لطفا نیم‌نگاهی به فرهنگ و هنر داشته باشید

محمدرضا مقدم

مقدمه

وقوع حادثه تلخ سقوط هلی‌کوپتر رئیس‌جمهور و اعلام خبر شهادت او و همراهانش سبب شد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری زودتر از موعود مقرر و در روز هشتم تیرماه سال جاری برگزار شود. پس از اعلام نظر شورای نگهبان مبنی بر تایید کاندیداها، کارزار انتخابات شروع شد و شش کاندیدای مورد نظر این شورا اقدام به اعلام برنامه‌های خود برای مدیریت چهار سال آینده کشور کردند؛ برنامه‌ها و شعارهایی که اگر اجرا شوند، بخشی از مشکلات کشور حل خواهد شد. کاندیداها در کنار ارائه برنامه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بخشی را هم به بیان و تشریح برنامه‌های فرهنگی خود اختصاص داده‌اند تا شاید بتوانند قامت خموده فرهنگ و هنر را بار دیگر استوار کنند.

به تأسی از فضای انتخاباتی حاکم بر جامعه بر آن شدم تا مطالبات اهالی فرهنگ و هنر قزوین از رئیس‌جمهور آینده را جویا شده و همچنان امیدوار باشیم که شاید روزی عزمی برای حل آن‌ها ایجاد شود. با چند تن از هنرمندان تماس گرفتم، برخی به علت ناملایمات و بی‌مهری‌های گذشته تمایل به صحبت نداشتند و برخی نیز به بیان مطالباتشان پرداختند که در ادامه این نوشتار آمده است.

حسن لطفی؛ کارگردان و مدرس سینما:

هنرمند برای ابراز نظرش نباید به دادسرا احضار شود

اگر چه سال‌های زیادی است که فیتیله توقعاتم را پایین کشیدم و از دیگران توقع ندارم و اعتقاد دارم که هنرمندان باید دست روی پای خودشان بگذارند و دنیای هنر را بسازند؛ تاریخ هنر ثابت کرده هنرمندانی که از حمایت دیگران بی‌نیاز هستند موفق‌تر بوده‌اند، ولی وقتی پای سینما و تئاتر و هنرهای جمعی و هزینه‌دار وسط می‌آید، قاعدتا ناگزیر هستید که توقعت را بیان کنی؛ خصوصا اگر باور داشته باشی که این سرزمین برای همه ما است و تک‌تک افرادی که در ایران زندگی می‌کنند و افرادی که به رأس امور می‌آیند قاعدتا در مقام مجری هستند نه صاحب مملکت و به همین دلیل باید طوری رفتار کنند که حداقل خواسته اکثریت جامعه برآورده شود و هنرمندان نیز بی نیاز از این حمایت نیستند.

اکثریت به این معنی نیست که اقلیت نادیده گرفته شوند. هنرمندان بخشی از تولید کنندگان کالاهایی هستند که به لحاظ ماهیت هنر، گاهی اوقات ممکن است در اقلیت قرار بگیرند.

در مورد مطالبات باید بگویم اولین چیزی که به ذهنم می‌رسد بگویم این است که آقای رئیس‌جمهور اگر دست هنرمندان را نمی‌گیرید، پایشان را هم نبندید. فضایی ایجاد نشود که دولت و مجریانی که قرار است مسئولیت دستگاه‌های فرهنگی را بر عهده داشته باشند تصور کنند که فکر برتر هستند و ذهنیتشان این طور باشد که هنرمندان مثل یک ربات هستند و می‌توانند به آن‌ها برنامه دهند و هر طور که آن‌ها می‌خواهند رفتار کنند و آثارشان دقیقا منطبق با خواسته‌های مسئولین ساخته شود. اگر اینگونه باشد دقیقا جای گرفتن دست هنرمند، پای او را بسته‌اند. البته این موضوع خواسته و مطالبه نیست و جزو بدیهیات است و نمی‌شود گفت توقع بالایی است.

باید از هنرمندان حمایت شود. وقتی که از هنر صحبت می‌کنیم بخشی از هنر ممکن است به سرگرمی ختم شود و بخشی از هنر ممکن است به خود هنر بپردازد و مصداق جمله «هنر برای هنر» باشد. در هر صورت فرقی ندارد، هنرمند باید حمایت شود.

هنر در نوع دوم، هنرمند را جایگاه چشم بیدار جامعه قرار می‌دهد؛ یعنی هنرمندی که دغدغه‌های اجتماع را بیان و دغدغه‌های سیاسی را تشریح می‌کند و همچنین دغدغه‌های مختلفی را که مردم جامعه نیازمند آن هستند به گوش مردم می‌رساند. گاهی اوقات ممکن است که به حیطه نقد برسد و گاهی اوقات ممکن است به خط قرمزها ورود کند و گاهی حتی ممکن است نادرست بگوید. نحوه برخورد با هنرمندان و منتقدین باید مورد بازنگری قرار بگیرد. آن چیزی که می‌تواند جامعه را به مسیر بهتری برساند قاعدتا نقد است.

به نظر من باید با منتقدین مدارا کرد تا فرصت حرف زدن و ساخت آثار هنری داشته باشد. بهتر است به یک سری فیلمسازها، نقاشان، داستان‌نویسان و… پول داده شود تا خطاب به مسئولین آثار تولید کنند. چون قرار است آن‌ها برای جامعه و مردم تصمیم بگیرند.

در این آثار باید خیلی رک و صریح به مشکلات و معضلات جامعه بپردازند. حتی باعث شود حال مسئولین بد شود چون وقتی که دیدگاه‌های مختلف و معضلات مختلف جامعه را ببینند قاعدتا به سمتی حرکت می‌کنند که مشکلات جامعه را برطرف کنند.

رئیس‌جمهور آینده باید به هنرمندان اعتماد داشته باشد. در بعضی از برنامه‌های تلویزیونی این تصور ایجاد می‌شود که هنرمندان سرسپرده هستند و چمدان چمدان از خارج  کشور به آن‌ها پول می‌دهند! هیچ هنرمندی سرسپرده نیست و اگر سراغ دارند، بهتر است آن‌ها را معرفی کنند. ممکن است دیدگاه یک هنرمند با من یا شما و دیگران یکسان نباشد؛ این طبیعی است و باید به دیدگاهش احترام گذاشت.

احترام گذاشتن به معنای پذیرش حرف او نیست ولی نباید یک هنرمند برای ابراز نظرش به دادسرا احضار شود.

هنرمندان باید احساس کنند که قوه مجریه حامی آنها است و قوه قضایه جای امنی است که اگر آنها را فرامی‌خواند مشکلی برای آن‌ها پیش نمی‌آید.

به عنوان کسی که ساکن شهرستان است، از رئیس‌جمهور آینده مطالبه دارم که تمامی امکانات در پایتخت متمرکز نباشد. دولت آقای رئیسی این موضوع را مدنظر داشت و قرار بود که از هنرمندان شهرستانی حمایت شود. امیدوارم رئیس‌جمهور آینده به این موضوع پایبند باشد.

در خاتمه باید بگویم از ابتدای انقلاب هیچ دولتی خوب مطلق و یا بد مطلق نبوده. پس بهتر است دولت جدید اقدامات خوب دولت‌های گذشته را ادامه و اقدامات و برنامه‌های نامناسب آن‌ها را کنار بگذارد. این ذهنیت را نداشته باشد که همه چیز را باید از صفر شروع کرد. در این مسیر می‌تواند از جامعه هنری مشاوره بگیرد که قطعا به صلاح بدنه فرهنگ و هنر کشور خواهد بود.

محسن شهیدی؛ رئیس انجمن موسیقی استان:

توجه به زیرساخت‌های فرهنگی و هنری شود

همانطور که می‌دانید فرهنگ به عنوان رکن اصلی در هر جامعه‌ای شناخت می‌شود و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. خوشبختانه کشور ما با پیشینه کهنی که دارد خاستگاه هنرهای بسیاری بوده و هست و در این میان موسیقی به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین رشته‌های هنری شناخته می‌شود.

جامعه هنری ایران امروز از رئیس‌جمهور منتخب انتظار دارد که با توجه ویژه به هنر موسیقی، زمینه فراهم کردن زیرساخت‌های لازم را برای این هنر ایجاد کند.

انجمن موسیقی استان قزوین پیگیر ساخت سالن کنسرت است ولی قطعا حل این مشکل با همراهی و حمایت مسئولین ارشد کشور و استان حل می‌شود.

نگاه قانونی به هنر موسیقی، مطالبه دیگری است که هنرمندان این حوزه از رئیس‌جمهور دارند؛ برگزاری تمامی رویدادهای موسیقی در سطح کشور ذیل قانون و اساسنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شود و به همین دلیل باید از اعمال رفتارها و برخوردهای سلیقه‌ای جلوگیری شود.

خلأ موسیقی هنری در صدا و سیما به خوبی احساس می‌شود؛ صدا و سیما می‌تواند با بهره‌گیری از هنرمندان و ارائه موسیقی هنری سهم مهمی در اقتصاد و فرهنگ‌سازی موسیقی داشته باشد و این مهم نیازمند عزم ویژه مدیران ارشد کشور است.

توجه ویژه به هنرمندان پیشکسوت که عمر خود را در راه حفظ و اشاعه موسیقی صرف کرده‌اند، مطالبه مهمی است که انتظار می‌رود رئیس جمهور آینده اهتمام ویژه‌ای نسبت به َآن داشته باشد.

اسحاق چگینی؛ موسیقیدان و نوازنده نی:

تنها مطالبه ما ساخت سالن کنسرت است

مطالبه من و تمام هنرمندان موسیقی قزوین ساخت یک سالن استاندارد است. ما سال‌های سال است که فقط همین یک مطالبه را داریم. استان قزوین ظرفیت بالایی در حوزه موسیقی دارد، هنرمندان توانایی دارد ولی از نبود یک سالن مختص موسیقی رنج می‌برد. ما یک سالن کوچک ۳۰۰ نفری برای اجراهای پژوهشی و تجربی نیاز داریم و یک سالن ۳۰۰۰ هزار نفری برای اجراهای بزرگ، به غیر از این چیز دیگری نمی‌خواهیم. فکر می‌کنم ساخت یک سالن مطالبه زیادی نباشد.

هنرمندان قزوین شایسته این هستند که هنرشان را در یک فضای استاندارد به مخاطب ارائه کنند و دغدغه‌ای از این بابت نداشته باشند.

سید قاسم قوامی؛ کارگردان تئاتر:

فعالیت هنرمندان باید به عنوان یک شغل شناخته شود

به باور من هر بزرگواری که بر مسند ریاست‌جمهوری بنشیند، باید بداند امروزه به واسطه‌ی اجرای یک اثر نمایشی، اکران یک اثر سینمایی، برپایی یک کنسرت موسیقی، برگزاری یک نمایشگاه هنرهای تجسمی، تولید یک کتاب شعر و داستان و … می‌شود مسیر زندگی دیگران را تغییر داد، آنها را صاحب اندیشه کرد و دارای تفکر!

با این اوصاف هنر ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. ضرورت یعنی چیزی که نشود آن را از زندگی حذف کرد. ضرورت یعنی اولویت اول. نه اولویت دوم و دهم و صدم.

ضرورت یعنی آن چیزی که نبودش شیرازه زندگی را از هم می‌پاشد. هنر مثل اکسیژن برای ادامه حیات بشر مهم است.

آیا می‌شود اکسیژن را از آدمی گرفت؟!

رئیس‌جمهور آینده اگر می‌خواهد عاقبت به خیر شود، باید درباره موارد زیر اقدام کامل و عاجل را انجام دهد:

1ـ پروژه‌های عمرانی فرهنگی و هنری بر زمین مانده که برخی موارد چند دهه بلاتکلیف مانده‌اند، باید در بازه زمانی بسیار کوتاهی به سرانجام برسند.

2ـ کار فعالیت و تولید هنرمند باید به عنوان یک شغل رسمی و آبرومند، دارای حقوق و مزایای در خور به رسمیت شمرده شود.

3ـ  برای تولید هنر؛ اختصاص بودجه در قالب وام‌های بدون بازگشت و حمایت سوبسیدی، اجتناب‌ناپذیر است.

4ـ  سرانه‌های فرهنگی و هنری باید افزایش یابند.

با تاسف و تعجب می‌گویم: تاکنون در عمر انقلاب اسلامی متاسفانه هنر به عنوان ضرورت مورد توجه قرار نگرفته است.

مصطفی حامدیفرد؛ مدیر انتشارت مهرگان دانش:

لزوم توجه ویژه به فرهنگ کتابخوانی

به عنوان یک ناشر از رئیس‌جمهور آینده توقع دارم که او به هر طریقی که می‌شود فرهنگ کتابخوانی را در جامعه توسعه دهد.

امروز ناشران کشور با مشکلات متعددی مواجه هستند. هر طور که شده باید فکری به حال بازار کتاب کرد.

متاسفانه کتاب از سبد خرید کالای خانواده ایرانی حذف شده. وقتی از بازار کتاب حرف می‌زنیم، شامل ناشر، چاپخانه‌دار، پخش کتاب‌، کتابفروش، ویراستار، صفحه‌بند، طراح، تصویرگر، مترجم و… می‌شود. در نظر بگیرید چند صنف و شغل درگیر این موضوع هستند.

امیدوارم رئیس‌جمهور آینده از کارشناسان اقتصادی و فرهنگی دولت بخواهد اهتمام ویژه‌ای به بخش کتاب و کتابخوانی داشته باشند.

اگر فرهنگ کتابخوانی و خرید کتاب دوباره توسعه یابد، چرخه فعالیت این حوزه نیز بهتر می‌چرخد و قطعا هیچ جامعه و هیچ کشوری از توسعه فرهنگ کتابخوانی ضرر نکرده است؛ اتفاقا بسیاری از مشکلات جامعه با سرمایه‌گذاری در حوزه کتاب برطرف می‌شود.

حمیدرضا سبحانی‌نژاد؛ شاعر و نمایشنامه‌نویس:

به جایگاه اجتماعی و اقتصادی هنر توجه شود

با توجه به لزوم اتحاد و بازیابی فرهنگی باید بتوان برای ارتقای فرهنگ عامه و مفاهیم کلیدی این عرصه برنامه‌ریزی کرد. ملتی که با تاریخ، ادب و آداب و سنن خود غریبه شود هویت اصیل و قابل اتکایی به دست نمی‌آورد. مردمی که با خوشنویسی، شعر، نمایش، روایت و فیلم انس بیشتری بگیرند فکورتر، سرزنده‌تر و در آرامش بیشتری زندگی خواهند کرد. از منظر روانشناسی اجتماعی مردم ما به دلیل شرایط شکننده اقتصادی دارای آستانه تحمل کمتری هستند . هنر و ادب موجب تلطیف احساسات بشر می‌شود در نتیجه رواداری اجتماعی، رحم و رعایت انصاف در میان مردم جریان قویتری ایجاد خواهد کرد .

اما در بعد تخصصی و حرفه‌ای علاوه بر توسعه زیرساخت‌های فرهنگی هنر، باید بر ارتقای جایگاه اجتماعی و اقتصادی اهالی قلم و هنر توجه شود. حتی مفاهیم معنوی و دینی را نیز می‌توان در قالب هنر قرارداد و در ناخودآگاه فردی و اجتماعی کشور تسری داد.

هنرمندان، ادیبان و فرهنگیان بیش از هر زمان به احترام و گفت‌وگوی تخصصی  چالشی و اقناعی احتیاج دارند.

دولت پیش از صدور دستورالعمل اجرایی در عرصه فرهنگ و هنر، باید از کارشناسی و مشورت برگزیدگان هر استان بر اساس نیازها و بضاعت‌های همان منطقه برنامه فرهنگی و هنری تدوین و اجرا کرد .

نکته مهم دیگر تمرکززدایی و اجرای عدالت جهت هزینه‌کرد کارهای هنری در سراسر کشور است تا بتوان استعدادهای جوان آینده‌داری را به عرصه هنر و ادب کشور وارد کرد.

به امید روزگاری خوشتر برای فرهنگ ایران عزیز