معمای الگوی کشت در قزوین

آرش صالحی- یکی از محورهای اصلی مطالبات سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در سفر به استان قزوین پیگیری مطالبات مقام معظم رهبری درباره احیای دشت قزوین بود. دشتی که بنا بر آمارهایی که گفتن آنها هم تا حدود زیادی تکراری شده، یکی از دشت‌های راهبردی در تامین غذا و محصولات کشاورزی به ویژه کالاهای اساسی این بخش محسوب می‌شود؛ با این‌ حال بارگزاری‌های بیش از حد واحدهای تولیدی و صنعتی در دشت قزوین در کنار سنتی ماندن روند آبیاری کشاورزی موجب شده که دشت قزوین همچنان مانند دشتی اداره شود که پر از منابع آب زیرزمینی است و همچنان به‌رغم شعارهای مختلف الگوی کشت به صورت دست و ‌پا شکسته در این دشت اجرایی می‌شود. البته برخی کارشناسان معتقدند که اجرای الگوی کشت منوط به جلب اعتماد و رضایت کشاورزان برای سودآور شدن کشت محصولاتی است که قرار است در قالب الگوی کشت کاشته، داشته و برداشته شوند.

نقشه‌های تحولی حوزه کشاورزی گرفتار مدیران محتاط

مسعود کثیری‌فر، کارشناس اقتصادی معتقد است که اجرای الگوی کشت نیازمند تعریف سازوکارهای صادرات محصولات کم‌آب‌بر است و اگر مانند زعفران سازوکارهای صادراتی مناسبی برای کشت محصولات کم‌آب‌بر در دشت قزوین مهیا شود، خودبه‌خود کشاورزان هم‌استانی کاشت محصولات پرآب‌بر را کنار می‌گذارند.

این کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه هنوز دولت برای اجرای الگوی کشت درگیر رودربایستی و تعارف با خود و کشاورزان است، گفت: البته چنین رویکرد تعارفی به این خاطر است که اصولا سال‌هاست کشاورزی در حوزه سودآوری به بسیاری از بیزینس‌های موجود قافیه را باخته است.

کثیری‌فر با اشاره به نقش عوامل دولت‌محور در رویگردان شدن نسل جوان از تولید محصولات زراعی و باغی افزود: به هر حال بسیاری از جوانان این مملکت در دهه 70 و 80 جذب تحصیل در رشته مهندسی کشاورزی شدند و بیکار ماندن این قشر نشان داد که دولت‌ها علاقه‌ای برای رشد دانش‌محور کشاورزی ندارند.

وی ادامه داد: اینکه همچنان کشاورزان نمونه ما از نسل پابه‌سن‌گذاشته‌ای هستند که از تحصیلات دانشگاهی در حوزه کشاورزی دور مانده و آمارهای بسیارعجیب در مورد کم‌سوادی بخش عمده‌ای از کشاورزان نشان می‌دهد که دولت همچنان پاسوز تعداد خاصی از کشاورزان است که جزو زمین‌داران بزرگ محسوب می‌شوند.

این اقتصاددان مینودری با ذکر اینکه حمایت دولت حق یک مهندس کشاورز جوان است، گفت: جوانان تحصیل‌کرده در رشته کشاورزی حق دارند از دولت گلایه داشته باشند که از شرکت‌های دانش‌بنیان آنها حمایت چندانی نمی‌کند و اصولا قناعت به داشته‌های موجود و عدم ریسک کردن جزو شاخصه‌های ذاتی اقتصاد دولتی است.

کثیری‌فر اضافه کرد: باید بپذیریم در بدنه دستگاه‌های متولی به ویژه سازمان جهاد کشاورزی هم کارشناسان ما فقط به دنبال آمار رفته‌اند و کمتر کارشناسی داریم که یک نقشه تحول در ذهن داشته باشد و اگر هم این نقشه تحولی ایجاد شود، نگاه دستوری مدیران محتاط این نقشه‌ها را مدت‌ها معطل می‌گذارد.

وی ادامه داد: در نهایت برای اصلاح الگوی کشت در دشت قزوین باید یک اقدام ریشه‌ای صورت بگیرد و اگر نسل جوان آگاه از ارزش‌های بهره‌وری آب و زمین پای کار بیاید، دشت قزوین نفس تازه‌ای کشیده و از کم‌آبی نجات پیدا می‌کند. در غیر این صورت با کشاورزی سنتی و بها دادن به کشاورزانی که رشد را در رکورد زدن در برداشت محصول می‌بینند،‌ نمی‌توان به یک تحول جدی در مدیریت بحران آب در دشت قزوین امیدوار بود.

طرح پایش هوشمند کشاورزی در قزوین اجرا شود

اما محمدتقی امانپور، رئیس ستاد احیا و پایدارسازی دشت قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه کشاورزی اقتصادی و مزیت‌آفرینی برای کشاورزان در اجرای طرح الگوی کشت لحاظ شود، اظهار کرد: از همین‌رو در اجرای طرح الگوی کشت باید اثربخش بودن آن تعیین شود و اینکه با اجرای این طرح چه میزان باعث افزایش کمی و کیفی محصول کشاورزی خواهد شد.

وی با بیان اینکه امکان پایش الگوی کشت در استان ضروری است، خاطرنشان کرد: بخش کشاورزی بایستی ابزار کشاورزی هوشمند و آنلاین در مزارع را تجهیز کند؛ چرا که علاوه بر انتقال سریع‌تر اطلاعات بخش کشاورزی به بهره‌برداران می‌تواند مزیت‌آفرینی برای کشاورزان هم داشته باشد.

رئیس ستاد احیاء و پایدارسازی دشت قزوین با بیان اینکه توسعه پایدارمحور کشاورزی در قزوین است، ادامه داد: با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی می‌توان طرح‌های مهم بخش کشاورزی و آبخیزداری و آبخوان‌داری در استان قزوین پیاده‌سازی کرد. ظرفیت و سرمایه‌های بزرگی در استان قزوین وجود دارد که از طریق مولدسازی می‌توان سرمایه‌گذاری مناسب و طرح‌های خوبی را در بخش کشاورزی این استان اجرا کرد.

امانپور ادامه داد: طرح پایش هوشمند وضعیت بخش کشاورزی می‌تواند برای اولین بار در کشور در استان قزوین اجرا شود، چراکه این استان ابزار، فن‌آوری و ظرفیت مناسب برای اجرای طرح را دارد.

وی با اشاره به کمبود منابع آبی در استان، تصریح کرد: ابزار خلق ارزش افزوده در استان آب است و وجود بازار آب در استان به شفاف‌سازی وضعیت چاه‌های آب و رعایت استانداردهای مورد نظر کمک می‌کند.

مشاور استاندار قزوین با بیان اینکه افت سفره و فرونشست زمین یکی از دغدغه‌های مهم استان محسوب می‌شود، گفت: فرونشست زمین فرایندی یک‌طرفه است که نیازمند تزریق مصنوعی آب به سفره‌های زمینی دشت قزوین هستیم و با اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌توان این فرونشست را کنترل کرد.

امانپور گفت: امکان تولید آب بیشتر از مصرف با اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، بهینه‌سازی مصرف آب با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری و روش‌های قابل قبول، استفاده از آب‌های غیرمتعارف، الگوی کشت و نهادینه شدن آن می‌تواند راهگشای مشکلات محدودیت منابع آبی استان باشد.

وی به ضرورت استفاده از گونه‌های گیاهی و جانوری پرداخت و افزود: محصولات کم‌آب‌بر، مقاوم به شوری و خشکی و پرمحصول و به‌کارگیری علم و فن‌‌آوری نوین می‌تواند راهگشای مشکلات محدودیت منابع آبی استان باشد.

لزوم ترغیب کشاورزان برای اجرای الگوی کشت

از سوی دیگر، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین هم در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت با بیان اینکه رعایت نکردن الگوی کشت در شرایط بحرانی آبی صدمه جدی به منابع آبی استان وارد می‌کند، گفت: بهره‌برداران باید طرح الگوی کشت را جدی بگیرند، چراکه رعایت نکردن الگوی کشت توسط بهره‌برداران موجب کمبود منابع آبی شده و لطمه جبران‌ناپذیری به کشاورزی استان وارد خواهد کرد.

محمدحسین عطایی با بیان اینکه طرح کنترل الگوی کشت جزو مهم‌ترین اولویت‌های بخش کشاورزی است و با توجه به بحران منابع آبی در استان مهم‌ترین راهکار برون‌رفت اجرای الگوی کشت است، اضافه کرد: اجرای طرح الگوی کشت در استان نیازمند همکاری و ترغیب کشاورزان برای اجرای این طرح است.

وی ادامه داد: سال گذشته و برای نخستین‌بار اقدامات جدی و سلبی در خصوص الگوی کشت و اطلاع‌رسانی مناسب با همکاری شرکت سهامی آب منطقه‌ای انجام شد و باید در عمل هم رعایت الگوی کشت در مزارع انجام شود.

ممنوعیت کشت محصولات جالیزی در دشت قزوین

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر لزوم نظارت دقیق بر اجرای طرح گفت: مصادیق رعایت نکردن الگوی کشت در مزارع باید شناسایی شده و در برخورد قانونی با افراد خاطی در اجرای طرح الگوی کشت از آنها استفاده کرد.

عطایی افزود: در حال حاضر در راستای بحران کم‌آبی و صرفه‌جویی منابع آب اقداماتی همچون اجرای الگوی کشت، کشت محصولات کم‌آب‌بر در مزارع و گاهی کاهش سطح زیر کشت و افزایش بهره‌وری انجام شده است.

وی ادامه داد: سال جاری کشت محصولات جالیزی همچون کاهو، خربزه و هندوانه در مزارع استان قزوین ممنوع شده و اخطارهای لازم برای کشت این محصولات به کشاورزان استان داده شده است که در صورت مشاهده کشت، با افراد خاطی برخوردهای قانونی خواهد شد.

کاهش سطح زیر کشت در قزوین قطعی است

از سوی دیگر، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار ولایت از اعمال محدودیت‌های جدی در برداشت آب توسط بهره‌برداران بخش کشاورزی خبر داد و گفت: نهاده‌های کشاورزی تنها به منابع آبی مجاز در استان اختصاص خواهد یافت.

علی راه‌انجام اضافه کرد: به عبارت دیگر خدمات و نهاده‌های کشاورزی به کشاورزانی که دارای منابع آبی مجاز هستند، ارائه می‌شود و صاحبان چاه‌های غیرمجاز خدماتی دریافت نخواهند کرد.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط اقلیمی، افت آب‌های زیرزمینی و قطعی نبودن در تخصیص آب از شبکه آبیاری طالقان در آینده، شاهد کاهش سطح زیر کشت و عملکرد خواهیم بود و لازم است اجرای الگوی کشت صورت گیرد و با عملیات به زراعی و روش‌های نوین در راستای تامین امنیت پایدار کشاورزی حرکت کرد.

کاهش 400 هزار تنی تولید محصولات جالیزی

معاون سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین با بیان اینکه سال زراعی گذشته حدود ۱۲ هزار هکتار از مزارع آبی استان به زیر کشت محصولات سبزی، صیفی و جالیزی رفته است، گفت: حدود ۹۰۰ هزار تن محصول از این میزان سطح برداشت شد که علاوه بر تأمین نیاز استان بخش قابل توجهی از آن به سایر استان‌ها و حتی خارج از کشور صادر شد.

راه‌انجام افزود: با توجه به بحران آبی موجود رعایت برنامه الگوی کشت در راستای تامین نیاز استان و ضرورت نداشتن تأمین نیاز خارجی لازم است.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط کم‌آبی حادث شده در استان در سال زراعی جاری، الگوی کشت ابلاغ شده شامل کشت حدود ۸ هزار هکتار محصولات سبزی و صیفی و جالیزی در استان خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود حدود ۵۰۰ هزار تن محصول تولید شود که با وجود کاهش 400 هزار تنی تولید این محصولات در استان نیاز داخلی استان تامین خواهد شد.

صرفه‌جویی 50 میلیون متر مکعبی در کشت تابستانه هدف‌گذاری شد

معاون سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به اینکه استان قزوین از دیرباز دارای الگوی کشت بوده است، گفت: بنابراین باید با توجه به بحران آبی و کمبود منابع آب ایجاد شده در استان با تمرکز بیشتر روی اجرای الگوی کشت حرکت کرده و مصرف منابع آبی را کنترل کنیم.

وی اضافه کرد: بر اساس برنامه ابلاغی تعیین‌ شده الگوی کشت در استان قرار است سال زراعی جاری، بیش از 6 هزار و 802 هکتار سطح کشت محصولات آبی در تابستان سال آینده کاهش پیدا کند که با کاهش این میزان سطح زیرکشت ۵۰ میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی خواهد شد.

لزوم اختصاص تسهیلات بانکی به توسعه کشت محصولات کم‌آب‌بر

با این همه به نظر می‌رسد که سوق دادن تسهیلات بانکی حوزه کشاورزی به اجرای طرح‌هایی با محوریت کشت محصولات کم‌آب‌بر با ارزش افزوده بالای صادراتی می‌تواند تا حدود زیادی بحران آب در دشت قزوین را مدیریت کرده و مصرف آب را به سمت‌وسویی سوق بدهد که بتوان با کمترین مصرف آب بیشترین ارزش اقتصادی را از دشت قزوین کسب کرد تا با خیال راحت بتوان اهر‌م‌های نظارتی قوی‌ای برای جلوگیری از کشت محصولات پرآب‌بر را مستقر کرد.