نوروز با ما چه می‌کند؟

نفیسه کلهر

«من از اوایل اسفند حالم بد می‌شود. اضطراب و تپش قلب سراغم می‌آید و هرچه به روز عید نزدیکتر می‌شویم این وضعیت بدتر می‌شود.» این وصف حال بعضی از افراد در دوران تعطیلات نوروز است. بقیه تعطیلات عید هم برای این افراد از این قاعده مستثنی نیست. «تمام 13 روز تعطیلی من ناراحتم. اخلاقم کمی تند می‌شود و یا در خودم فرو می‌روم. مدام در جمع‌ها حضور دارم و سعی می‌کنم عادی باشم؛ اما حالم بد است. انگار بی‌قرارم و این بی‌قراری در هیچ مکانی آرام نمی‌گیرد. بیشتر وابسته به زمان است. به همین زمان دو هفته تعطیلی»!

جدا از اینکه بسیاری افراد خاطرات تلخی از روزهای تعطیلات نوروز دارند؛ مثل از دست دادن یکی از نزدیکان، دیدن حادثه‌ای تلخ و… در سال‌های گذشته؛ اما خیلی از افراد هم هستند که در تعطیلات طولانی دچار اضطراب و ناراحتی می‌شوند. محققان دلایل زیادی را برای بروز چنین حالت‌های روحی برشمرده‌اند که در مجموع آن را «اضطراب تعطیلات» می‌نامیم.

شاید سال‌های زیادی نباشد که نظریه اضطراب تعطیلات به طور عمومی و در رسانه‌ها مطرح می‌شود و همه افراد می‌توانند در مورد آن اطلاع داشته باشند و با کمی مطالعه دلیل حال بد خود یا نزدیکانشان را در این دوران بدانند. این مشکل روحی که گریبان افراد حساس را بیشتر می‌گیرد نوعی واکنش به تغییر ریتم زندگی است که در این گزارش به آن می‌پردازیم.

ـ تنگی نفس و تپش قلب

به گفته محققان شدت این افسردگی و غم و اضطراب در تعطیلات در افراد مختلف متفاوت است؛ بعضی افراد ساعتی این حس را تجربه می‌کنند و بعضی دیگر چند روزی این حس را دارند ولی بعضی‌ها خیلی بیشتر. آنها که دچار افسردگی‌های جدی‌تر زمینه‌ای هستند، مثل افسردگی فصلی و اختلال‌های عاطفی، در تعطیلات رنج بیشتری از اضطراب تعطیلات می‌برند. این افراد به غیر از حالت‌های بد روحی دچار علایم فیزیکی هم می‌شوند: سردردهای طولانی‌مدت را تجربه می‌کنند، با اینکه کار زیادی انجام نداده‌اند خستگی شدیدی دارند، با هر بهانه‌ای و به مدت طولانی گریه می‌کنند، تغییر حالت‌های شدید روحی پیدا می‌کنند و در فاصله کمی شاد هستند و یکباره دوباره غمگین می‌شوند، زودرنج می‌شوند، نمی‌توانند تمرکز کنند، بدن درد دارند، بی‌میلی جنسی پیدا می‌کنند، بی‌خواب می‌شوند، فعالیت بدنی‌شان پایین می‌آید، اشتهای زیادی پیدا می‌کنند و همین باعث بالا رفتن شدید وزنشان می‌شود.

رضا 35 ساله و دانشجوی دکترا است؛ او که داروهای ضد‌اضطراب مصرف می‌کند می‌گوید در تعطیلات دوز مصرفی‌اش بالا می‌رود: «از تعطیلات اصلا خوشم نمی‌آید. مخصوصا تعطیلات طولانی عید نوروز.» خودش در مورد خودش توضیح می‌دهد: «البته نه اینکه در بقیه سال حالم خوب باشد و راضی باشم اما تعطیلات که شروع می‌شود و فشار دید و بازدیدها که زیاد می‌شود حالم چند برابر بدتر می‌شود. گیر افتادن در مناسباتی که دوست ندارم. تحمل شلوغی و رفت و آمد و ارتباطاتی که سالی یک بار است و آن هم در همین تعطیلات برای من بسیار سخت است و همین باعث شده بیزار باشم از این برهه سال.» او از علائم جسمی ناخوشایندی که در این مواقع پیدا می‌کند اینطور می‌گوید: «کف دست‌ها و پاهایم عرق می‌کند. وای اگر قرار باشد با کسی دست بدهم. حسابی آبروریزی می‌شود. نفسم به شماره می‌افتد و قلبم به تپش و در صحبت کردن به مشکل بر می‌خورم.» از او می‌پرسم در این مورد نظر دکترش چیست؟ و توضیح می‌دهد: «از آنجایی که من هر سال در تعطیلات نوروز این مشکل را دارم دکترم وضعیتم را می‌داند. اضطراب و استرسم قابل کنترل نیست و فقط می‌توانم با بالا بردن دوز داروها آن هم تا حد مجازی که دکتر اجازه دهد از علائمم کم کنم ولی به طور کامل این مشکل برطرف نمی‌شود.» او مشکل اصلی را عدم درک از طرف خانواده می‌داند: «من 30 سال است که این مشکل را دارم ولی خانواده‌ام اصلا با این موضوع کنار نمی‌آیند و مرا درک نمی‌کنند. مجبورم می‌کنند در فضاهایی که دوست ندارم حضور داشته باشم و همین حالم را بدتر می‌کند. مادرم به این بهانه که ناراحت می‌شوند، سالی یک بار است، همه از ما حال تو را می‌پرسند و… به زور مرا به هر جمعی می‌برد و اصلا متوجه نیست که من به چه وضعیتی دچار می‌شوم. می‌گوید بالاخره که چی؟ کی باید تمام شود این اضطراب تو؟ و اصلا تاب شنیدن این را ندارد که من این مسئله را دارم و باید با آن سازگار شوم».

مریم اما دچار غم شدید می‌شود: «افسردگی من در حدی نیست که بخواهم دارو مصرف کنم؛ اما واقعا عذابم می‌دهد مخصوصا در دوران تعطیلات که خیلی سختتر است. توان کار کردن ندارم. مثلا وقتی منزل مادربزرگم همه جمع هستیم من اصلا توان این را ندارم که بلند شوم و در پذیرایی یا شستن ظروف کمکی کنم. یک جا می‌نشینم و به حرف‌های بقیه گوش می‌دهم و وانمود می‌کنم حالم خوب است. هیچکس هم متوجه نمی‌شود که چقدر سخت می‌گذرد به من. تازه بعضی‌ دخترخاله‌هایم غر هم می‌زنند که چرا من کمک نمی‌کنم. در حالی که نمی‌دانند واقعا توانش را ندارم.» او همینطور علائم دیگر این افسردگی را اینطور توضیح می‌دهد: «از قبل از عید اصلا میل به خرید لباس ندارم. می‌دانم هر چیزی هم بخرم بدترین خرید سال است. یا به تنم نمی‌آید یا جنس خوب و رنگ خوبی پیدا نمی‌کنم. روز عید هرکاری کنم نمی‌توانم به خودم برسم. همین می‌شود که هر سال موقع سال تحویل من آنقدر ظاهر ساده‌ای دارم که انگار شلخته‌ام. سال قبل حتی موهایم را نتوانستم درست کنم و به یک شانه زدن ساده بسنده کردم. همان هیاهوی چند ساعت قبل از سال تحویل مریضم می‌کند. اضطرابم وقتی همه بدو بدو دنبال کارهای سال نو هستند چندین برابر می‌شود و باعث می‌شود اصلا نتوانم کار خاصی انجام بدهم».

*

اما راهکار چیست؟ برای کاهش اضطراب تعطیلات راه‌های زیادی در اینترنت موجود است که با یک جستجوی ساده می‌توانید پیدا کنید. بخشی از توصیه‌های «موسسه روانشناسی سگ سیاه افسردگی» به شرح زیر است:

ـ1ـ تعیین اولویت‌ها و تهیه فهرستی از آن‌ها

یکی از راه‌ها برای کاهش استرس در طول تعطیلات شناسایی وظایف و کارهایی است که «باید» انجام دهید و کارهایی که «مایل به انجام» آن‌ها هستید. این کارها و وظایف را اولویت‌بندی کنید. هر زمان هریک از کارها که انجام شد کنار آن یک تیک بزنید. کارها و وظایف را برای خود ممکن و قابل انجام کنید؛ از خود انتظارات غیرواقعی نداشته و به یاد داشته باشید سلامت جسمی و روانی را نیز باید در اولویت قرار دهید.

ـ2ـ تامل در مورد کارهایی که به خوبی انجام داده‌اید

به سالی که پشت سر گذاشته‌اید نگاه کنید و ببینید چه کارهایی را به خوبی انجام داده‌اید. کمی مکث و در مورد زمان و تلاشی که برای رسیدن به این اهداف صرف کرده‌اید، فکر کنید. آیا چیزهای بیشتری وجود دارد که دوست دارید در سال آینده به دست آورید؟ یا چیزهایی که دوست دارید تغییر دهید؟ بهتر است بر آن‌چه در کنترل شماست تمرکز کنید؛ نه آن‌چه را که نمی‌توانید تغییر دهید.

ـ3ـ تمرین «نه» گفتن

ما اغلب می‌توانیم وظایفی را انجام دهیم تا فقط احساس کنیم توسط دیگران پذیرفته شده‌ایم. «نه» گفتن به درخواست‌هایی که غیرمنطقی یا بیش از توان شما هستند را تمرین کنید. «نه» بگویید،  بدون این‌که متعاقب آن دچار حس پشیمانی و استرس شوید.

ـ4ـ تمرکز بر روی چیزهایی که از آن لذت می‌برید

گذراندن وقت با خانواده و عزیزان مهم است و کار فوق‌العاده‌ای برای گذراندن دوران تعطیلات است. اما فراموش نکنید برای انجام کارهایی که از آن لذت می‌برید نیز بهتر است وقت بگذارید؛ چراکه ممکن است سرگرمی‌ها و کارهای لذت‌بخش برای شما با خانواده مشترک نباشد. مطالعه، شنا، مدیتیشن، رقص  یا هرکار لذت‌بخش دیگری که دوست دارید، می‌تواند برای سلامتی شما مفید باشد و  کمک کند احساس موفقیت داشته باشید و استرس شما را کاهش دهد.

ـ5ـ برقراری ارتباط با دیگران

برای برخی از ما، تعطیلات می‌تواند زمانی برای منزوی شدن باشد، به ‌ویژه اگر از خانواده و دوستان جدا باشیم. تلفن را بردارید و با کسی که برایتان مهم است تماس بگیرید، یا یک تماس ویدیوی را سازماندهی کنید یا در یک رویداد محلی شرکت کنید. یادتان باشد افرادی را که احساس تنهایی می‌کنند و برقراری ارتباط با دیگران برای‌شان کار خیلی سختی است، فراموش نکنید.

ـ6ـ به رسمیت شناختن نگرانی‌ها

یکی دیگر از راه‌های مدیریت استرس به رسمیت شناختن نگرانی‌هاست. نگرانی‌هایی که دارید را بپذیرید و به رسمیت بشناسید. با شخصی که به او اعتماد دارید صحبت کنید تا استراتژی‌هایی برای مدیریت نگرانی‌های خود پیدا و ایجاد کنید. تا بتوانید در عین حال از آن‌چه در تعطیلات می‌گذرد، لذت ببرید.

ـ7ـ عجله نکنید

اجازه ندهید بقیه شما را به عجله بیاندازند. فعالیت‌های دیوانه‌وار منجر به خطا، پشیمانی و استرس می‌شود. اگر احساس عجله و فشار می‌کنید، از دیگران بخواهید صبر کنند تا کارتان تمام شود. از قبل برنامه‌ریزی کنید تا زودتر به قرار ملاقات‌ها برسید. برای کارها و اتفاقات غیرمنتظره زمان در نظر بگیرید.

ـ8ـ شناسایی موقعیت‌های استرس‌زا

فهرستی از رویدادها یا فعالیت‌هایی که شما را از نظر عاطفی تخلیه می‌کند، با یک یا دو روش کاهش استرس برای هر کدام،  تهیه کنید. سعی کنید در موقعیت‌های چالش‌برانگیز بیش از حد به خود فشار وارد نکنید. اما زمانی‌که چنین موقعیت‌هایی رخ می‌دهد، از آن‌ها به عنوان فرصتی برای تمرین تکنیک‌های کاهش استرس، مانند تنفس عمیق و یادداشت‌برداری، استفاده کنید.

ـ9ـ مراقب مصرف بیش از حد الکل باشید

در تعطیلات و جشن یا گاهی اوقات در رویارویی با مشکلات انتخاب برخی افراد یک یا دو نوشیدنی الکلی است.  اما فراموش نکنید مصرف الکل فقط به‌طور موقت کمک می‌کند. نوشیدن مشروبات الکلی می‌تواند مشکلات بیشتری را از نظر سلامت جسمی و روانی ایجاد کند. اثراتی که با مصرف الکل دنبال آن هستید، مانند آرامش‌بخشی یا انگیزش را در نظر بگیرید و ببینید آیا می‌توانید با روشی متفاوت به آن‌ها دست یابید یا خیر.

ـ10ـ در لحظه باشید و از آن لذت ببرید!

ما اغلب می‌توانیم زمان زیادی را صرف نگرانی در مورد گذشته یا آینده کنیم. از آن‌چه در لحظه اتفاق می‌افتد لذت نبریم. برای متوقف کردن این کار و آگاهی از محیط اطراف خود وقت بگذارید. چه چیزهایی را می‌توانید ببینید، بشنوید یا حتی بویید؟

*

شاید ندانیم بسیاری افراد چه رنجی متحمل می‌شوند برای اینکه عادی دیده شوند. چقدر خوب است وقتی که سال نو می‌شود و طبیعت با سخاوت بیشتری آنچه در توان دارد را به زمین و زمینیان هدیه می‌کند ما هم با یکدیگر کمی مهربان‌تر باشیم.

همینطور اگر با چنین مشکلاتی مواجه شدیم خوب است بدانیم مراجعه به متخصص هیچ مشکلی ندارد و کمک‌کننده هم هست.