هنر می‌تواند یک کالای اقتصادی باشد

انسیه بخارایی

مقدمه

وجود صنایع دستی و هنری متعدد در کشور ما گواهی است برای غنای فرهنگی و هنری ایران. از هنر خوشنویسی گرفته تا منبت و فرش‌بافی و… هر یک سهم بزرگی در اعتلا و اشاعه هنر ایرانی دارند. سرامیک و هنر سرامیک‌سازی نیز از این قاعده مستثنی نیست و امروز از این هنر می‌توان به عنوان یکی از پرطرفدارترین صنایه دستی ایران نام برد. جهت اطلاع از چند و چون وضعیت سرامیک‌سازی و همچنین مراحل ساخت و تولید این هنر فاخر به گپ‌و‌گفت با یکی از هنرمندان تحصیلکرده و جوان این رشته نشسته‌ایم که شرح آن را در ادامه تقدیم شما هنردوستان و فرهیختگان می‌شود.

ـ متولد چه سالی هستید و از چه زمانی در رشته صنایع دستی فعالیت دارید؟

فاطمه سمیعی‌فخر هستم و متولد پاییز 1377. پس از فارغ‌التحصیلی رشته معماری در مقطع دیپلم، میل و گرایش ذاتی‌ام به هنر باعث شد تا ضمن گذراندن کلاس‌های عملی در کارگاه‌های آموزش صنایع‌دستی به سمت تحصیل آکادمیک در رشته ی صنایع دستی سوق پیدا کنم. پس از اخذ رتبه‌ی 62 کنکور سراسری هنر و قبولی در دانشگاه هنر تهران، به دنبال یادگیری عملی و آکادمیک در زمینه‌ی مورد علاقه‌ی خود به گرایش سرامیک در رشته‌ی صنایع دستی رفتم و در ادامه در کنار تحصیل در دانشگاه مشغول ساخت و تجهیز کارگاه سرامیک خودم شدم تا ضمن تمرین آموخته‌ها به خلق آثار هنری بپردازم.

ـ چه انگیزه‌ای سبب شد که به هنر روی بیاورید؟

علاقه‌مند بودن به هنر و رشته‌های هنری از کودکی در من وجود داشت و حتی در دوران مدرسه نیز خیلی بیشتر از سایر دروس علاقه‌مند به هنر بودم و کارهای هنری زیادی انجام می‌دادم. خانواده مخصوصا پدرم بهترین مشوقم برای ورود به هنرستان بود و نظر شخصی بنده هم این بود که رشته‌ای که تا به این حد علاقه‌مند هستم باید به عنوان رشته تحصیلی‌ام باشد نه به عنوان چیزی که در کنار درس بخواهم به آن بپردازم، از این رو تحصیل در رشته‌ی هنر را در پیش گرفتم.

ـ مختصری در مورد هنر سرامیک‌سازی توضیح دهید:

دنیای سرامیک بسیار وسیع است با دامنه‌ی نامحدود آثار؛ که همراه شدن تلاش و کوشش با ذوق هنر در آن باعث خلق زیبایی‌های وصف‌ناپذیر می‌شود. همان طور که برای تبدیل شدن گِل به اشرف مخلوقات از روح خدا در آن دمیده شد؛ برای تبدیل شدن گل به دست‌سازه‌های سرامیکی، سازنده علاوه بر مایه گذاشتن از روح و ذوق خود باید اقدامات زیادی انجام دهد و مراحل زیادی را پشت سر بگذارد.

ـ ساخت سرامیک شامل چه مراحلی می شود؟

اولین مرحله فرم‌دهی به گل و تبدیل آن به حجم وظرف است. پس از فرم دهی، باید مدت زمانی معادل چند روز را استراحت کند و پس از خشک شدن نوبت به پرداخت و زدودن اضافات و صیقل دادن ظرف میرسد؛ در این مرحله نوبت پخت اول می‌رسد که به این محصول پس از پخت بیسکوییت گفته می‌شود. در این مرحله ظروف آماده اعمال لعاب هستند. وظیفه لعاب مقاومت بخشی و مصرفی نموندن ظروف است که باعث زیبایی دو چندان نیز می‌شود. بعد از لعاب زدن محصولات دوباره باید داخل کوره پخته شوند. گاهی این مرحله هم پایان مسیر نیست و بعد از پخت دوم، محصولات خاص‌تر برای زینت بیشتر مجدد به کوره می‌روند تا پخت سوم را هم تجربه کنند؛ ظروف طلاکاری شده از این قبیل آثار هستند. این مسیر پرفراز و نشیب است که تفاوت بین ظروف ساخت دست و شرکتی را رقم می‌زند و ارزشمندی بیشتر دست سازه‌ها به خاطر این تمایز رقم می‌خورد.

ـ در ساخت یک قطعه سرامیکی از هنرهای دیگر هم استفاده می‌شود؟

تاثیر گرفتن از هنر‌های اسلامی و ایرانی در خلق آثار سرامیکی هم‌افزایی این دو را بیش از پیش می‌کند. علاوه بر هنر اسلامی ایرانی رد پای فرهنگ ملل و اقوام کشورهای همسایه نیز می‌توانند پیوندهای تاثیر‌گذاری بر روابط بین دو فرهنگ ایجاد نماید. استفاده از هنر خوشنویسی اعتلای بیش از پیش به صنایع این هنر بخشیده؛ چرا که خوشنویسی علاوه بر زیبایی‌های خاص خود، پیوند اصیلی با مردم هنرمند و هنر پرور قزوین دارد و این اصالت هدف نهایی برای پرداختن بیش‌تر به این موضوع می‌باشد، در ظروف سرامیکی پس از پخت دوم بر روی محصولات می‌توان از این هنر استفاده کرده و با  پخت سوم آن را بر روی ظرف تثبیت کرد ک محصول نهایی این ترکیب زیبا بارها و بارها چشم‌نوازی کرده است.

ـ در کارگاه شما چه آثاری تولید می‌شود؟

کارگاه هنری میسا در حوزه‌ی تولید ظروف کاربردی و دکوراتیو فعالیت می‌کند. ظروف پذیرایی، ظروف آشپزخانه، ظروف دکوراتیو و… از محصولات این کارگاه می‌باشد. امید است با حمایت از این هنر زیبا و استقبال و خرید بیشتر ظروف سرامیکی در بازار، ضمن حفظ و اعتلای این هنر زیبا و حمایت از هنرمندان فعال در این عرصه بار دیگر عنوان اولین و برترین کشور سازنده این ظروف را از کشور چین پس بگیریم، چرا که هنر سفالگری از ده هزار سال قبل از میلاد در ایران رونق داشته و این قبیل حمایت‌ها باعث ماندگاری این هنر به نام کشورمان می‌شود.

ـ تولیدات شما به چه صورت فروش می‌رود و چه جایگاهی در سبد خرید خانوارها دارد؟

تولید کارگاه ما از طریق ارائه‌ی نمونه‌کار در فضاهای حقیقی و مجازی به معرض دید عموم می‌رسد که سفارشات به صورت تلفنی، حضوری و اینترنتی ثبت و سپس تحویل می‌گردد.

ـ تحصیلات آکادمیک چه تاثیری در اشتغال هنری دارد و آیا لازم است؟

خیر، لزوما تحصیل در دانشگاه برای انجام فعالیت‌های هنری ضروری نیست ولی در رشته صنایع دستی به دلیل گستردگی این رشته و گذراندن واحدهای درسی مختلف در شاخه‌های مختلف مانند سفال و سرامیک، چوب، فلز(جواهرسازی)، نساجی، تذهیب، نگارگری و… باعث آشنایی بیشتر دانشجو با هنرهای مختلف می‌شود که اگر در جایی بیرون از دانشگاه، همه‌ی این هنرها بخواهد آموخته شود، هم زمان بیشتری را صرف می‌کند و هم هزینه زیادی را شامل می‌شود و در آخر نیز هنرجو نمی‌تواند همزمان در همه این شاخه‌ها فعالیت کند. ولی در دانشگاه زیر نظر اساتید خبره استعداد کشف می‌شود و در سه ترم آخر کارشناسی به طور تخصصی آن رشته را ادامه می‌دهند و در نهایت پس از پایان تحصیل و چه بسا در حین تحصیل می‌توانند وارد بازار کار شوند.

ـ رشته‌های صنایع دستی چه جایگاهی در دانشگاه دارد و آیا مدرسان زبده در دانشگاه حضور دارند؟

در دانشگاهی که من تحصیل کردم چون به طور تخصصی هنر آموزش داده می‌شود در سطح بسیار خوب و قابل قبولی این رشته نیز تدریس می‌شود و اساتید بسیار حرفه‌ای و خبره‌ای در شاخه‌های مختلف این رشته مشغول به آموزش هستند که با انتقال تجربه و دانش خود به دانشجوها باعث پرورش دانشجویان نخبه و تزریق هنرمندانی آگاه به علم روز و حوزه‌ی صنایع دستی می‌گردند و قطعا بهترین تجربه‌ی بنده شاگردی چنین اساتیدی بوده است.

ـ در مورد اقتصاد هنر کمی توضیح دهید و اینکه آیا رضایتمند است؟

اقتصاد هنر در ابتدا ممکن است تعجب‌برانگیز باشد اما امروزه هنر نه فقط اثری تزئینی بلکه می‌تواند کالایی اقتصادی باشد و برای صاحبانش درآمدزایی داشته باشد. با توجه به مشکلات معیشتی به وجود آمده در دهه گذشته استقبال از هنر و صنایع دستی آن طور که شایسته و بایسته‌ی لطافت زیبایی آن باشد رخ نداده ولی با این توصیف با تولید محصولات باکیفیت می‌توان کسب درآمد داشت ولی با پرداخت بیشتر به هنر و صنایع دستی توسط تریبون‌های عمومی مانند گاه‌نامه‌ها و صدا و سیما و… با نشان دادن وجوه زیبایی هنر به اقتصاد هنر نیز کمک کرد.

ـ ورود صنایع دستی چینی و دیگر کشورها آسیبی به صنایع دستی ایران زده است؟

در عرصه‌ی هنر ورود صنایع دستی سایر کشورها نه تنها آسیب‌زا نخواهد بود بلکه حضور آن‌ها باعث تولید ایده‌های جدید و همچنین هم‌افزایی بین هنروران ایرانی و بالطبع هنرمندان خارجی می‌گردد. قطع به یقین از نگاه یک هنرور و هنردوست زیبایی‌ها و لطافت‌های آثار صنایع دستی مخفی نخواهد بود بلکه نگاه عموم به سبب تلفیق با ملاحظات اقتصادی است که باعث پررنگ‌تر شدن حضور صنایع شرکتی چینی در بازار شده است. حمایت از صنایع دستی تولید داخل، باعث کم فروغ شدن موارد مشابه خارجی در بازار داخل خواهد شد.

ـ در خاتمه بگویید برای رونق بازار صنایع دستی چه پیشنهاداتی دارید؟

به منظور رونق صنایع دستی، دو گام بسیار موثر و مهم می‌باشد. اولین گام سهم تولیدکنندگان است که با توجه ویژه به ریزه‌کاری‌های علمی و ظرافت‌های هنری و تلفیق این دو باعث بهبود کیفیت آثار تولیدی خود شود. گام دوم باید توسط مردم طی شود و با اعتماد به تولیدات صنایع دستی و حمایت از این هنر باعث اعتلای صنایع دستی و توسعه کسب و کار در این حوزه شود.