«میگرن» سردردی جانفرسا!

ترجمه: ا. امیردیوانی

اشاره:

میلیون‌ها انسان در سراسر جهان از درد توانفرسای صداع (میگرن) رنجورند. میگرن، سردرد شدید و گهگیر است که گاه در یک قسمت سر پدید می‌آید. به این علت آن را میگرن می‌نامند که معنی‌اش در زبان یونانی «نیمه‌ سر» است. به طور معمول سردردهای میگرنی با یک دوره‌ی مقدماتی آغاز می‌شود که طی آن شخص به شیوه غیرعادی احساس خستگی و کسالت می‌کند. به دنبال این حالت، تهوع، استفراغ، اختلالات بینایی و اغلب بیزاری از نور (ترس از نور) ایجاد می‌گردند.

این دوره مقدماتی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند و متعاقب آن سردرد بروز می‌کند. امکان دارد سردرد به اشکال گوناگون ظاهر شود و در یک فرد هر حمله با دیگری متفاوت باشد. با این حال به مرور زمان بیماران می‌توانند نوع سردرد را از روی علایم مقدماتی پیش‌بینی کنند.

همانگونه که یادآوری شد نام میگرن از ریشه فرانسوی و یونانی و به مفهوم «نیمه سری» است زیرا این نوع سردرد غالبا محدود به یک طرف سر می‌شود. طول مدت سردرد متفاوت می‌باشد و گاهی بیش از ۱۸ ساعت طول می‌کشد. علت میگرن معلوم نیست هر چند انقباض شریان‌های سطحی مغز در آن دخالت دارد.

کارشناسان سردردها را به سه گونه اصلی طبقه‌بندی کرده‌اند:

1ـ سردردهای خوشه‌ای: هر روز و به مدت چند هفته رخ می‌دهند، آنگاه ماه‌ها خبری از آنها نمی‌شود. چنین سردردی در اطراف چشم، شقیقه و گونه شدیدتر است به طوری که از چشمی اشک سرازیر می‌شود و همراه با آبریزش بینی است. در این مورد، تنفس اکسیژن و داروهای تریپتانی میگرن تجویز می‌گردد.

2ـ سردردهای کاری: به سبب اشتغال زیاده از حد، فکر زیاد و یا هر دو پدیدار می‌گردند. درد در هر دو طرف یا جلوی سر است و درمانش شامل آرامبخش‌هایی همچون آسپرین یا شل کننده‌های عضله‌هاست.

3ـ میگرن: احساس درد در پشت سر یا اطراف یک چشم و پیوسته در یک طرف سر. تقریبا 25 میلیون نفر در آمریکا با میگرن دست به گریبان‌اند. این بیماری ترکیب پیچیده‌ای است از درد شدید و نشانه‌هایی همانند اختلالات بینایی، تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا.

پژوهشگران هنوز نتوانسته‌اند علت واقعی پیدایش میگرن را دریابند ولی در چند سال اخیر سازوکار (مکانیسم) و داروهای جدید و موثر جهت درمان را دریافته‌اند. به زعم پزشکان، میگرن منشاء روانی دارد و یا علت آن به انقباض‌های غیرارادی و اتساع رگ‌های خونی اطراف مغز مربوط است. مجموعه‌ای از حرکات در سطح قشر مخ انتشار می‌یابد که سبب خطای دید مثل «جرقه» یا «نقاطی کور» می‌شود. نظریه‌های نوین، تصویر بسیار پیچیده‌تری عرضه می‌دارند. در طول مدت حمله میگرنی، یک سری قشر بینایی خیلی فعالتر از طرف دیگرست و زمانی درد شروع می‌شود که پیامی از مغز ـ احتمالا ساقه مغز ـ گیرنده‌های حسی درد را در سامانه‌های عصب سه قلو فعال ساخته و به سمت صورت و جلوی سر هدایت می‌گردد.

وقتی این رشته‌ها فعال می‌شوند، ذرات پروتئینی به نام «نورو پیتید» بوجود می‌آورند که به اتساع رگ‌ها می‌انجامند. موقعی که رگ‌ها منبسط می‌گردند، اعصاب را فزون‌تر تحریک می‌کنند. طی چند ساعت، آستانه درد پایین می‌آید. از همین رو حتی پدیده‌های عادی چون تپش بسیار ضعیف رگ‌ها در این موقع به بروز درد منتهی می‌شوند که امکان دارد با هر ضربان قلب وخیم‌تر گردند.

درد مورد بحث در گونه‌ای حلقه واکنشی تکرار می‌شود و گهگاه ساعت‌ها یا روزها به طول می‌انجامد و بعد از بین می‌رود.

در حال حاضر آنچه دارای اهمیت خاصی است، طرحی برای تولید داروهای بهتر و موثرترست.

«سروتونین»، نوعی انتقال دهنده عصبی است که به گیرنده‌های 5ـ اچ تی عصب سه قله وصل می‌شود. گیرنده‌های مزبور التهاب و انتقال درد را زایل می‌گردانند تزریق سروتونین به داخل جریان خون، میگرن را متوقف می‌سازد.

«سوماتریپتان» (ایمیترکس) که در سال 1993 وارد بازار مصرف شد و همچنان به صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. داروی مذکور در سال ۱۹۹۷، افزون بر ۶ میلیون بار تجویز شد. دو ساعت بعد از مصرف، ۵۰ میلی گرم «سوماتریپتان، ۶۱ درصد از مبتلایان به نحو چشمگیری بهبود یافتند و 31 درصد کاملا از دردها شدند.

تاثیر این دارو از راه استعمال با افشانه (اسپری) بینی با تزریق زیر پوستی خیلی سریع‌تر است. سال پیش داروهای دیگری هم به بازار عرضه شدند. این داروها تندتر به مغز می‌رسند و تاثیر طولانی‌تری دارند. در حالی که «تریپتان» که طی چند ساعت از بدن محو شده و گاه میگرن بازمی‌گردد.

گفتنی است که «تریپتان»، روی بعضی بیماران تاثیری ندارند. پاره‌ای از افراد امراض دیگری به‌سان برآمدگی و توده (تومور) مغزی با آرتروز گردن دارند و پاره‌ای دیگر بنا به دلایل روان شناختی در مقابل درمان، واکنش مثبتی نشان نمی‌دهند. شیوع میگرن در زنان، سه برابر مردان است و معمولا در زمان عادات ماهانه که تغییرات هورمونی در موقع تخمک‌گذاری باعث این عارضه می‌گردد، ظاهر می‌شود. لیکن این تنها دلیل ممکن نیست. بروز میگرن در هر زمان امکان‌پذیر است، حتی احتمال دارد کودکان ۲ ساله هم به آن دچار ‌شوند. شیوع این مرض بیشتر در سنین ۲۵ تا میانسانی (40 تا 50) است و بعد از 55 سالگی ندرتا مشاهده می‌شود.

گذشته از جنسیت و سن سایر احتمالات هم در پیدایی میگرن وجود دارند که عبارتند از قوم و نژاد، درآمد خانواده، میزان تحصیلات و جوامع شهری و روستایی.

منبع:  Newsweek