همدردی با عزادار یا بار بر دوش او؟

نفیسه کلهر

از دست دادن یک فرد عزیز همیشه سخت بوده و هست. تحمل این سختی و گذر از سوگ به زمان نیاز دارد و البته داشتن افراد همدل و غمخوار در کنار فرد مصیبت‌دیده تحمل آن را راحت‌تر می‌کند و درد از دست دادن را تا حدودی التیام می‌بخشد.

اما وقتی یک سنت و رفتار که دارای ریشه‌های قوی و فلسفه اصولی است؛ تبدیل به یک عادت می‌شود و ممکن است در خطر از دست دادن کارکرد اصلی‌اش قرار بگیرد.

همین عادت به جمع شدن دور فرد سوگوار برای کاهش درد و مرهم بودن، گاهی به نوعی ایجاد مزاحمت می‌کند‌ و باری بر دوش فرد عزادار خواهد بود. در این گزارش از زبان افراد داغدیده این موقعیت را خواهیم دید.

*

حشمت مرد جوانی است که سال گذشته پدرش را از دست داده است. او می‌گوید: «پدرم بزرگتر فامیل بود، به همین خاطر همه گفتند نباید برایش کم بگذارید؛ می‌گفتند پدرتان برای همه برد و آورد و کم نگذاشت، شما هم باید برایش حسابی خرج کنید.» حشمت ادامه می‌دهد: «ما هم هرچه در توان داشتیم برای مراسم پدرم خرج کردیم. روز تدفین و سوم و پنجم و هفتم و چهل… با اینکه میهمانانمان کم هم نبودند اما به همه شام و نهار دادیم و حتی برای بعضی‌ها دعوتنامه فرستادیم که حتما برای وعده شام یا نهار تشریف بیاورند.»

اما او شکایت دارد از اینکه همان افرادی که گفته بودند باید برای پدرتان خرج کنید بعد از مراسم سالگرد وقتی دیدند که نمی‌توانند ایرادی بگیرند، رویکردشان عوض شد. او توضیح می‌دهد: «می‌آمدند و می‌گفتند چرا این همه بریز و بپاش کردید؟ این همه اسراف لازم نبود. یک طوری مراسم بگیرید اگر یک نفر دیگر هم کسی را از دست داد و پول زیادی نداشت، رویش بشود ساده برگزار کند.»

او می‌گوید: واقعا ما نمی‌دانستیم بخندیم به این حرف‌ها یا گریه کنیم!»

او معتقد است: «بعد از فوت یک فرد نزدیک شنیدن بعضی از حرف‌ها بسیار آزاردهنده است. حرف‌های گزنده‌ای مثل اینکه حقوقش به که می‌رسد؟ ارث و میراث را چطور تقسیم می‌کنید؟ واقعا پول فلان مراسم را به خیریه پرداختند یا از زیر مراسم در رفتند؟» حشمت در نهایت می‌گوید: «در این‌گونه مراسم به جای دلگرمی گرفتن و آرام شدن ما اغلب زخمی حرف‌های مردم می‌شویم.»

*

امیرحسین که از یک خانواده سنتی و اصیل است نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: به هر حال جمع شدن به دور صاحب عزا روشی شناخته شده برای هضم مصیبت است. عزادار باید با برگزاری یک مراسم بزرگ عزاداری بزرگی داشته باشد. باید بداند تغییر بزرگی در زندگیش اتفاق افتاده. این تا حد زیادی از افسردگی‌های ناشی از مصیبت جلوگیری می‌کند. بعضی وقت‌ها خیلی هم نباید مدرن باشیم و در دل سنت‌ها حکمت‌هایی است.

*

رویا اما از شلوغی بعد از مراسم ختم پدرش گلایه دارد. او درباره این خاطره توضیح می‌دهد: «وقتی پدرم فوت کرد، عمه‌هایم آمدند و تا چهلم خانه ما ماندند. همان روزهای اول که من در این شوک بودم و آن قدر حالم بد بود که رفتم زیر سرم، مادرم در آن وضعیت به من می‌گفت رویا خودت را جمع و جور کن میهمان داریم. عمه‌هایم اصلا ملاحظه ما را نمی‌کردند. بالای اتاق نشسته بودند و مدام دستور می‌دادند. می‌گفتند فلانی از تهران دارد می‌آید نهار نخورده است. در هر کار کوچک و بزرگی مدام نظر می‌دادند. رفتارشان طوری بود انگار ما پدرمان را کشتیم. خیلی اذیت شدیم. حتی نتوانستیم خودمان برای پدرمان درست و حسابی عزاداری کنیم.»

*

دل‌آرام هم معتقد است که بهتر است در مراسم ختم به طور مختصر شرکت کرد و صاحب عزا را با چند فامیل و آشنای نزدیک تنها گذاشت. او توضیح می‌دهد: «سال گذشته مراسم یادبود یکی از بستگان بود. بعد از مراسم یکی از فامیل‌ها حتی تا الان گلایه می‌کند که چرا به جای دعوت کردن از تمام خانواده‌اش برای شام بعد از ختم، تنها چهار نفر از آنان دعوت شدند؟ هرچه صاحب عزا توضیح می‌دهد که حوصله و درایتی برایش نبوده، او نمی‌پذیرد و معتقد است این نحوه دعوت کردن درست نیست و توهین‌آمیز است.»

*

مهسا هم با دل‌آرام هم عقیده است. او که به تازگی مراسم ختم یکی از نزدیکان همسرش را برگزار کرده است می‌گوید: «طبق تجربه شخصی‌ام، با تمام داغی که داشتیم و همش در حال بدو بدو و آشپزی و جمع و جور کردن و هزینه‌های گزاف مراسم و… بودیم، واقعا درست نیست که افراد زیادی به بهانه همدردی در خانه فرد مصیبت دیده می‌مانند. حالا اگر هم ماندند دستی برای کمک برسانند یا حداقل‌ کمی هزینه کنند تا باری بر دوش صاحب عزا نباشند.

*

بسیاری از قدیمی‌ها خاطرشان هست که در گذشته رسم بر این بوده بار و بُنشن می‌بستند برای فرد داغدار که در آن وضعیت دنبال بیار و ببر و بازار رفتن و… نباشد. در بعضی شهرهای سنتی هنوز این مراسم هست. بعضی از ساکنان مناطق کردنشین هستند که رسم دارند وقتی کسی مرحوم شد، همسایه‌ها و نزدیکانش روی هم پول می‌گذارند و مراسم برگزار می‌کنند تا صاحب عزا هیچ دغدغه‌ای نداشته باشد.

توجه به فلسفه و علل پیدایش رسوم شاید بتواند به ما کمک کند تا رفتار مناسبتری داشته باشیم.