همه چیز از آب زنده است

ا. امیردیوانی

آب، گوهری است حیاتی که غذا را روان و رقیق می‌گرداند و آن را همراهی می‌کند تا به درون رگ‌ها برسد و تا موقع خروج از بدن همراه آن است. در تمام کارهای بدن به آب نیاز هست و وجودش لازم می‌باشد.

کتاب قانون در طب ابوعلی‌سینا

تو  ای آب، که راحتی می‌دهی

به ما توان ببخش

و عظمت؛ شادی و بصیرت!

ای پادشاه عجایب!

فرمانروای مردم ای آب

من از تو شفا می‌طلبم …

تو ای آب؛ این گناه را با خود ببر،

هرچه می‌خواهد باشد؛ هرچه را که من مرتکب آن شدم…

این کار خطایی که من انجام داده‌ام؛ در مورد هر کسی که می‌خواهد باشد!

این دروغی که من یاد نمودم …

کتاب ریگ‌ودا، یکی از قدیمی‌ترین متون بشری

فواید آب

ـ فراوان‌ترین و ارزان‌ترین نوشابه‌ی فرونشاننده‌ی تشنگی است.

ـ بدن انسان به آب نیاز دارد تا تقریبا تمام وظایفش از جمله فرآیند‌های شیمیایی را به انجام رساند.

ـ اجزای آبکی خون، مواد غذایی ضروری را به سلول‌های تن می‌رساند.

ـ تمام یاخته‌های بدن را حفاظت می‌کند.

ـ برای کمک به حفظ دمای طبیعی بدن بویژه در طول تابستان و هوای مرطوب، بدن را به تعریق وا می‌دارد.

ـ یک روانساز مهم بدن آدمی است.

ـ امکان دارد نوشیدن آب زیاد از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری می‌کند.

مضرات آب نخوردن

ممکن است موجودات ذره‌بینی و آلاینده‌ها، آب را به سادگی بیالایند. آب که از دو عنصر هیدروژن و یک عنصر اکسیژن تشکیل یافته، به مراتب فراوان‌ترین ماده‌ی موجود است و حدود 50 تا 65 درصد وزن فرد بزرگسالی نسبتا لاغر را دربرمی‌گیرد. هرچند آب فاقد هر نوع مواد غذایی است، لیکن آدمی فقط چند روز می‌تواند با نبود آن سر کنند (در حالی که شخص تندرست قادر است بین 6 تا 8 هفته گرسنگی بکشد) فقدان تنها 5 تا 10 درصد آب بدن به کمبود آب شدید منتهی می‌گردد، در حالی که کمبود 15 تا 20 درصد آن معمولا مرگ‌آفرین است. به طور متوسط بدن انسان بالغ، در حدود 45 لیتر آب دارد که 35 لیترش در درون یاخته‌ها پخش می‌شود و مایع درون یاخته‌ای می‌نامند. از 15 لیتر باقیمانده تقریبا 3 لیتر به عنوان پلاسمای خون پخش می‌شود که پروتئین و سایر مواد غذایی را که ممکن است در دیواره‌های مویرگی رخنه کند با خود می‌برد و 12 لیتر دیگر مرکب از آب میان‌بافتی‌ هستند که یاخته‌ها را در میان گرفته و لنف و تراوشات گوناگون را تشکیل می‌دهد. به استثنای بافت استخوانی که در آن آب کاملا نگهداری می‌شود، در سراسر غشاهای یاخته‌ای، تبادل مایعات درون و برون یاخته‌ای پیاپی صورت می‌گیرد.

نقش‌ حیاتی آب برای بدن

آب تقریبا برای هرگونه عملکرد بدن انسان لازم است. جهت جذب، هضم و رساندن مواد غذایی به کار می‌رود و به عنوان وسیله‌ای جهت فرایندهای شیمیایی مختلف بوده، حلال مواد زاید است و نیز آنها را رقیق می‌سازد تا از زهرآگینی‌شان بکاهد و به دفعشان از بدن کمک کند. وانگهی، در تنظیم دمای بدن موثر است. به علاوه، آب یک بستر حفاظتی برای یاخته‌ها (سلول‌ها)ی بدن و به شکل مایع آمنیوتیک فراهم ساخته و جنین رو به رشد را حفاظت می‌کند. آب برای ساختن تمام بافت‌های بدن لازم است و ماده اصلی همه ترشحات خونی و تراوشات تن انسانی از آن جمله اشک، بزاق، شیره معده و مایع سینوویال را تشکیل می‌دهد. اینگونه مایعات اندام‌ها و مفصل‌ها را نرم می‌کنند. ضمنا آب، نرم و صاف کننده پوست است.

هرچه سن آدم بالا می‌رود، طبعا پوستش قدری خشک می‌شود. مثلا 75 تا 80 درصد بدن کودک تازه به دنیا آمده را آب تشکیل می‌دهد. در حالی که 50 درصد تن افراد بیشتر از 65 یا 70 ساله را همین ماده را دربر می‌گیرد. این خشکیدگی در پوست چروکیده انعکاس یافته و جریان بزاق کاهش می‌یابد و طبیعتا همزمان با کهنسالی، مفصل‌ها سفت می‌شوند.

نیازهای روزانه انسان به آب

یک فرد بزرگسال به طور متوسط روزانه‌ به 6 تا 8 لیوان آب احتیاج دارد. قسمت اعظم این مقدار از نوشابه‌هایی همچون آب معمولی، قهوه، چای، عصاره‌ها، نوشابه‌های غیرالکلی تامین شود. اما باید دانست که مواد غذایی انباشته از آب فراوانی هستند. به عنوان مثال، میوه‌ها و سبزی‌ها بین 70 تا 95 درصد آب دارند. در صورتی که تخم‌مرغ 75 درصد، گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی 40 تا 60 درصد و نان 35 درصد آب دارا می‌باشند. سوخت و ساز (متابولیسم)، پروتئین و چربی‌ها نیز بر مقدار آب می‌افزایند.

نیازهای روزانه انسان به آب متغیر است، مثلا وقتی که هوا گرم می‌شود، یا دارد ورزش می‌کند، یا اگر تب دارد، سرماخورده است یا دچار سایر بیماری‌ها می‌باشد، نیازهای انسان نیز تغییر می‌کند. در دوران بارداری هم آب اضافی ضروری است تا مایع و حجم فزاینده‌ای از خون و همچنین نیازهای رویان (جنین) رو به رشد را برطرف سازد. مادران شیرده باید مایعات بیشتری بنوشند تا شیر تولید کنند که 87 درصدش آب است.

به طور کلی میزان آب مصرفی باید معادل آن مقداری باشد که از ادرار یا مدفوع دفع شده از ریه‌‌ها تبخیر می‌شود یا از پوست تعریق می‌گردد. برخی از اجزای سازنده مواد غذایی نیاز به آب را جهت حفظ این تعادل افزایش می‌دهند. مصرف داروهای مّدر (ادرارآور) یا دیگر داروهایی که ادرار را زیاد می‌نمایند، ایجاب می‌کند که مایعات فزون‌تری آشامیده شود. نوشیدن مقادیر زیادی آب یا قهوه همان اثر ادرارآوری را دارد که ممکن است جبران مایعات موجود در این نوشابه‌ها را بکند.

هر کاهشی در مقدار آب بدن، موجب تقلیل میزان خون، افزایش اندک اندازه‌ی نمک و کاستی تولید بزاق می‌گردد. چنین دگرگونی‌ها، فرایند شیمیایی و هورمونی را که به احساس تشنگی می‌انجامد، به حرکت وا می‌دارد. با نوشیدن آب یا سایر مایعات، می‌توان تشنگی را فرو نشاند. ضمنا کلیه، آب‌ را از طریق برگرداندن قسمت اعظم آن به جریان خون، ذخیره‌اش می‌کنند و در نتیجه غلظت ادرار بیشتر می‌گردد. (از این لحاظ باید توجه داشت که مصرف بسیار اندک آب، خطر ابتلای آدمی را به سنگ‌های کلیه و مثانه افزون می‌سازد.)

معمولا با بالا رفتن سن، تشنگی کاهش می‌یابد. از این‌رو است که سالمندان گاه‌گاهی آب می‌خورند.

اگر بیش از حد نیاز مایعات بنوشید، کلیه‌ها با افزودن به حجم ادرار، از این مازاد مصرف رها می‌گردند. چنانچه کسی خیلی بیش از گنجایش کلیه‌هایش آب بنوشد، آب زیادی جذب یاخته‌هایش می‌گردد. در موارد حاد و بحرانی این حالت به مسمومیت ناشی از آب و عدم تعادل شدید فعل و انفعالات شیمیایی بدن منتهی می‌شود که امکان دارد حتی به اغماء و مرگ بیانجامد. چنین مصرف زیاده از حد مایعات، اغلب نمایشگر اختلال روانی است، ولی این حالت در مورد افرادی هم رخ داده است، که دچار صدمات شدید مغزی یا غده‌های ریوی شده‌اند. این وضع مشابه در مورد کسانی نیز گزارش شده است که از برنامه‌ی غذایی ویژه کاهش وزن که آشامیدن مقدار زیادی مایعات را می‌طلبد، پیروی می‌کنند.

انواع آب‌های شیشه‌ای

همین که مصرف آب‌های شیشه‌ای با استقبال فراوان مسافران روبرو شد، جایگزین نوشابه‌های الکلی و غیرالکلی گشت. با این حال، پیرامون منابع و مقادیر اینگونه آبها، تصورات غلط فراوانی وجود دارد که در زیر متداول‌ترین آنها را یادآوری می‌کنیم:

ـ سودا: عبارت است از آب سودای تصفیه شده، گازدار، با طعم بیکربنات، فسفات یا سایر انواع نمک‌های معدنی

ـ آب مقطر: بر اثر تبخیر تصفیه می‌شود و مواد معدنی‌اش را می‌زداید. سپس بخارها دوباره به صورت مایع درامده و آب تشکیل می‌گردد.

ـ آب آشامیدنی: با مخزن‌هایی در اندازه‌ها و نمونه‌های گوناگون به بازار عرضه می‌شود. آب مزبور را می‌توان از این قبیل مخازن مورد تایید تهیه کرد: آب شیر شهری، چشمه‌ها، رودخانه‌ها، انبارها یا چاه‌ها. اینگونه آب سپس تصفیه و ضدعفونی شده و مواد معدنی‌اش را احتمالا تعدیل می‌کنند.

منبع: کتاب Foods that heal و Foods that hurt