هنوز به بازار کار نگاه میکنند و وقتی میبینند بازار کاری وجود ندارد، گرایشی هم به سمت آن پیدا نمیکنند. به قول الکسیس کارل، برنده نوبل، «ارزش هر فن به نتایج آن است.»
ـ معضلاتی که جوانان را از انتخاب رشته ادبیات بازمیدارد
حاج سید جوادی در ادامه به گرایش ادبیات و معضلاتی که تا سالیان متمادی در این رشته، حضور پر رنگ داشته اشاره کرده و میگوید: علت دیگر کاهش گرایش به رشته ادبیات به خاطر اشکالاتی است که در خود رشته وجود دارد. از سال 1313 که دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تاسیس شد تا سال 1390 هیچ گرایشی در رشته ادبیات به وجود نیامده بود و حوزه ادبیات بسیار عمومی بود. تنها چند سالی است که گرایشهای متفاوتی در این رشته به وجود آمده؛ مثلا در حوزه زبان و ادبیات فارسی گرایشی مثل ویراستاری به وجود آمده است. نقد ادبی و ادبیات تطبیقی از دیگر گرایشهای جدید در دانشگاههاست. بنابراین میبینیم در سالهای اخیر تغییراتی به وجود آمده است. در رشته ادبیات فعلا کاربردیترین گرایش همین ویراستاری است که فارغالتحصیلان آن میتوانند امیدوار باشند مرتبط با رشته خود شغلی پیدا کنند.
امروز در دانشگاههای دنیا آموزشها در ارتباط با پیوند ادبیات با سینما، تئاتر، موسیقی و سایر هنرهاست. اگر این پیوند میان ادبیات و هنر انجام شود میتواند موثر و مفید باشد.
ما الان هم نویسندگان و شعرای خوبی در کشورمان و در حوزه شعر و داستان داریم ولی متاسفانه یا عرصه و امکان ظهور ندارند یا آن طور که شایسته است به آنها بها داده نمیشود و شناخته نمیشوند.
ولی به طور کلی یک دلیل دیگرش شاید این است که نویسندگان معروف هم در زمان زندگی خودشان زیاد معروف و مطرح نبودند و تازه پس از مرگشان شناخته شدند که جای تاسف دارد.
ـ استقبال از هیجان و ترس در رمانهای خارجی
حاج سید جوادی در ادامه دربارهی علت گرایش به کتابهای خارجی تعریف میکند: امروزه افراد و به خصوص کودکان و نوجوانان از هیجان و اضطراب و تعلیق لذت میبرند، ادبیات وحشت هم میتواند این امکان را برای آنها فراهم کند. داستانهای معمایی و پلیسی در سراسر دنیا مورد استقبال قرار میگیرند اما متاسفانه در کشور ما از سالهای دور تا امروز رجوع به ادبیات ژانر اعم از ادبیات ترسناک، معمایی و پلیسی و حتی ادبیات طنز، نوعی رفتار سطح پایین تلقی میشود و نویسندگانی که در حوزه ادبیات ژانر کار میکنند با عنوان نویسندگان عامه پسند معرفی میشوند، این موضوع باعث شده نویسندههای توانای ما از این حوزهها دوری کنند و کارهای خوبی در این زمینهها نداشته باشیم. در نتیجه افراد به خصوص جوانان جذب داستانها و ادبیات کشورهای دیگر با این موضوعات هیجانانگیز میشوند.
قسمت بزرگی از ادبیات کشور ما را موضوعاتی که بیشتر جنبههای پند و اندرز و جنبههای تعلیمی داشته باشند در برمیگیرد که در شرایط کنونی و دنیای امروز ملالآور و خستهکننده هستند و طرفدار زیادی ندارند.
ـ کتابخوانی از بطن خانواده آغاز شود
حاج سید جوادی ادامه میدهد: به نظر من احیای ادبیات و ترویج و مطالعه باید از درون خانوادهها شکل بگیرد و نقش والدین بسیار موثر است.
همچنین در مدارس اوقاتی به مطالعه و کتابخانه مدرسه اختصاص داده شود تا دانشآموزان فارغ از مطالب درسی ساعتی را به مطالعه داستان و آشنا شدن با نویسندگان سپری کنند، که متاسفانه جای چنین ساعتی در بین ساعات درسی خالیست.
در خانوادهای که همه اهل مطالعه باشند کودک هم میآموزد و به خواندن کتاب علاقمند میشود. مواردی مثل ارزان شدن قیمت کتاب و در دسترس بودن آن، ترویج کار خوب امانت دادن و امانت گرفتن کتاب و کتابخانههای سیار در سطح شهر میتوانند برای آشنا کردن مردم با کتابهای خوب موثر باشند.
***
روز دوشنبه است و به یکی از جلسات انجمن ادبی که برای رونمایی از کتاب یکی از نویسندگان جلسه اختصاص داده شده میروم. نویسنده روی سکوی صحنه میرود و بخشی از کتاب را میخواند.
اتمام جلسه رونمایی نزدیک میشود. کتابها روی هم انباشته و در گوشهای از میز کنار سالن چیده شدهاند تا خریداری شوند. حاضرین یکی یکی بعد از تمام شدن جلسه و صحبت یکی از اعضا دربارهی حمایت از نویسندگان نوظهور استان با خداحافظیهای گرم و مفصل از سالن خارج میشوند.
مراسم رونمایی تمام میشود. انبوه کتابها همچنان در جای قبلی خود و سالنِ خالی، تنها ماندهاند…
