چگونه با دندان مصنوعی کنار بیایم؟

تدوین و نگارش: ا. امیر دیوانی

مرا بسود و فرو ریخت هر چه دندان بود

نبود دندان، لا بل چراغ تابان بود

سپید سیم زده بود و دُر و مرجان بود

ستاره‌ی سحری بود و قطره باران بود

یکی نماند کنون ز آن همه، بسود و بریخت

چه نحس بود، همانا که نحس کیوان بود

نه نحس کیوان بود و نه روزگار دراز

چه بود؟ منت بگویم: قضای یزدان بود

(بخشی از قصیده‌ی رودکی سمرقندی)

پیشینه‌ی دندان مصنوعی

دندان‌های سالم در درازنای دوران پیوسته نمایانگر تندرستی بوده‌اند. از دیدگاه آدمیان، فقدان این اعضای حیاتی مایه‌ی ناراحتی بوده و بی‌دندانی را علامت مرض می‌انگاشتند. در دیرباز، قاعدتاً بیماری‌ها یا سخت هضمی (سوء هاضمه) به از دست رفتن دندان‌ها می‌انجامید. ولی در روزگار کنونی، برنامه‌ی غذایی نامناسب و امراض مربوط به لثه و پوسیدگی، عامل بروز این اختلال شمرده می‌شود.

بشر از همان زمان‌های دیرین به فکر چاره شد تا دندان‌های افتاده را به گونه‌ای جایگزین کند. آثار و بقایای برجا مانده می‌نمایاند از 700 سال قبل از میلاد مسیح، ساخت اقسام دندان‌های مصنوعی آغاز گردیده است. کهن‌ترین نشانه‌ها از منطقه‌ی ایتالیایی فعلی پدیدار شده است. بی‌تردید آن دندان‌ها صرفا جهت زیبایی و پر کردن جالی خالی دندان‌های مصرف می‌شدند و چندان کاربرد علمی نداشتند، تا بدان حد که حتی تا میانه‌ی سده‌ی 18 میلادی نیز مردم موقع غذا خوردن دندان‌های مصنوعی‌شان را از دهان بیرون می‌آوردند و به یاری لثه‌ی خویش غذا را می‌جویدند، زیرا این دندان‌ها کارایی چندانی نداشتند.

رفته‌رفته با پیشرفت دانش‌ها و فن‌ها، دندان‌های مصنوعی تنها بعد زیبایی ندارند و امروزه اشخاص قادرند به منظور جویدن خوراک‌ها نیز از دندان‌های مصنوعی‌شان سود بجویند. نخستین دندان‌های مصنوعی را از استخوان‌های تراشیده‌ی حیوانات و یا عاج فیل می‌ساختند. برخی اوقات هم دندان‌ها را از دهان دیگران به دست می‌آورند؛ مثلا در جنگ‌ها، بعضی افراد سراغ جنازه‌های به جا مانده می‌رفتند و دندان‌های آنان را از دهانشان در می‌آوردند و به قیمت‌های گزافی به دندان‌سازان آن زمان می‌فروختند! آنها این دندان‌ها را داخل نوعی پلاستیک می‌نهادند و به منزله دندان مصنوعی در دهان افراد می‌گذاشتند. مشکل عمده این بود که احتمال داشت این دندان‌ها بیماری صاحبان پیشین‌شان را به صاحبان جدید منتقل کنند. شماری از این‌گونه دندان‌ها را نیز از جنس چوب درست می‌کردند. یکی از این دسته دندان‌ها متعلق به قرن 16 در ژاپن یافت شده است که شکلی تا حدودی مشابه دندان‌های مصنوعی امروزین دارد. در سده‌ی 18 میلادی تعدادی از سلمانی‌ها و زرگرها در کار ساخت دندان‌های مصنوعی بودند. در سال 1774، برای نخستین مرتبه این قبیل دندان‌ها از جنس چینی ساخته شدند که در مقام مقایسه با انواع قبلی، ظاهر بهتری داشتند لیکن به علت سفیدی بیش از اندازه، غیرطبیعی دیده می‌شدند. در سال 1820، یک زرگر انگلیسی، شروع به ساخت دندان‌های مصنوعی چینی با پایه‌ی طلا کرد که سازگاری خوبی با بافت دهان داشتند، ولی به سبب طلای به کار رفته در آن‌ها بهای‌شان خیلی گزاف و فقط توانگران آن روزگار قادر به تهیه‌اش بودند. رفته رفته کاربرد پلاستیک‌های سخت با دوام در ساخت دندان‌های مصنوعی متداول شد و در سده‌ی 20 میلادی «زرین‌های آکریلی» به بازار آمدند. امروز هم پایه‌ی غالب دندان‌های مصنوعی از همین جنس است. امروزه دندان‌ها از جنس بادوام و درصد طرح و رنگ ساخته می‌شوند، ظاهر خیلی طبیعی دارند و در مواردی از دندان واقعی تشخیص ناپذیرند.

توصیه‌هایی برای عادت کردن به دندان مصنوعی

بهره‌مندی از دندان مصنوعی برای اولین بار، تجربه‌ای حیرت‌آور و مشکل شمرده می‌شود. امکان دارد انسان از وضع جدید ظاهری‌اش رضایت نداشته باشد، یا با هر دفعه صحبت کردن، دندان از دهانش درآید. چه بسا هم روزی که آن را از دندان‌ساز یا دندانپزشکش تحویل گرفته، نتوانسته است با آن حتی تکه نانی بخورد، توصیه‌های سودمند زیر به فرد یاری می‌کنند که به دندان جدیدش خو بگیرد:

1ـ هنگام خواب، دندان‌هایتان را از دهان درآورید

یادتان باشد در طول 24 ساعت شبانه‌روز، باید 8 ساعت دندان‌های مصنوعی بالا و پایین را از دهان خارج کنید. مناسب‌ترین وضع این است که شب‌هنگام، وقتی می‌خوابید؛ به دندان خود استراحت دهید. هرگاه تمام ساعات شبانه‌روز از دندان استفاده کنید، مخاط دهان در زیر آن، تحت فشار قرار می‌گیرد و مخاط و لثه‌هایتان تدریجا متورم شده و در درازمدت به تحلیل استخوان فک‌هایتان منجر می‌گردد. وانگهی، در طول شب، میکروب‌ها در فاصله‌ی میان لثه‌ها و دندان‌ها رشد می‌کند و دهانتان مملو از قارچ می‌شود.

بیرون آوردن دندان مصنوعی در سرتاسر شب، عضله‌های زبان را وامی‌دارد که جریان بزاق، لثه‌ها را ماساژ داده و به جریان خون در آن‌ها مدد نماید. بعد از خارج کردن دندان‌ها، حتما آن‌ها را در آب بگذارید تا تغییر حجم ندهند. گاه از مایعات تمیز کننده نیز می‌توان همراه آب استفاده کرد.

2ـ لثه‌هایتان را ماساژ دهید

شب به محض درآوردن دندان، با مسواکی نرم لثه‌های خود را به آرامی ماساژ دهید. این عمل به جاری شدن خون در لثه کمک می‌کند و بقایای میکروب‌ها را از روی لثه‌ها و مخاط دهان می‌زداید. حتی می‌توانید لثه‌هایتان را با پارچه یا حوله‌ای نرم و ظریف مالش دهید.

3ـ چنانچه تب داشتید

هر آینه در ساعات طولانی بعد از تحویل گرفتن دندان مصنوعی، تاب و تحمل نگهداری‌اش را در سراسر شبانه‌روز ندارید و به تب و گر گرفتگی دچار شدید، صبر کنید تا تدریجا بدان خو بگیرید. دندان جدیدتان را چند ساعت در داخل و خارج دهان و درون آب بگذارید.

آن گاه سعی کنید به تدریج تعداد ساعت‌هایی که دندان را در دهان خویش نگه می‌دارید، افزایش دهید.

4ـ احساس چاقی و لاغری صورت طبیعی است

گاه زمانی که دندان قدیمی خود را عوض می‌کنید، یا برای اولین دفعه از دندان مصنوعی استفاده می‌نمایید، به نظر می‌آید که صورتتان توپر شده و لب‌هایتان بیرون زده است یا برعکس، چهره‌تان تکیده و لاغرتر دیده می‌شود. پاره‌ای از این اشکالات به عادتی برمی‌گردد که به دندان پیشین دارید و از همین‌روست که شما به سیمای خود با دندان قبلی خو گرفته‌اید. باید دانست که به مرور زمان وضع ظاهری صورتتان طبیعی‌تر خواهد شد، لب‌ها و عضلات شما خود را با وضعیت جدید منطبق خواهد کرد. حتی می‌توانید با تغییر نوع آرایش موی خویشتن یا شکل قاب عینک‌تان، توجه سایرین را از دهان‌تان منحرف سازید تا به تدریج به دندان نو خو بگیرید.

5ـ حرف زدن با دندان جدید به تمرین و ممارست نیاز دارد

طبیعی است صحبت کردن با دندان مصنوعی تنها یک راه دارد و آن نیز تمرین است. هرگاه تلفظ برخی واژه‌ها برای‌تان مشکل است آن‌ها را با صدای بلند بخوانید و تکرار کنید. روزهایی که در منزل تنها هستید، یک روزنامه یا کتاب بردارید و آن را برای خودتان بلندبلند بخوانید.

تردید نکنید با تمرین می‌توانید با دندان جدیدتان به همان خوبی که قبلا صحبت می‌کرده‌اید، حرف بزنید. اگر باور ندارید، بیازمایید.

6ـ 24 ساعت اول با دندان مصنوعی مدارا کنید

از همان روزی که دندان جدیدتان را از دندان‌ساز یا دندان پزشک تحویل می‌گیرید تا روز بعد، آن را در دهانتان نگه دارید و درنیاورید. طی این 24 ساعت نخست صرفا پس از غذا خوردن و برای تمیز کردن آن، مجازید که خارجش کنید. این کار نه فقط سبب می‌گردد زودتر به آن عادت کنید که خطاها و اشکالات احتمالی آن را هم برای شما مشخص می‌‌کند تا در نخستین دیدار با دندان پزشک‌تان وی را در جریان بگذارید تا بتواند نقاطی را که موجب آزردگی لثه و مخاط شما شده است اصلاح کند.

7ـ از چسب دندان مصنوعی استفاده کنید

چنانچه استخوان فک پایین‌تان تحلیل رفته است و دندان مصنوعی در دهان‌تان لق می‌شود، می‌توانید از چسب دندان مصنوعی استفاده کنید. این چسب را باید بعد از چند ساعت به کلی از داخل دندان مصنوعی پاک و آن را تمیز نمایید. بعضی چسب‌ها، با آب و پاره‌ای با آنزیم‌های خاصی پاک می‌گردند. شیوه‌ی کاربرد آن را در راهنمای آن آورده شده است.

8ـ آداب غذا خوردن با دندان مصنوعی را فرا بگیرید

احتمالا در روزهای اول، استفاده از دندان جدید، غذا خوردن با آن را برای شما دشوار سازد. بهتر است نخست با خوراک‌های نرم آغاز کنید. لقمه‌ی غذا را با دو طرف دهانتان بجوید تا دندان به یک سو متمایل نشود. لقمه‌های غذا را کوچک بردارید. در واپسین روزها اغذیه‌ی ترد و شکننده مثل نان برشته و کتلت مصرف نمایید چون این‌گونه مواد غذایی به سهولت روی دندان‌های عقبی شما جویده می‌شوند. تقریبا دو ماه به درازا می‌انجامد تا شما به دندان جدیدتان عادت نمایید و بتوانید به راحتی غذا بخورید. امکان دارد در روزهای نخستین که می‌خواهید با دندان جدید غذا بخورید، میزان ترشح بزاق در دهانتان زیاد شود اما اصلا نگران نباشید، در بازه‌ی زمانی کوتاهی غدد بزاقی به این میهمان تازه وارد دهان شما عادت خواهند کرد و بزاق شما به مقدار طبیعی باز خواهد گشت.