پزشکیان، مردم و حاکمیت

بهزاد نصیری ـ جامعه‌شناس

مسعود پزشکیان نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود که توانست با کسب بیش از ۱۶ میلیون رای توسط مردم به عنوان رئیس‌جمهور ایران انتخاب شود. از مهم‌ترین پرسش‌ها و ابهاماتی که در باب ریاست جمهوری آقای پزشکیان مطرح می‌شود این است که آیا دولت او نیز به سرنوشت دولت دوم آقای روحانی دچار خواهد شد و یا آنکه به شکل نسبی و تا حد ممکن خواسته‌های اقشار مختلف مردم و به ویژه رای دهندگان به خود را محقق خواهد کرد؟

هنگامی که به دلایل ناکامی دولت دوم آقای روحانی دقت می‌شود، یک علت بیشتر به چشم می‌آید و آن نحوه تعامل مردم با دولت دوم وی است. آقای روحانی که برای تداوم دوران ریاست‌جمهوری خود با ۲۴ میلیون رای در اردیبهشت ۹۶ از مردم رای اعتماد گرفته بود در دی ماه همان سال با اعتراضاتی مواجه شد که در ابتدا توسط گروه‌های خاصی در مشهد و قم صورت گرفته بود تا دولت او را هدف انتقادات خود قرار دهند. چند روز پس از اعتراضات قم و مشهد آتش این اعتراضات به ده‌ها شهر دیگر کشیده شد و این بار شعارها نه دولت بلکه کلیت حاکمیت را نشانه گرفت و خواستار تغییر حکومت شد.

چنین وضعیتی موجب شد که شرایط جامعه امنیتی شده و وضعیت کشور بر اساس رویکرد انتظامی – امنیتی اداره شود. اینترنت نزدیک به ۲۰ روز با اختلال شدید مواجه شد و پیام‌رسان تلگرام پس چند ماه به بهانه‌ی اینکه به ابزاری برای ترویج و ساماندهی اعتراضات برای براندازی حکومت تبدیل شده بود برای همیشه توسط قوه قضائیه فیلتر شد.

اعتراضاتی که نقطه آغاز تحلیل رفتن سرمایه‌ اجتماعی حسن روحانی و دولتش نزد مردم به حساب می‌آمد. بعد از این وقایع بود که شکافی جدی میان دولت روحانی و جامعه ایجاد شد و با رخدادهای بعدی نظیر خروج آمریکا از برجام، بازگشت تحریم‌ها، گسترش تورم، وقایع آبان ۹۸، سرنگونی هواپیمای اوکراینی، شیوع کرونا و نحوه‌ی مدیریت آن به اوجزخود رسید.

بی‌شک دولت روحانی بسیار بهتر می‌توانست رخدادهای تلخ دی ۹۶ را مدیریت کند تا کار به جای باریک نکشد ولی از سوی دیگر نمی‌توان انگشت انتقاد را متوجه آن ۲۴ میلیون رای دهنده به آقای روحانی نکرد.

۲۴ میلیونی که در چارچوب ساختار جمهوری اسلامی به حسن روحانی برای تداوم ره اصلاح جویانه‌ خود از جمله ترمیم روابط بین‌المللی ایران، کنترل تورم، رونق اقتصادی، بهبود فضای اینترنت، گسترش آزادی‌های اجتماعی و فعالیت‌های مدنی و … رای دادند.

تاریخ گواه این حقیقت است که کمیت و کیفیت دسترسی به اینترنت در چهار سال اول دولت روحانی به شکل قابل توجهی نسبت به دولت‌های قبلی رشد پیدا کرد و حتی دورافتاده‌ترین شهرها و روستاها نیز توانستند به شکل نسبی هم که شده به شبکه‌ جهانی اینترنت متصل شوند. در همان زمان بود که مردم ایران به برنامه‌هایی نظیر تلگرام، واتساپ و اینستاگرام دسترسی آزاد داشتند.

در همان عصر بود که حصار انزوای سیاسی ایران در جهان شکسته شد و توافقی تاریخی میان ایران و قدرت‌های جهانی جهت حل مشکلات اساسی طرفین به وجود آمد.

از نظر اقتصادی نیز هنگامی روحانی دولت را در سال ۹۲ تحویل می‌گرفت نرخ تورم بیش از ۳۰٪ بود و در سال ۹۶ به کمتر از ۱۰٪ رسیده بود و رشد اقتصادی کشور نیز به بیش از ۸٪ رسیده بود.

روحانی با توجه به کارنامه‌ دولت نخست خود و همچنین پشتوانه‌ی ۲۴ میلیون رای مردم، گمان نمی‌کرد که سطح درک سیاسی مردم آن میزان باشد که در اردیبهشت با مشارکت ۷۳ درصدی در انتخابات به اصلاحات و تغییر در چارچوب نظام سیاسی کشور رای بدهند و چند ماه بعد در خیابان‌های شهرهای مختلف به دنبال سرنگونی حکومت حاکم در کشور باشند.

در نظریات جامعه‌شناسی توسعه، پذیرفته شده است که بهبود وضعیت زندگی مردم جامعه در گرو تعامل شهروندان و حاکمیت با یکدیگر است و چنانچه این رابطه همواره متخاصم و مبتنی بر خشم بدون هدف باشد، به نتایج مطلوبی نظیر توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی‌ و فرهنگی نمی‌رسد. چنین می‌نماید که اعتراضات ۹۶ موجب ترس و خشم حاکمیت شده و سبب شد عقلانیت حاکم در حکومت به سمت محافظه‌کاری بیشتر سوق پیدا کند و عملا دست دولت حسن روحانی برای اصلاحات بسته شود.

بی شک اعتراض به دولت و حاکمیت حق همه مردم است اما مهم آن است که این اعتراضات هدفمند باشد و برای رسیدن به یک هدف ملموس انجام پذیرد و در فضای تعاملی میان حکومت و مردم پیگیری شود. بی‌تردید اگر حمایت ۲۴ میلیونی مردم از دولت روحانی تداوم می‌یافت شاید ترامپ از برجام خارج نمی‌شد، وضعیت کشور به سمت امنیتی شدن پیش نمیرفت، رئیس‌جمهور نیز برای همکاری در اتخاذ تصمیماتی که فضای کشور را بسته‌تر می‌کرد تحت فشار قرار نمی‌گرفت.

با توجه به گفتار بالا، کار آقای پزشکیان در کسوت ریاست جمهوری بسیار دشوار است. اقناع حاکمیت نسبت به اینکه انجام اصلاحات در کشور هم به سود نظام است و هم سود مردم، برآورده‌سازی مطالبات رای دهندگانی که علی‌رغم ناامیدی از احزاب موجود در کشور دوباره به جریان اصلاح‌طلبی اعتماد کردند، همراه کردن جمعیت قابل توجهی از شهروندان که در انتخابات شرکت نکردند در طرح‌‌های توسعه‌ کشور و جلب دوباره‌ اعتماد آنان به دولت و حکومت از جمله چالش‌های مهمی هستند که آقای پزشکیان در حوزه‌ی اجتماعی با آن روبرو است.

امید است مردم ایران و بویژه رای‌دهندگان به آقای پزشکیان ضمن آموختن از تاریخ، حمایت مستمری از دولت پزشکیان داشته باشند تا او بتواند در فضایی آرام، امن و کم تنش در مسیر اصلاح وضعیت کشور گام بردارد. مشخص است رئیس‌جمهور بدون پشتوانه‌ حمایت مردمی ناچار است برای بقای خود در مقابل قدرت‌های مختلف درون و برون کشور سر تسلیم فرود آورد. بنابراین مهم‌ترین سرمایه‌ اجتماعی هر رئیس‌جمهوری حمایت و اعتماد مردم نسبت به او و برنامه‌هایش است و در سایه‌ همین حمایت‌های مردمی است که رئیس‌جمهور شجاعت پیدا می‌کند که مقابل فشارها ایستادگی کند و در جهت اصلاح وضعیت کشور قدم بردارد.