کار کودک، معضل مهم جوامع امروزی

نفیسه کلهر

مساله کار کودک امروز یک مساله مهم در جهان است که آثار سوء آن تاثیر مستقیم بر جوامع دارد.

دوستی تعریف می‌کرد که در یک محیط اداری، کارمندان خیلی جدی به صحبت درباره این موضوع می‌پرداختند که این روزها بازیافت زباله سود کلانی دارد و راهکار بیشتر پول در آوردن این است که یک چرخ دستی بخرند و ۲ کودک به عنوان کارگر استخدام کنند تا برایشان زباله‌های قابل بازیافت را جمع‌آوری کنند!

این گفت‌وگو در یکی از شرکت‌های خصوصی با میانگین درآمد ماهیانه نزدیک به سی میلیون تومان برای کارمندان اتفاق افتاده و حتی اگر چنین درآمدی هم نباشد، این گفت‌وگو قابل باور نیست!

انگار هنوز دیدن قامت خم شده کودکان زیر بار گونی‌های سنگین و یا تماشای بدن‌هایی که تا کمر در سطل زباله فرو رفته‌اند به اندازه کافی دلخراش نیست که بتواند دل همه آحاد جامعه را بلرزاند، شاید هم اگر شهروندان یک شهر بخواهند قدمی برای حذف کار کودک بردارند، انتظار زیادی باشد. اما خوشبختانه پس هر تاریکی روشنی است، بر همین اساس هستند کسانی که دلشان از دیدن صحنه‌های کار کودکان به درد آمده باشد و بخواهند قدمی برای کاهش آسیب‌های کار کودک بردارند.

«زویا صفری» مدیر یکی از موسسات مردم نهاد قزوین به نام «درخت کوچک زندگی» است که در زمینه کودکان کار، کار کودکان و کاهش آسیب‌های آن گام برمی‌دارد.

این موسسه مردم نهاد با مجوز اداره کل بهزیستی استان فعالیت‌های آموزشی و پرورشی حدود 200 کودک کار را بر عهده دارد و با برگزاری کلاس‌های کمک درسی، حرفه‌آموزی و بازی با هدف ارتقاء سطح تحصیلی کودکان کار و بازگرداندن دوران کودکی به این قشر آسیب‌پذیر سعی دارد تا از آسیب‌های اجتماعی بکاهد.

در این گفت‌وگو روزنامه ولایت قزوین سعی داشته تا ابعاد مختلف کار کودک را از منظر این فعال اجتماعی بازبینی کند.

در ابتدا لطفا کار کودک را تعریف کنید.

اتفاقا برای صحبت در مورد مقوله کار کودکان و آسیب‌های آن در جامعه نیاز به ارائه تعریفی از کار کودک هستیم، چرا که باید بدانیم چه کارهایی کار کودک محسوب و چه کودکانی کودک کار نامیده می‌شوند.

براساس تعریف سازمان ملل متحد کار کودک شامل کارهایی می‌شود که انجام آن برای کمتر از حداقل سن قانونی یعنی ۱۸ سال ممنوع بوده و همچنین کارهایی که به دلیل ماهیت و شرایط آن‌ها برای کودکان مضر باشد و به سلامتی، رشد فردی و اجتماعی کودک آسیب می‌زند.

از گذشته پدران ما در تابستان و موقع تعطیلی مدارس به یادگیری حرفه‌ای می‌پرداختند و این مرسوم بود، از این نظر چه کارهایی کار کودک محسوب نمی‌شود؟

بله همین‌طور است در تعریف جهانی هم کارهایی که به آموزش و دوران کودکی کودکان لطمه‌ای وارد نکند و موجب افزایش مهارت و کسب تجربه شود، جزو کار کودک نبوده و بلامانع است.

بر این اساس لطفا چند نمونه از مشاغل کودک را مثال بزنید.

بدترین اشکال کار کودک در جهان که برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است و باید به فوریت حذف گردند، مشاغلی است که در کشورهای محروم هنوز رواج دارد مانند برده‌داری، مشارکت کودکان در فعالیت‌های غیرقانونی مانند قاچاق مواد مخدر و  شرکت کودکان در جنگ و زباله‌گردی.

وضعیت کار کودک در جهان چطور است؟

متاسفانه حدود نیمی از کودکان کار در جهان کارهای خطرناکی انجام می‌دهند که روی سلامت، ایمنی و رشد اخلاقی آن‌ها به شدت تاثیر گذار بوده و این اثرات به طور مستقیم بر روی جوامع دیده می‌شود و منجر به اتلاف هزینه‌های هنگفت جهت بازپروری و بازآموزی برای دولت‌ها خواهد شد.

کار کودک چه تاثیر سویی برای خود کودکان دارد؟

مهم‌ترین اتفاقی که کار کودک برای کودکان رقم می‌زند از دست دادن دوران کودکی آن‌هاست (بازی، شادی و آموزش)، در سال‌های گذشته با توجه به همه‌گیری بیماری کرونا و عدم دسترسی تعداد کثیری از این کودکان به وسایل مورد نیاز برای آموزش مجازی، شاهد ترک تحصیل و ورود تمام وقت آن‌ها به دنیای کار مخصوصا زباله‌گردی بودیم، همان‌طور که می‌دانیم زباله‌گردی منجر به ایجاد بیماری‌های عفونی و آسیب‌های شدید و جبران‌ناپذیری در این کودکان خواهد شد که می‌تواند باعث انتقال بیماری به سایر افراد جامعه شود.

منشا کار کودک کجاست؟

منشا کار کودکان ناشی از فقر خانواده و جامعه است. نبود امنیت شغلی و دستمزدهای مناسب برای بزرگسالان به همراه تورم جامعه، بحث‌های آموزشی ضعیف و عدم حمایت‌های اجتماعی از عواملی است که خانواده‌ها به سوی کار کودکان رو می‌آورند و به دلیل موانع قانونی کار کودک، کودکان درگیر مشاغل کاذب می‌شوند.

راهکارهای مناسب جهت تعدیل این پدیده چیست؟

سازمان ملل متحد چشم‌انداز حذف تمامی اشکال کار کودک را تا سال ۲۰۲۵ ارایه داده است، این چشم‌انداز در هیچ کجای جهان با توجه به شیوع بیماری کرونا و مشکلات اقتصادی و وقوع جنگ‌های پی‌درپی در کشورهای فلسطین و اوکراین و شورش‌های داخلی امکان‌پذیر نیست.

آیا با این حساب نمی‌شود اقدامی برای حذف کار کودک کرد؟

به هیچ‌وجه این مسایل نباید به این معنا باشد که مقوله کار کودک قابل تعدیل نیست و باید از هدف حذف کار کودک دست بکشیم، اتفاقا در ۲ دهه اخیر در ایران تلاش‌های پی‌درپی از سوی سازمان‌های مردمی جهت آشنایی افراد جامعه با این پدیده صورت گرفت، ولی کماکان با وجود حمایت سازمان‌های دولتی مانند استانداری‌ها و سازمان بهزیستی، اما برای حذف این معضل نیاز به حمایت‌های همه جانبه دولت‌ها داریم.

برای حذف کار کودک چه کار می‌توان کرد؟

در ابتدا باید بپذیریم مهمترین اقدام، آموزش و فرهنگ‌سازی است و تا زمانی که تمام توان خود را بر روی این ۲ اصل مهم نگذاریم همچنان دولت‌های سراسر جهان با این بحران اجتماعی دست به گریبان هستند.

هدف شما از فعالیت برای کودکان کار چیست؟

ما در تلاش هستیم به قدر توان و با حمایت‌های داوطلبانه همشهریان بتوانیم دوران کودکی را به آن‌ها بازگردانیم، مساله مهم دیگر آگاه‌سازی خانواده این کودکان است که از طریق برگزاری کلاس‌های فرزندپروری، آموزش رعایت نکات بهداشت فردی و مسایل اجتماعی، سوادآموزی و آشنایی با آسیب‌های جسمی و روحی و تاثیرات کار در دوران کودکی بر آینده فرزندانشان، بتوانیم در کنار کودکان و خانواده‌هایشان باشیم.

آیا این فعالیت‌ها صرفا برای کودکان صورت می‌گیرد؟

اتفاقا خانواده این کودکان نقش مهمی در کار کودک دارند، ما با ایجاد مراکز کارآفرینی برای مادران سعی کرده‌ایم دغدغه‌های اقتصادی را از دوش کودکان برداشته و به مادران محول کنیم، با توجه به آسیب‌های شدیدی که کودکان متحمل می‌شوند، نیاز به استفاده مستمر از مددکاران برای کمک به التیام روحی و حتی معرفی این کودکان به سازمان بهزیستی برای پوشش دادن همه جانبه این کودکان است.

در این مسیر با چه مشکلاتی رودررو هستید؟

مشکلاتی که اغلب انجمن‌های مردم نهاد در این مسیر با آن‌ها مواجه هستند، متنوع است.

در کنار تامین منابع اقتصادی، این روزها بزرگترین مشکل در این برهه زمانی ایجاد موج افغان‌ستیزی است که با توجه به ورود بی‌رویه و نظارت نامناسب، ما با حجم انبوهی از کودکان کار افغانستانی مواجه هستیم که با وجود مخالفت‌هایی که برای ارایه خدمات به این کودکان از سوی افراد جامعه ایرانی وجود دارد اما آیا نمی‌توان حضور آن‌ها را در جامعه منکر شد.

به نظر شما با وجود مشکلات موجود، امکان حذف کار کودکان هست؟

با توجه به وضعیت معاش مردم، ما می‌توانیم روی آموزش و فرهنگسازی و تشویق و کمک برای جدا نشدن کودکان از مدارس کمک کنیم. سعی می‌کنیم در سمت حذف کار کودک در حرکت باشیم ولی با توجه به اینکه حذف این آسیب نیاز به حمایت همه‌جانبه دولت‌ها و نهادهای دولتی و تخصیص بودجه‌های کلان دارد، ما به تنهایی توان حذف همه اشکال کار کودک را نداریم.

با تشکر از حضور شما در این گفت‌وگو صحبت پایانی خود را بفرمایید.

بیش از ۹۰ درصد کودکان کار موجود در ایران افغانستانی هستند و این کودکان در میان مردم در خیابان‌ها، بازارها، همسایگی و در مدارس در کنار کودکان ما قرار دارند و اگر مسایل بهداشتی، اخلاقی، رفتاری و فرهنگی آن‌ها اصلاح نشود معضلات به طور مستقیم بر روی زندگی تمام ایرانیان تاثیر خواهد گذاشت. در این بحث ما باید از دولت خواستار ساماندهی مهاجران و ارایه خدمات حداقلی باشیم.

در خاتمه واجب است دولت و سازمان‌های وابسته به آن در کنار مردم با پرداختن به علل ریشه‌ای و پیشبرد عدالت اجتماعی برای حذف کار کودکان اقدام کرده و با پایش مستمر و بررسی اثر بخشی اقدامات صورت گرفته در جهت تعدیل این معضل اجتماعی همراه باشند.