پیوند آب و صخره در روستای تلاتر

محمدمهدی توکلی

«همسفر روستا» عنوان سلسله گزارش‌هایی از محمد مهدی توکلی است که روستاهای استان قزوین سفر می‌کند و ماجرای زندگی آن‌ها را به رشته تحریر در می‌آورد. توکلی سالیان سال است که با عزمی جدی مشغول به تهیه گزارش از روستاها، مردم و آداب و رسوم آنهاست. پیش‌تر شرح سفر او به روستاهای «شیداصفهان» و «رحمت‌آباد» را منتشر کردیم و در سومین شماره از این سلسله گزارش‌ها که با عنوان «همسفر روستا» منتشر می‌شود با او همراه شدیم تا به روستای «تلاتر» سفر کنیم.

تلاتر روستایی با 110 خانوار

همراه با شعرخوانی یکی از اهالی خوش ذوق راهی روستای تلاتر در الموت غربی در بخش رازمیان در شهرستان قزوین شدیم. روستایی در دل کوه‌های بلند با جاده‌های پر پیچ و خم که مردمانی بسیار مهربان و سخت‌کوش دارد که با زبان تاتی صحبت می‌کنند .

روستای تلاتر  110 خانوار دارد و فعالیت آن‌ها در زمینه  زراعت، باغداری و دامداری است. وقتی از بلندی به اطراف روستای تلاتر نگاه می‌اندازید سرسبزی خیره کننده آن هر تازه واردی را مجذوب خود می‌کند .

وجود کوه با صخره‌های زیاد که در زبان الموتی به آن تله می‌گویند و همچنین جریان آبشاری در شمال روستا به گفته اهالی باعث شده است تا نام روستا را از آن بگیرند.

می‌گویند: «تلاتر» یعنی جایی که آب از ارتفاع روی صخره پرت می‌شود. البته نظرات دیگری هم در مورد نام روستا مطرح می‌کنند. همچون پریدن خروس از روی صخره ولی باید گفت: «تلاتر» دیار مردمان صلح‌جو است. روستایی واقع در 75 کیلومتری قزوین.

مردمان تات زبان

همواره تاثیرپذیری فرهنگی از همسایگان و مناطق نزدیک بیشتر است. مراودات تجاری و رفت‌وآمدهای پی‌درپی در دوران مختلف موجب می‌شود تا آداب و رسوم و به‌ویژه زبان مردمان به راحتی جابه‌جا شود. از این‌رو روستای تلاتر از این موضوع بی‌نصیب نبوده است.

از گذشته تا به امروز مردم تلاتر با زبان تاتی صحبت می‌کنند که تاثیرپذیر از زبان روستاهای هم‌مرز با استان گیلان است.

روستای تلاتر به گفته‌ی آقای حسینی، مهد پرورش شخصیت‌های علمی، دینی و فرهنگی بسیاری است که وجود آن‌ها نقش مهمی در معرفی روستای تلاتر داشته است. همچنین ذغال‌اخته و فندوق این روستا که در آفتاب خشک و زرین می‌شود جایگاه ویژه‌ای دارد.

تپه شهیاد تلاتر

وقتی وارد روستا می‌شوید علاوه بر همه زیبایی‌هایی که به چشم می‌آید یکی از مکان‌هایی که نظر هر تازه وارد و حتی طبیعت‌گران را به خود جلب می‌کند تپه شهیاد است. صعود به این تپه یا کوه شهیاد بسیار لذت‌بخش است. قدم زنان خودم را به بالای تپه رساندم. بر فراز این تپه با ارتفاع حدود 200 متر زیارتگاه امام‌زاده‌ای به نام  افضل از نوادگان امام سجاد (ع) وجود دارد.

تپه شهیاد در روستای تلاتر در بخش رازمیان در شهرستان قزوین از گذشته مورد توجه مردم بوده است و حتی در ایام عاشورا دسته‌جات عزاداری این مسیر را طی می‌کنند و در بالای تپه به عزاداری می‌پردازند. مسیر صعود به تپه را  فقط با پای پیاده می‌توان پیمود و دلیل آن هم حفظ گونه‌های گیاهی ارزشمند و همچنین درختان حفاظت شده ارس است. تماشای روستای تلاتر و طبیعت سرسبز آن از بلندی خیلی قشنگ است.

امام‌زاده افضل (ع) بر فراز تپه

قرار می‌شود برای زیارتگاه امام‌زاده افضل ابن سلیمان ابن علی ابن الحسین(ع) از نوادگان امام سجاد (ع) گنبدی ساخته و نصب شود.

مردم روستای تلاتر مشارکت فعالی دارند. با توجه به  قرار گرفتن مکان امام‌زاده در بالاترین نقطه تپه‌ای که مردم روستای تلاتر به آن شهیاد می‌گویند و همچنین باریک بودن مسیر راه صعود به تپه، مجبور می‌شوند مصالح ساختمانی و تجهیزات مورد نیاز را به وسیله قاطر حمل کنند.

آقای معصومی یکی از مجریان این طرح در آن زمان می‌گوید: ما ابتدا آهن‌های گنبد را در بالا برش داده و شابلن گنبد را طراحی کردیم. پس از ساخته شدن کامل گنبد، تعداد 8 عدد جک 100 تنی آوردیم و بیرون از روستای تلاتر آن‌ها را جدا کردیم و قطعات جک‌ها را با قاطر به بالای تپه منتقل کردیم. با قرار دادن جک‌ها زیر گنبد، روزی 3 تا 5 سانت گنبد را بالا بردیم.

بعد از چندین روز گنبد در ارتفاع مورد نظر مستقر شد. کار بسیار حساس و پر خطری بود و بحمدا…  بدونه  حادثه انجام شد.

بزم چای‌خوران با طعم آواز

هنگام عصر بود که از کوچه باغ‌های روستا می‌گذشتم. دیدم داخل باغ و زیر درختان، سماوری را روشن کردند و چند نفر از اهالی بعد از کار روزانه کنار هم نشسته‌اند و منتظرند تا آب جوش بیاید و چای را دم کنند.

در این فاصله با آقای جعفری گفت‌وگو کردم که گفت: چای خوردن بهانه‌ای است برای دور هم بودن و هر کدام از باغداران اگر چای آماده کنند بقیه را هم دعوت می‌کنند .

در همین بزم چای‌خوران بسیاری اوقات اختلافات با صحبت کردن حل و فصل شده است. در جمع با صفای اهالی روستای تلاتر یکی از افراد خوش صدا آواز قشنگی خواند .

از پختن آجیل و کما گوش تا سبزی‌های باغ

زنان کدبانوی روستاها، هنر خویش را در پختن خوراک‌های محلی خوشمزه و با کیفیت همواره نشان داده‌اند. در سفر به روستای تلاتر با طرز تهیه چند نوع خوراک جدید آشنا شدم. یکی از آن‌ها آجیل بود. البته برخی از خانم‌ها گفتند: آجیل تلاتر چیزی شبیه قیمه نثار قزوینی است البته برخی نظر مخالف داشتند.

در فصل بهار کوه‌های مرتفع روستای تلاتر محل رشد قارچ خوراکی به نام کما گوش است. از این قارچ نیز در پختن خوراک استفاده می‌شود. در باغ‌های روستا سبزی‌های متنوعی وجود دارد. زنان پر تلاش، علاوه بر کار و فعالیت در باغ‌ها مقداری از این سبزی‌ها را نیز برای خوردن می‌چینند. انواع لبنیات محلی بخش دیگری از تولیدات روستای تلاتر است.

علف چیدن با درگز و بیل زدن باغ

در هر بار که تیغه تیز درگز به ساقه‌های علف‌ها نزدیک می‌شد مقدار زیادی را درو می‌کرد. درگز داس بزرگی است که می‌توان ایستاده با آن علف‌ها را چید. بیل زدن اطراف درختان در فصل بهار کار متداولی است که اهالی روستا همواره انجام می‌دهند. در روستای تلاتر مقدار 100 هکتار زمین زراعی زیر کشت گندم و جو است و 200 هکتار باغ نیز وجود دارد. محصولات عمده باغی روستا عبارتند از: فندوق، ذغال‌اخته، گردو، گیلاس، آلبالو و آلوچه. علوفه چیده شده از باغ‌ها را پس از خشک کردن برای دام‌ها در فصل زمستان استفاده می‌کنند.

آبیاری و کودپاشی در باغ‌ها

زن روستایی می‌گوید: تلاتر جای خوبی است. اما کم آب است. خنده‌های او باز می‌گردد به روحیه امیدوارانه و صبوری مردمان روستاها که علی‌رغم کمبودها و مشکلات همچنان ظاهر خویش را حفظ می‌کنند. آب برای سرسبزی و پر باری زمین‌های زراعی و باغ‌های میوه روستا ضروری است.

در روستای تلاتر یکی از مشکلات تامین آب مورد نیاز، چگونگی تقسیم آب بین روستاهای بالا دستی است. تاکنون پیگیری‌های بسیاری صورت گرفته است اما نتیجه بخش نبوده است! برای تقویت باغ‌ها بعد از پاکسازی طویله‌ها کود حیوانی را به مکانی خاص منتقل می‌کنند تا در زمان مناسب پای ریشه درختان پاشیده شود.

لالایی مادرانه در روستا

بچه‌ها طول کوچه را طی کردند تا به مدرسه بروند. خانه‌های روستا به دلیل قرار گرفتن در شیب تند کوه، شکل زیبایی دارند.

عبور از کوچه‌ها با این وضعیت شرایط خاص خود را دارد. در روستای تلاتر نوع ساخت و ساز همانند سایر روستاها دستخوش تغییرات زیادی شده است. اگر حمایت صورت گیرد معدود خانه‌های قدیمی روستا امکان این را دارند که با بازسازی مختصر به بومگردی تبدیل شوند. طنین لالایی‌های مادرانه در طبیعت روستای تلاتر بسیار شنیدنی بود.