پسران در معرض اعتیاد، خانه امنی ندارند

نفیسه کلهر

تا چند سال پیش مطالبه جدی ما این بود که برای زنان هم گرمخانه یا شلتر بسازند. دو سه سال بعد باید خواهش می‌کردیم شلتر زنان را نبندید. حالا هم باید تقاضا کنیم برای پسران خانه امن راه‌اندازی کنید. همیشه یک جای کار می‌لنگد و آسیب‌های اجتماعی هر روز دامان طیف دیگری را می‌گیرد.

*

مرضیه یک فعال حوزه کودکان کار است. او درباره آسیب‌پذیری پسران نسبت به اعتیاد نگرانی زیادی دارد. مرضیه برای ولایت یکی از مواردی که با آن برخورد داشته را اینطور توضیح می‌دهد: حسن کودکی بود که تا سال‌های نوجوانی تحت حمایت مرکز ما بود. خانواده‌ی او به لحاظ مالی بسیار ضعیف بودند و از نظر فرهنگی هم جزو طبقه بسیار پایینی بودند. خانواده‌ای با تعداد فرزندان زیاد و پدر و برادران معتاد. او شرایط حسن در مدرسه را بسیار بغرنج‌تر از خانه توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد: متاسفانه این بچه بسیار مظلوم و کم‌حرف بود. به راحتی نمی‌توانست روابط اجتماعی برقرار کند و اغلب تنها بود. به جز پیش من و مددکار موسسه که راحت بود در بقیه محیط‌ها به زور چند کلمه صحبت می‌کرد. مدتی گذشت تا ما متوجه انزوای بیشتر حسن شدیم. با اینکه تلاش زیادی برای او می‌کردیم اما نتیجه کمتری می‌گرفتیم. تا اینکه متوجه شدیم مورد خشونت جنسی از طرف همکلاسی‌های بزرگتر قرار گرفته و این قضیه مدام در حال تکرار است. خیلی سعی کردیم کمک کنیم اما چیزی که شاهد آن بودیم این بود که او خودش هیچ همکاری با ما نمی‌کرد. مرضیه ادامه می‌دهد: به مرور حسن از ما فاصله گرفت و دیگر از او خبری نداشتیم. تا اینکه از طریق همکلاسی‌هایش متوجه شدیم که از مدرسه اخراج شده است. من با مدیر مدرسه تماس گرفتم و با توضیح شرایط حسن خواهش کردم که از مدرسه طردش نکنند. اما مدیر گفت که قضیه حسن خیلی متفاوت است. مساله اخلاقی است و تاثیر بدی روی بقیه بچه‌ها می‌گذارد و اصرار کرد که در این مساله دخالت نکنیم. مرضیه توضیح می‌دهد که این مدت مدام به منزل حسن سر می‌زده و پیگیر شرایط او بوده اما حسن تمایلی نداشته با او ارتباط برقرار کند. سرانجام قضیه حسن به اینجا می‌رسد که مرضیه عکسی از حسن در فضای مجازی می‌بیند که خودش را آرایش کرده. از همکلاسی‌هایش هم شنیده که رفتارهای دخترانه پیدا کرده است. مرضیه با تلاش زیاد و از طریق یک واسطه حسن را به یک دکتر روانشناس معرفی می‌کند و دور از چشم حسن هزینه جلسات درمانی او را هم از طریق واسطه می‌پردازد. در نهایت هم نظر دکتر این بوده که این بچه هویت جنسی مشخصی دارد و این رفتارها در او به خاطر آسیب شدیدی است که دیده.

چند سال بعد هم متوجه شده بود حسن که از نوجوانی پای بساط پدر و برادرانش می‌نشیند و یک مصرف‌کننده دائم مواد مخدر شده است.

مرضیه معتقد است اگر مرکزی وجود داشت که می‌توانست حسن را زیر نظر درمانگران و دور از خانواده و محیط ناسالم دوستانی که در آن قرار داشت، نگهداری ‌کند، احتمال اینکه زندگی و آینده این بچه تباه شود خیلی کمتر بود.

*

سیدعلی کاظمی؛ دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک بر لزوم راه‌اندازی مراکزی مشابه «خانه‌های امن» در کشور برای ارائه خدمات به کودکانِ پسر آسیب‌دیده و در معرض خطر تاکید کرد.

این مسئول اخیرا در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی خانه امن راه‌اندازی کرده است، گفت: بهزیستی خدماتی را برای دختران آسیب‌دیده در نظر گرفته، در حالی که این خدمات برای پسران آسیب‌دیده کمتر وجود دارد.

کاظمی با اشاره به کودکان کار و خیابان و کودکان در معرض آسیب و کودکان در معرض بی‌توجهی در خانواده، اظهار کرد: در حال حاضر اگر دختری در خانه آسیب ببیند شرایط برای ارائه امکانات حمایتی به او وجود دارد، اما امکانات حمایتی برای پسران کمتر است و باید زمینه ایجاد این مراکز فراهم شود.

این مسئول با تاکید بر اینکه پسران بیشتر از دختران در معرض اعتیاد قرار دارند، گفت: راه‌اندازی مراکزی برای حمایت از کودکانِ پسر در معرض آسیب مستلزم راه‌اندازی مراکزی به صورت دولتی نیست. در حال حاضر برای ارائه خدمات به دختران آسیب‌دیده، مراکز غیردولتی فعال هستند و لازم است به این مراکز نیز مجوز داده شود تا بتوانند خدمات خود را در حوزه ارائه خدمات به پسران در معرض آسیب نیز ارائه دهند.

کاظمی با بیان به اینکه به دنبال گسترش خدمات نهادهای فعال غیردولتی، می‌توان حمایت از کودکان قربانی اعتیاد و کودکان در خیابان را افزایش داد، گفت: در این راستا تعامل خوبی میان مرجع ملی حقوق کودک و سازمان بهزیستی شکل گرفته است. اگرچه مبنای کار برای راه‌اندازی حمایت از کودکان معتاد وجود دارد اما به دلیل اینکه عمده ظرفیت بهزیستی به سمت نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست رفته است، پسران کودک در معرض آسیب، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و در این راستا باید اجازه دهیم خیران و نیکوکاران وارد عمل شوند.

*

به نظر متخصصان بهترین روش برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی که گریبانگیر جامعه و خصوصا جوانان و نوجوانان شده است، پیشگیری از آن است. پیشگیری از اعتیاد با آگاه‌سازی و توانمندسازی آنان صورت می‌گیرد، آن هم با آموختن مهارت‌های اجتماعی و تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس که اول از همه بر عهده نهاد مهم خانواده است. اما اگر خانواده در این زمینه ضعیف ظاهر شد مسئولیت آموزش و پرورش بچه‌ها بر عهده مدارس و سازمان‌های متولی است. اما کمکاری دولت این روزها توسط سازمان‌های مردم نهاد جبران می‌شود. سازمان‌هایی که بدون دریافت هزینه و با برخورداری از افراد مجرب و تحصیلکرده در حوزه‌های مرتبط به طور داوطلبانه سعی در پر کردن حفره‌های خالی جامعه دارند. داوطلبان در این مراکز هرچند وظیفه‌ای بر عهده ندارند اما نسبت به آسیب‌های جامعه بی‌تفاوت نیستند.