«هویت ملی» در گرو احترام به زبان‌ بومی

زبان مادری تعیین‌کننده هویت است

یک دانشجوی دکترای زبان‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه میراث فرهنگی به 2 دسته ملموس و ناملموس تقسیم می‌شود، بناهای مختلف تاریخی و آثار باستانی که جسمیت دارند را جزو میراث ملموس خواند و زبان، آداب و رسوم هر قوم یا ملت را در رده میراث ناملموس طبقه‌بندی کرد.

حسن پورمهابادیان با ذکر اینکه زبان میراثی ماندگار است، به زبان سعدی اشاره کرد که در واقع زبان بین‌المللی جاده ابریشم بوده و گفت: اقوام مختلف به هنگام تردد و عبور از این جاده که بیشتر به قصد تجارت بوده، به وسیله آن با هم صحبت می‌کردند، ولی امروز نه جاده ابریشمی وجود دارد، نه خبری از کاروانسراهای آن هست و مورخین فقط به وسیله نسخی که از این زبان باقی مانده، به طریقه تجارت و نوع کالاهایی که داد و ستد می‌شده، پی می‌‌برند.

وی افزود: زبان مادری بخش مهمی از هویت انسان را تشکیل می‌‌دهد و اگر از یک فرد در مورد هویتش سوال کنند، بین 3 تا 5 واژه‌ای که در آغاز معرفی خود بیان می‌کند، حتماً یکی از آنها قوم و نژادش است که زبان بومی خاص خود را دارد و هر نژادی با یک زبان مجزا شناخته می‌شود که هویت آن نژاد و قوم را تعیین می‌کند.

پورمهابادیان با بیان اینکه اهمیت زبان‌های مادری موقعی به چشم می‌آید که به بحث جهانی‌سازی در دنیای امروز توجه کنیم، اضافه کرد: در این شکل از جهانی‌سازی که مشاهده می‌کنیم، زبان انگلیسی و فرهنگ آمریکایی که پشتوانه علمی و اقتصادی قویتری دارند، سعی در نابودی دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌ها را دارند.

وی ادامه داد: در این میانه اگر ما به زبان‌های مادری و بومی خود اهمیت ندهیم، دچار بحران هویت شده و زبان‌های بیگانه را راحت‌تر می‌پذیریم و اگر زبان‌های قومی و نژادی‌امان را پر و بال دهیم، قطعاً اثر تهاجم فرهنگی بر ملت ما کم و کمتر خواهد شد. بنابراین برای اتحاد ملی چاره‌ای جز احترام و تعامل با زبان‌های بومی و گویش‌های محلی نداریم.

تخریب گویش قزوینی توسط برنامه‌های هجو صداوسیما

یک کارشناس شعر و ادب فارسی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت به زبان‌ها و گویش‌هایی که در استان در معرض خطر هستند اشاره کرد و گفت: در قزوین یک گویش خاص داریم که شدیداً در معرض خطر است و متأسفانه با به کارگیری آن در برنامه‌های هجو صداوسیما به نوعی مورد تمسخر واقع می‌شود. همچنین در منطقه الموت گویش‌های ارزشمندی داریم که از زبان‌های اوستایی و فارسی میانه به جا مانده‌اند و به طور غم انگیزی رو به نابودی می‌روند.

سعید عاشقی افزود: در منطقه تاکستان و پیرامون آن گویش‌های مختلف زبان تاتی شامل شالی، اسفرورینی، حزنینی و دانسفهانی را داریم که هم از نظر زبان شناختی و هم از جهت فرهنگی دارای اهمیت زیادی هستند و در اطراف شهرستان بوئین‌زهرا گستره وسیعی از گویش‌های ترکی را داریم که بدبختانه در حال از بین رفتن هستند.

وی درباره دلایل نابودی این گویش‌های بومی گفت: زبان فارسی معیار که زبان رسمی کشور است، به تدریج همه این گویش‌های زیبا و اصیل را کنار زده و به نابودی آنها کمک می‌کند. متأسفانه پدران و مادران ما از هر قومی که باشند، با فرزندانشان تنها به این زبان صحبت می‌کنند و این کار باعث از بین رفتن هویت نسل‌های جدید می‌شود.

عاشقی ادامه داد: بعضی‌ها در سازمان صداوسیما خواسته یا ناخواسته به این قضیه دامن می‌زنند و فکر می‌کنند اگر در همه جای کشور به زبان فارسی رسمی صحبت شود، اتحاد ملی بالاتر می‌رود، در حالی که اتحاد ملی با احترام به گویش‌ها و زبان‌های مختلف و فرهنگ‌های بومی فراهم می‌شود.

زبان تاتی 80 درصد اصیل مانده است

از سوی دیگر،‌ علی خلج طایفه تاریخ‌نگار و زبان‌شناس در این زمینه به خبرنگار ولایت گفت: هر ملتی برای خودش فرهنگ و نشانه‌هایی دارد که گذشته آنها را نشان می‌‌دهد و به عنوان مثال در آسیا چینی‌ها زبان ویژه‌ای دارند که نزدیک به یک هزاره به وسیله آن صحبت می‌کنند و این زبان آنها نشانی از تمدن گذشته و کهن چین را با خود همراه دارد.

وی افزود: زبان کهن ما بیشتر به زبان هندی یا همان سانسکریت شبیه است که البته زبان هندی‌ها تقریباً دست نخورده است و هنگامی که مردمان ایران به عنوان اقوام آریایی از شمال دریاچه آرال مهاجرت کردند، بخشی به هند، بخشی به اروپا و بخش دیگری به ایران امروزی پا گذاشتند و در طی این جدایی، زبان ما از زبان آن بخشی که به هندوستان امروزی مهاجرت کردند، فاصله گرفت.

خلج‌طایفه ادامه داد: بعد از پذیرش دین زرتشت از سوی ایرانیان این زبان‌ها از هم کاملاً منفک شدند و به جای آن زبان سانسکریت، زبان اوستایی و پهلوی شکل گرفت و جایگزین شد و می‌توان گفت نخستین زبان قوم آریایی پیش از مهاجرت به مناطق استقرار امروزی زبان سانسکریت بوده است.

وی به زبان تاتی به عنوان یکی از زبان‌های مهم و کهن استان قزوین اشاره کرد که از هزاران سال پیش به ویژه در مناطقی مانند تاکستان و سگزآباد وجود داشته و بیان کرد: محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه از رجال به نام در دوره قاجار در بخشی از کتاب خود با عنوان «معاصرالآثار» نوشته که مردم منطقه سگزآباد به زبان پهلوی صحبت می‌کنند و تنها زبان بومی در ایران که اصالت خود را حداقل 80 درصد حفظ کرده، زبان تاتی است.

زبان اصیل قزوینی چگونه به محاق رفت؟

این قزوین‌شناس و مورخ در مورد زبان مادری مردم قزوین هم گفت: زبان اصیل شهر قزوین در واقع زبان قوم کاسپین بوده که امروز این زبان از بین رفته و مانند زبان افاغنه یکی از اقسام زبان فارسی دری بوده است.

وی با یادآوری اینکه در زمان فتحعلی شاه قاجار زبان فارسی معیار امروزی که آن روز به عنوان فارسی سلیس شناخته شده بود، تازه مطرح شده و شکل گرفته بود، اضافه کرد: از آنجایی که فتحعلی شاه که خودش از طایفه قاجار و ترک زبان بود، از این زبان جدید خوشش آمده بود، دستور داده بود هر کس به این زبان فارسی نو و به اصطلاح سلیس صحبت کند، به او جایزه و مناصب مهم دولتی بدهند.

خلج‌طایفه یادآور شد: همین تبلیغ زبان فارسی سلیس باعث شد، در شهری مانند قزوین که از شهرهای مهم ایران بود و برای خودش زبانی ویژه داشت که در واقع فارسی دری بود، کم‌کم این زبان اصیل قزوینی به محاق برود و قزوینی‌ها به صحبت کردن به زبان جدید فارسی متمایل شدند.

وی ادامه داد: لهجه شیرین قزوینی که همه دوست داشتند، به تدریج کمرنگ شد و امروز زبان اصیل قزوین بیش از 90 درصد اصالت خود را از دست داده است و دلیل آن این است که پایتخت‌نشین‌ها، باعث شدند همه چشمشان به آنها باشد و از نظر طرز صحبت کردن از آنان پیروی کنند.

این تاریخ‌نگار با ابراز تأسف از این اتفاق تصریح کرد: نباید مردم قزوین از نظر زبانی استحاله می‌شدند و برای فخر فروختن خودشان را به تهرانی‌ها می‌چسباندند و نمی‌بایست برای خوش‌آمد و خوشنودی امرا و حاکمان زمان کلماتی را به کار می‌‌بردند که ریشه‌ای در زبان قزوینی نداشت، چرا که زبان، هویت اصلی هر قوم و ملتی است.

لزوم جریان‌سازی رسانه‌ای برای احیای گویش بومی قزوین

در شرایطی که گویش یا لهجه اصیل شهر قزوین این روزها کمتر بر زبان جوانان قزوینی به ویژه خانم‌ها جاری و ساری می‌شود، باید تقویت این گویش در قالب کارهای سینمایی و هنری که از نظر رسانه‌ای جریان‌ساز هستند، مورد توجه جدی قرار گیرد و نمی‌توان به دنبال ترمیم هویت و از بین بردن شکاف نسلی بود و به زبان‌ و گویش‌های بومی کم‌توجهی کرد.