نگاه ناباورانه به رانندگی زنان؛ هنوز پس از چندین دهه

نفیسه کلهر

هنوز زمان زیادی نمی‌گذرد از وقتی که رانندگی زنان در شهر انگشت‌شمار بود و برای بسیاری انگشت‌نما.

حالا مدت‌هاست زنان حتی با شاغل شدن در مشاغل مرتبط با رانندگی مثل راننده تاکسی اینترنتی، راننده اتوبوس، راننده تاکسی، راننده سرویس مدارس و حتی رانندگی ماشین سنگین و… نقش خودشان را در رانندگی ثابت کرده‌اند.

جدا از آن حالا دیگر گاهی در بعضی خیابان‌ها حتی تعداد زنان راننده بیشتر از مردان است. مادران و همسران و دخترانی که با توانمندسازی خودشان و دیدن آموزش رانندگی به عنوان یک مهارت مورد نیاز برای فرد و جامعه توانستند باری از دوش خانواده بردارند و به استقلال خودشان هم کمک کند؛ برای بردن کودکانشان به مدرسه، انجام اموری مثل خرید برای خانواده یا بردن افراد مسن خانواده به مطب پزشک و همینطور رفت و آمد به مراسمی که فقط زنان در آن حضور دارند، زن‌ها توانستند بخشی از مسئولیت مردان را کم کنند و بیشتر در زندگی مشارکت داشته باشند. با این حال هنوز هم رانندگی زنان در نظر بعضی از مردان رفتاری پر از خطر، خطا و ایراد است و بانی بسیاری از تصادفات. در حالی که تحقیقات این فرضیه را رد می‌کند.

*

ماه گذشته رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران بزرگ توضیحاتی را درباره نحوه رانندگی مردان و زنان و میزان قصور هر یک در وقوع تصادفات جرحی و خسارتی ارائه کرد.

سرهنگ رابعه جوانبخت در این گزارش که در ایسنا منتشر شد به تشریح وضعیت تصادفات رانندگی که در پایتخت طی بهار امسال رخ داده پرداخت و گفت:‌ نتایج آمارها و بررسی‌های پلیس راهور نشان می‌دهد که رانندگان زن در رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی محتاط‌تر و مقیدتر هستند. او توضیح می‌دهد که اثبات این قضیه هم به آمارها بازمی‌گردد که در  سه ماهه سال ۱۴۰۲ در  تصادفات جرحی ۸۸ درصد آقایان و تنها ۱۲ درصد خانم‌ها مقصر بودند.

در توضیح این مطلب آمده که تصادفات جرحی به آن دسته از تصادفاتی گفته می‌شود که در آن حداقل یک نفر مجروح شود،‌ در مقابل نیز تصادفات خسارتی قرار دارد که در جریان آن فقط به خودرو آسیب وارد می‌شود و هیچگونه آسیب جسمی به راننده، سرنشین و عابر پیاده وارد نمی‌شود. در این تصادف نیز آمارهای ما نشان می‌دهد که۸۲ درصد از  افرادی  که در تصادفات خسارتی  مقصر  بودند آقا و ۱۸ درصد نیز خانم بودند.

جوانبخت افزود:‌ در تصادفاتی که خانم‌ها در آن مقصرند، ضعف مهارت آنان در مدیریت لحظات پر ریسک یکی از دلایل عمده است. مثلا وقتی یک راننده مرد با خودرو لایی می‌کشد در اینجا خانم‌ها باید صحنه را مدیریت و از وقوع تصادف جلوگیری کنند.

*

با اینکه گزارشات حاکی از این است که مردان در مقایسه با زنان بیشتر در تصادفات رانندگی مقصر هستند اما با وجود افزایش تعداد رانندگان خانم باز هم شاهد بعضی از توهین‌ها به رانندگان زن از سوی مردان هستیم.

سمیه 28 ساله است و می‌گوید از 19 سالگی گواهینامه دارد. او که زنی متاهل و مادر یک کودک است توضیح می‌دهد: «من در خانه پدرم که بودم به ندرت پیش می‌آمد که رانندگی کنم. اما رانندگی بلد بودم. چند سال قبل که ازدواج کردم و فرزندم به دنیا آمد برای رفت و آمد نیاز داشتم تا با اتومبیل شخصی بروم. از آنجایی هم که همسرم با سرویس به محل کار رفت و آمد می‌کرد همیشه ماشینش در خانه بود. چند بار این قضیه را با او مطرح کردم اما هر بار با نگرانی و وحشت گفت که اصلا این کار را نکنم چون خیلی خطرناک است. من هم ظاهرا قبول کردم. اما یک روز تابستانی که دختر نوزادم مدام گریه می‌کرد و مجبور بودم او را به دکتر ببرم اول به آژانس زنگ زدم و وقتی گفتند ماشین ندارند ترسیدم. ماشین‌های اینترنتی هم برایم قابل اعتماد نبودند. تا اینکه تصمیمم را گرفتم و خودم و دخترم سوار ماشین شدیم و راه افتادم.»

او که ساکن زیباشهر است می‌گوید مسیر اتوبان را با احتیاط و سرعت کم آمدم و وقتی داروهای دکتر را گرفتم و دخترم خورد و کمی آرام شد با آرامش بیشتر مسیر را برگشتم و هیچ اتفاقی هم نیفتاد.

بعد از آن چند بار دیگر هم ماشین را برداشتم و مسیرهای خلوت را طی کردم تا اینکه یک بار حقیقت را به همسرم گفتم. اولش باور نمی‌کرد ولی وقتی دفعه بعد هم به او اطلاع دادم که امروز خودم با ماشین تا قزوین راندم و برگشتم  دیگر رسما مجوزش را گرفته بودم که وقتی نیست از ماشین استفاده کنم. خداروشکر تا حالا هم اتفاقی پیش نیامده» اما ناراحتی سمیه از چیز دیگری است: «همسرم با اینکه می‌داند و گاهی از فامیل خودش هم شنیده که رانندگی من آرام و مطمئن است اما باز هم به من اعتماد ندارد. هیچ وقت نشده که موقع رانندگی من کنارم بنشیند. چندباری هم که با هم بودیم و او خیلی خسته بود اما باز حاضر نشد که من به جایش رانندگی کنم و با یک چشمی که نیمه بسته بود رانندگی کرد! یعنی حاضر بود جان خود و زن و بچه‌اش را با خواب‌آلودگی به خطر بیندازد اما من رانندگی نکنم و این یک توهین به من است!» سمیه این رفتار را از سوی دیگر مردان فامیلش هم دیده است: «در خانه پدرم هم که بودم همین مشکل را داشتم. پدرم اصلا دوست نداشت من رانندگی کنم. حتی یک بار هم با ماشین پدرم رانندگی نکردم و در آن دوره فقط با ماشین آموزش رانندگی تمرین کردم.» او همینطور دلخور است از اینکه ماشین به جز او در اختیار بقیه مردان خانواده بود: «برادرم که بعد از من گواهینامه گرفته بود هر وقت می‌خواست ماشین پدرم را بیرون می‌برد. حتی شوهر خواهرم هم چند بار پشت رل ماشین پدرم نشست ولی جو جوری بود که من حتی جرات نمی‌کردم مطرح کنم که دوست دارم رانندگی کنم.»

این تبعیض فقط در خانواده سمیه نبود. بسیاری خانواده‌های دیگر هم بودند که نگران رانندگی دخترانشان بودند. هرچند در این میان خانواده‌های دیگر هم بودند که با حمایت از دختران و زنان، مسیر را برای بیشتر شدن رانندگان زن باز کردند اما همچنان بعضی زیر بار این فشارها مهارت‌هایشان رشد نکرد و توانمند نشدند و محتاج به مردان باقی ماندند؛ پروانه یکی از این زنان است. او توضیح می‌دهد: «من خیلی دوست داشتم رانندگی کنم اما هیچکس از من حمایت نکرد. پدر و مادرم که بسیار مضطرب و نگران بودند و همیشه فکر می‌کردند اگر من رانندگی کنم قطعا تصادف می‌کنم و همین ترس آنقدر بر من اثر کرد که اصلا سراغ یاد گرفتن رانندگی نرفتم. حالا هم که نوه دارم دیر شده. اما برای رفتن به هر جایی باید منتظر شوم تا شوهرم مرا برساند. مثلا برای دیدن بچه‌ها می‌توانم تاکسی تلفنی بگیرم اما برای رفتن سر خاک پدر و مادرم یا دو ساعت خرید کردن در بازار که نمی‌شود ماشین دربستی بگیرم. هم هزینه‌اش زیاد می‌شود هم جالب نیست راننده بیاید دو ساعت در قبرستان بنشیند تا من برگردم. برای همین باید منتظر بمانم شوهرم حال و حوصله داشته باشد یا  بیکار باشد و یا دمغ نباشد و آن روز کشتی‌هایش غرق نشده باشد تا با من جایی بیاید! بچه‌ها هم که هرکدام سر زندگیشان هستند و آنقدر سرشان شلوغ است که آدم رویش نمی‌شود از این خواسته‌ها داشته باشد.»

سمیرا که در اوایل دهه 80 گواهینامه گرفته است می‌گوید: «حالا وضعیت جامعه خیلی بهتر شده من روزهایی را به یاد دارم که تازه گواهینامه گرفته بودم یا حتی برای تمرین رانندگی با ماشین آموزشگاه و در کنار مربی بیرون می‌رفتم ولی بسیاری راننده‌های مرد با بوق زدن یا با سرعت زیاد پیچیدن مقابلم سعی در آزار رانندگان زن مثل من داشتند. گاهی که شیشه ماشینم پایین بود طعنه‌هایشان را می‌شنیدم که رایجترینش هم این بود که «تو باید بری بشینی پشت ماشین لباسشویی». این معروف‌ترین کنایه زمان ما به خانم‌ها بود که حالا هم گاهی آن را می‌شود شنید.

سمیرا همینطور توضیح می‌دهد: با اینکه خانم‌های زیادی حالا رانندگی می‌کنند و این رفتار تقریبا در جامعه جا افتاده اما باز هم خدا نکند یک تصادفی شود که یکی از طرفین خانم باشد. همه تقصیرها به گردن اوست حتی اگر قانونا هم او مقصر نباشد. همه فکر می‌کنند حتما سرعتش مناسب نبوده که ماشین دیگری از پشت سر به او برخورد کرده، یا مثلا شاید یکدفعه روی ترمز زده و این قبیل حدس و گمان‌هایی که واقعا آزاردهنده است. او همینطور ادامه می‌دهد: دوست من چند وقت پیش با ماشین یک آقایی تصادف کرد که البته دوست من مقصر بود چون از پشت سر، ماشینش برخورد کرده بود. اما آن مرد جوان واقعا رانندگی خوبی نداشت ولی باور این قضیه برای همه سخت بود. فکر می‌کردند دوستم با این توضیح دارد کار خودش را توجیح می‌کند تا اینکه پدرش برای حساب و کتاب به تعمیرگاه رفته بود و دیده بود که پسر خیلی بد دنده عقب  حرکت می‌کند و بعد حرفش را باور کرده بودند.

*

به گفته رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران بزرگ با توجه به نسبت زنان و مردان دارای گواهینامه رانندگی، آمار ۱۸ درصد قصور از سوی خانم‌ها در تصادفات خسارتی، نسبت به ۸۲ درصد سهم تقصیر آقایان، دارای نسبت بیشتری است و این نشان می‌دهد که زنان در تصادفات خسارتی بیشتر مقصرند.

رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران بزرگ ادامه داد: آقایان بیشتر  ریسک‌پذیرند و رفتارهای خطرپذیر را در حین رانندگی انجام می‌دهند.

وی اضافه‌کرد:‌ همچنین آمارهای ما نشان می‌دهد که تنها در ۱۰ درصد از تصادفات جرحی که رانندگی آن برعهده خانم‌ها بوده است، رانندگان فاقد گواهینامه بوده یا آن را به همراه نداشتند. این نشان می‌دهد خانم‌ها افرادی هستند که کمتر بدون دریافت گواهینامه پشت فرمان می‌نشینند و در اکثر مواقع نیز گواهینامه همراشان است. در بحث تصادفات خسارتی نیز تنها سه درصد از رانندگان خانم فاقد گواهینامه بودند که این موضوع نیز نشان‌دهنده همین نکته است.

جوانبخت درباره سن دریافت گواهینامه رانندگی از سوی زنان نیز گفت: در بحث تصادفات جرحی وقتی که بر سن افراد تمرکز می‌کنیم و رده‌بندی را می‌بینیم درمی‌یابیم که بیشترین زمانی که خانم‌ها تمایل به دریافت گواهینامه  دارند بین ۳۰ تا ۴۰ سال است.

وی درباره فراوانی مقصر بودن زنان در تصادفات رانندگی نیز گفت:‌ عمده این افراد نیز بین ۳۰ تا ۴۰ سال سن دارند و در سنین بالای ۵۰ سال این عدد کاهش پیدا می‌کند. دلیل این موضوع این است که وقتی سن خانم‌ها بالا می‌رود تمایل کمتری به رانندگی دارند و تعداد رانندگان زنی که از خودرو استفاده می‌کنند کاهش چشمگیری پیدا می‌کند.

رئیس اداره تصادفات پلیس راهور تهران بزرگ گفت:‌ به عبارتی دیگر می‌توان گفت که دریافت گواهینامه برای زنان جزو اولویت‌های اول نیست، درحالی که مردان در این حوزه پیشگام هستند و عمدتا بعد از ۱۸ سالگی برای دریافت آن اقدام می‌کنند. به طوری که تنها پنج درصد از خانم‌های زیر  ۲۰ سال، برای  اخذ گواهینامه اقدام کرده‌اند. فراوانی دریافت گواهینامه در خانم‌ها بین ۳۰ تا ۴۰ سال است.

جوانبخت با بیان اینکه در مجموع می‌توان گفت که خانم‌ها خیلی خوب  رانندگی می‌کنند و قانون‌مدارند، گفت: رانندگی زنان به الگوهای ایده‌آلی پلیس شباهت بیشتری دارد، اما موضوعی که هست این است که با بررسی تصادف خانم‌ها به این نتیجه رسیدیم که وقتی آنها تصادف می‌کنند، مهارت مدیریت صحنه را کمتر دارند. گاهی اوقات خانم‌ها بعد از  تصادف  به اصطلاح، هول و دستپاچه می‌شوند و حتی گاهی گریه می‌کنند و دقیقا نمی‌دانند که چگونه شرایط را مدیریت کنند.

وی ادامه داد:‌ خانم‌ها حواسشان باشد که خیلی وقت‌ها برخی  از رانندگان از  این شرایط سوء استفاده می‌کنند و به‌دلیل به هم ریختگی شرایط روحی آنان می‌خواهند که شرایط را به نفع خودشان تغییر بدهند. در این شرایط اولین اقدام بعد از  تصادف و مخصوصا برای خانم‌ها این است که اگر  می‌ترسند از خودرو پیاده شوند و در شرایط تاریکی هوا قرار دارند، با پلیس ۱۱۰ تماس گرفته و تا زمان حضور ماموران از خودرو پیاده نشوند. اما در  این مدت نباید بیکار باشند و از پلاک و خودرویی که با آنان تصادف کرده، عکس و فیلم بگیرند. متاسفانه برخی اوقات این اتفاق می‌افتد که خودرویی پس از تصادف از محل متواری می‌شود. نیازی نیست که اقدام به تعقیب و گریز آن خودرو کنند تنها برداشتن شماره پلاک خودرو کافی است.