پوکی استخوان چیست و چه باید کرد؟
- شناسه خبر: 7041
- تاریخ و زمان ارسال: 12 دی 1401 ساعت 08:00
- بازدید :

ترجمهی ا. امیردیوانی
مواد زیر را به اندازه کافی بخورید:
ـ شیرکم چرب، ماست، کنسرو ماهی با استخوان و سایر مواد غذایی سرشار از کلسیم.
ـ مواد غذایی غنی از ویتامین D از قبیل ماهیهای چرب و فرآوردههای شیری غنی شده.
ـ حبوبات برای تامین فسفر.
ـ ضمنا به ورزشهای مناسب وزن خود بپردازید.
از مصرف مواد زیر بکاهید:
ـ قهوه، چای، کولا و نوشابههای دیگر حاوی کافئین.
ـ از این مورد حذر کنید:
ـ استعمال دخانیات
***
در سراسر زندگی، استخوانهای ما مدام در حال تجدید ساختاند و این عمل تغییر شکل نامیده میشود. در همان هنگام که برخی یاختهها (سلولها)ی استخوانی تحلیل رفته و دوباره جذب میشوند، یاختههای دیگری تشکیل میگردند تا جای آنها را بگیرند.
موقعی که جذب مجدد، سریعتر از استخوانسازی صورت میگیرد، استخوانها سست و بسیار متخلخل (دارای سوراخ) میگردند و بدون هیچ یا اندک فشاری، شکستگی رخ میدهد.
این بیماری را «پوکی استخوان» گویند. ظاهرا کمبود استروژن، عامل عمدهی آن است، ولی افت آندروژن، هورمون مردانه، نیز در این میان اثر دارد و جذب ناکافی کلسیم و ویتامین D هم از این حیث موثر است.
غالبا پوکی استخوان زمانی آشکار میگردد که استخوانها آسیب فراوان دیده و خود به خود دچار شکستگی شوند. «قوز پیرزن» که بسیاری از زنان را در میانسالی قوزدار میکند، بر اثر «شکستگی به هم فشرده» در یک یا چند مهره ستون فقرات پدیدار میگردد. هنگامی که مهرهها به هم فشرده میشوند، ستون فقرات کج شده و از قد زن کاسته میشود. اندامهای داخلیاش جابهجا گشته و در نتیجه فشار وارده به مجرای گوارشی، شکم او جلو میآید.
وقتی که میزان تراکم (چگالی) استخوان مردان و زنان در حدود 30 سالگی به اوج خود رسید، آنان همزمان با افزایش سن، بخشی از تودهی استخوانیشان را از کف میدهند. اما باید دانست که دردوران یائسگی زنان، کاهش استروژن سبب میگردد که این کمبود، شتاب فراوان یابد. پوکی استخوان احتمالا تمام زنان را در برمیگیرد، لیکن آنانی که اهل شمال اروپا و یا از نژاد آسیاییاند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به معرض یاد شدهاند، زنهای مدیترانهای و آفریقایی تبار کمتر مبتلا میگردند زیرا شاید از تودهی استخوانی فراوانتری برخوردارند و نوعا از آفتاب مورد نیاز برای تولید ویتامین D بهرهمند میباشند.
ورزش ملایم و متناسب با وزن بدن، قادر به حفظ استخوانها در هر سن و سال میباشد و به واقع، ورزش عاملی است که معلوم گردیده در مراحل بعدی زندگی بر قدرت و استحکام استخوانها میافزاید. با این حال، اگر دختران نوجوان یک دوره بسیار ممتاز ورزشی را بگذارنند، باعث میگردد که چربی مورد نیازشان برای تولید و انباشت استروژن از تنشان زدوده شود. ورزشکاران نوجوان کاملا تعلیم دیده و رقصندگان باله که اغلب گرفتار اختلالات عادات ماهانهاند، ممکن است خطر ابتلای زودهنگام به پوکی شدید استخوان بیشتر تهدیدشان کند. همچنین دختران بیاشتهایی که برای رهایی از لایهی زیرجلدی چربی طبیعی، گرسنگی میکشند، در معرض خطر فراوان قرار دارند.
مواد غذایی مفید
فرآوردههای شیری، مانند شیر کم چرب یا رویه گرفته، ماست بیچربی و پنیرکم چربی سرشار از کلسیماند. آنها را روزی سه وعده بخورید.
ساردین و کنسرو ماهی آزاد را که استخوانها و همه جایش خوردنی است و کلسیم فراوانی به دست میدهد را هفتهای یکی دو بار میل کنید.
گورماهی (ماکرو) و سایر ماهیان روغنی و نیز شیر غنی شده، کرهی نباتی و ویتامین D تامین کننده است بدن برای جذب کلسیم به آن احتیاج دارد. روزی دستکم یک وعده میل کنید (یا هر روز چند دقیقه زیر آفتاب دراز بکشید)
استعمال دخانیات، خطر پوکی شدید استخوان را به طور چشمگیری میافزاید. به طور مثال زنانی که سیگاریاند، میزان استروژنشان در تمام سنین کمتر است و احتمالا حدود 5 سال زودتر از هم جنسان غیرسیگاریشان یائسه میشوند. وانگهی، معلوم شده است که نیکوتین، قدرت بدن در مصرف کلسیم را مختل میگرداند.
زنانی که تخمدانهایشان با عمل جراحی برداشته شده است، عوض اینکه تولید استروژنشان تدریجا کاسته شود، ناگهان قطع میگردد. امکان دارد سایر عوارض پزشکی از آن جمله امراض کلیوی و مصرف داروهای استروئید نیز خطر پوکی استخوان را افزون سازد.
پیشگیری
جلوگیری از پوکی استخوان باید در دوران کودکی آن هم توأم با برنامهی غذایی سالم و ورزش مرتب انجام گیرد تا تراکم استخوان صورت پذیرد. بزرگسالان و خردسالان باید به مقدار کافی کلسیم مصرف کنند تا استخوانسازیشان را امکانپذیر گردد و علاوه بر این، به ویتامین D نیاز دارند تا مطمئن شوند که بدن آنان به بهترین نحوی از کلسیم استفاده مینماید. کارشناسان معمولا بر این باورند که بزرگسالان پیرتر باید روزانه بین 1000 تا 1500 میلی گرم فسفر مصرف کنند. این ماده برای استخوانسازی هم ضروری است و در بسیاری از مواد غذایی حاوی کلسیم یافت میشود.
مواد غذایی که به خصوص از لحاظ فسفر غنی هستند، شامل شیر، دانههای خشک، نخود، توفو (پنیر سویا)، کنسرو ماهیهایی که استخوانهایشان نیز خوردنی است و سبزیهای سبز پررنگ میباشند. هر چه رنگ سبزیها تیرهتر باشد، مقدار کلسیمشان فزونتر است؛ غیر از اسفناج که سرشار از اسید اوگزالیک بوده و مانع جذب کلسیم میشود.
کسانی که از خوردن شیر کامل به خاطر چربیاش پرهیز میکنند، میتوانند شیر رویه گرفته را که هر اونس (35/28 گرم) آن حتی کلسیم بیشتری دارد بنوشند. ماست، پنیر کم چربی شیر فاقد قند (لاکتوز) منابع ممتاز لبنی کلسیم برای افرادی هستند که تحمل خوردن شیر را ندارند. گیاهخواران جدی میتوانند کلسیم را از شیر سویای غنی شده، پنیر سویا و نیز سبزیهای سبز به دست آورند. در حال حاضر جلبک دریایی که در بسیاری از فروشگاههای محلی و غذاخوریهای ژاپن موجود است، بیش از برخی پنیرها، کلسیم دارد و مقدار کالریاش ناچیز میباشد.
چنانچه پزشک معالجتان مکمل کلسیم را به شما تجویز کرده است، برچسب روی قوطی یا شیشهاش را دقیقا بخوانید تا دریابید در هر قرص چقدر کلسیم خالص هست و چهگونه است. سیترات کلسیم و کربنات کلسیم دو نوع کلسیمی هستند که به آسانترین شیوه جذب میشوند. کربنات کلسیم و کلوراید کلسیم باعث ناراحتی روده از جمله یبوست، نفخ وگاز میگردند و گلوکنات کلسیم گاهی سبب اسهال میگردد.
مصرف مکملهای مزبور همراه با غذا به جذب آن کمک میکند. به عقیده جمعی از پزشکان، زنان با استفاده از داروهای (بینسخه) رفع سوءهاضمه، کلسیم زیادی به دست میآورند. گفتنی است که این داروهای ضد اسید برای خنثیسازی اسید معده ساخته شدهاند و چنانچه مدتهای طولانی مصرف شوند، امکان دارد اثر سویی بر گوارش بنهند. پزشکان، کود استخوان و مکملهای دولومیت را توصیه نمیکنند زیرا ممکن است آلوده به فلزات سنگین مثل آرسنیک، سرب، جیوه و کادمیوم باشند.
ویتامین D نیز به همان اندازه کلسیم اهمیت دارد و برای جذب کلسیم، مورد نیاز بدن است. بزرگسالان روزانه حداقل به 400 واحد بینالمللی ویتامین D احتیاج دارند. نور خورشید، منبع اصلی این ویتامین است، ولی از منابع غذایی نیز همچون ماهی چرب و زرده تخم بدست میآید. برخی منابع کلسیم مانند شیر، از ویتامین D غنی شدهاند و بسیاری از غلات صبحانهای هم دارای چنین خاصیتی هستند.
ورزش مرتب و متناسب با وزن بدن برای حفظ استخوانها ضروری است. پیادهروی، دوی آهسته، ورزش هوازی، تنیس و …همگی فعالیتهای ممتازی برای تامین این منظور به شمار میروند. چنین حرکاتی، فرایند تغییر شکل را برانگیخته و گردش خون را منظم میسازند و نتیجه این میشود که ویتامین D و مواد معدنی به استخوانها برسند.
موارد اجتناب پذیر
استفاده از پروتئین زیاد، ممکن است دفع کلسیم را افزایش دهد. مصلحت در این است که با توجه به رهنمودهای «آر دی» (جیره غذایی توصیه شده) مصرف روزانهی پروتئین برای مردان به 63 گرم و زنان به 50 گرم محدود شود.
کافئین و مشروبات الکلی هر دو، میزان ادرار را افزوده و کاهش کلسیم را سرعت میبخشند. گذشته از این، الکل باعث میگردد که بدن نتواند کلسیم را به نحو صحیحی جذب نماید و برای یاختههای استخوان نیز سمی است.
داروها نیز احتمالا بر میزان کلسیم بدن اثر مینهند. ضد اسیدها که دارای آلومینیم میباشند، احتمالا به دفع کلسیم کمک میکنند. همچنین مصرف دراز مدت سایر داروها من جمله پارهای پادزیستها (آنتیبیوتیکها)، ادرارآورها (مدرها) و استروئیدها به اتلاف کلسیم میانجامند.
فراسوی برنامه غذایی
هر چند برنامهی غذایی و ورزش، فواید مسلمی دارند، لیکن شاید برای رهایی از پوکی استخوان، بسنده نباشند. معمولا بسیاری از پزشکان توصیه میکنند که وقتی عادت ماهانهی زنان مختلف گردید، باید تصویربرداری رایانهای نظیر پرتوتابی با اشعه ایکس در موردشان صورت گیرد. پزشک معالج با توجه به نتایج حاصل، ممکن است مصرف مکملهای ویتامین D، کلسیم و یا درمان دیگر را تجویز کند.
جایگزینی استروژن
در مورد زنان موثرترین شیوهی پیشگیری از پوکی استخوان، درمان جایگزین هورمونی (اچ آر تی) است که به جای استروژن تلف شده در دوران یائسگی قرار میگیرد. استروژن به طرز چشمگیری از میزان شکستگیهای مهره و مفصل ران میکاهد. قاعدتا پروژسترن اضافه میشود تا خطر بروز سرطان مخاط رحم ناشی از این روش درمانی را بکاهد. با این همه، راهکار مذکور به زنانی که سابقهی خانوادگی ابتلا به سرطان مربوط به استروژن، از آن جمله بعضی از انواع سرطان پستان را دارند، توصیه نمیشود. کاربرد استروژن از طریق پوست، از تهوعی که برخی از از زنان در آغاز درمان مزبور بدان دچار میشوند و شبیه حالت تهوع دوران بارداری است، جلوگیری میکند.
اگرچه پیشگیری همچنان اهمیت دارد، اما داروهای جدیدی جهت مداوای پوکی استخوان به بازار عرضه شده که عبارتند از:
Etidronate (Didronel) , Pamidronate (Ardia), Alendronate (Fosamax)
تمامی این داروها جذب دگر بارهی استخوان را کاهش داده و تعادل را در جهت تشکیل بافت سال دگرگون میسازند. (Miacalcin) Calcitonin
ترکیب هورمونی است که مصرفش به وسیلهی تزریق یا با افشانه (اسپری) از راه بینی صورت میگیرد ضمن اینکه تاثیر یکسانی دارد، به تراکم استخوان افزوده و از میزان شکستگیهای مهرهها میکاهد.
یکی دیگر از داروهای جدید، Raloxifene (Evista) نام دارد که با تنظیم گیرندههای استروژن بدن به جلوگیری از پوکی استخوان کمک میکند. داروی یاد شده که جنبهی هورمونی ندارد، دارای بسیاری از همان مزایای استروژن است بدون اینکه خطر پیدایش سرطان پستان و رحم را افزون سازد.
مورد پژوهی
وقتی که دوران یائسگی خانمی 48 ساله به نام سوزان به پایان آمد، وی نگران از این بود که مبادا دچار همان ناراحتیهایی شود که مادرش شده بود. مادرش که یک عمر سیگار کشیده بود، در سالهای میانی دههی شصت زندگانیاش به پوکی استخوان شدیدی گرفتار شد و سرانجام جان بر سر این بیماری گذاشت. او که در سن 78 سالگی درگذشت، بسیاری از شکستگیها را پشت سر نهاده و چند اینچ از قدش کاسته شده بود. بیماریهای ناشی از شکستگی مفصل، مرگش را سرعت بخشید. پزشک معالج گفته بود که برنامهی غذایی کم کلسیم، استعمال دخانیات، شیوهی زندگی کم تحرک و عدم برخورداری از نور آفتاب، همگی عواملی بودند که به پوکی استخوان وی منتهی شدند.
در عوض، سوزان لب به سیگار نمیزد، از برنامهی غذایی متنوع همراه با فرآوردههای شیری کم چربی، حبوبات و سبزیهای سبز برخوردار بود. او که شیفتهی تنیس بود، سرتاسر سال فعالیت میکرد. پویش رایانهای معیار نشان داد که استخوان سوزان کمتر از میزان ایدهآل برای زنی به سن و سال وی است. از آنجایی که ابتلا به پوکی استخوان در خانوادهاش سابقه داشت، توصیه پزشک خویش را مبنی بر استفاده از درمان جایگزین هورمونی به کار بست. با جایگزینی استروژن کافی، فعالیت شدید و برنامهی غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D احتمال ضعیف دارد که سوزان به روزی بیفتد که مادرش افتاده بود.
منبع:
Foods that harm