قهرکن، اما ببار!

وحید حاج‌سعیدی

چشم‌ها و ترک‌های زمین تبدار به آسمان خیره مانده‌اند و ابرهایی که گویی با زمین و زمینیان قهر کرده‌اند. ابرها می‌آیند، نمناک، مغموم و بی‌احساس؛ خودی نشان می‌دهند ولی از بارش رحمت الهی خبری نیست. راستی شاعر چه نیکو سروده است: «ابر بی‌باران بوَد ابری که از احسان تهی است!» چشم‌ها و دست‌های پینه‌بسته کشاورزان همچنان رو به آسمان است…

کمبود بارندگی در سال‌های اخیر مشکلات زیادی را برای مردم، صنایع و  به ویژه کشاورزان در فصول مختلف ایجاد کرده است. اثرات کم‌بارشی در درازمدت می‌تواند منجر به بروز فجایع زیست محیطی، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی ویرانگر نظیر کمبود غلات و مواد غذایی، قحطی، مهاجرت اجباری به دور از مناطق خشکسالی و حتی درگیری بر سر منابع آبی باقی مانده شود.

البته پدیده کم‌بارشی مربوط به اکثر نقاط این کره خاکی است و همه مناطق جهان با نوسان بارندگی مواجه هستند. میانگین بارندگی‌های ایران هم حدود ۲۳۰ میلی‌متر ثبت شده این در حالی است که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ میزان بارندگی‌ها به حدود ۳۲۰ میلی‌متر رسیده بود اما این میزان طی سال‌های اخیر که با کم‌بارشی، خشکسالی و گرمایش جهانی مواجه هستیم، کاهش یافته است. از آنجا که شرایط اقلیمی میزان بارندگی‌ها را تغییر می‌دهند، تغییرات اقلیمی بخصوص دخالت‌های انسانی موجب تشدید پدیده‌های جدی به اشکال مختلف همچون خشکسالی و کم‌بارشی و وقوع بارش‌های شدید و سیل‌آسا شده و تخریب محیط زیست، جنگل‌زدایی و گسترش بیابان‌ها را در پی داشته است.

در حقیقت دخالت بشر در ساختار و اکوسیستم کره زمین را می‌توان اولین دلیل کم‌بارشی قلمداد کرد. بارش پدیده‌ای است که باعث انباشت آب‌های شیرین و زنده شدن سیاره زمین می‌شود. همچنین حیات کل اکوسیستم به میزان بارندگی سالانه بستگی دارد و هرگونه اختلال در این چرخه می‌تواند باعث خشکسالی، از بین رفتن ساختار طبیعی محیط زیست و تغییرات جدی و خطرناک در زیست‌بوم و در نهایت حیات بشر شود.

خشکسالی، کاهش تولیدات کشاورزی و فقدان آب شرب سه چالش اصلی ناشی از کم‌بارشی هستند که در درازمدت مرتفع ساختن اثرات زیست‌محیطی، اقتصادی، سیاسی، بهداشتی و اجتماعی این چالش‌ها بسیار زمان بر، هزینه‌زا و در مواقع غیر قابل جبران است.

هر چند پیشگیری و مصرف صحیح و اصولی آب اولین، ارزان‌ترین و منطقی‌ترین راه حفاظت از منابع آبی است، اما در سال های اخیر توسعه علوم به مدد بشریت آمده است و راهکارهای علمی برای توسعه منابع آبی و جلوگیری از اتلاف آن در اختیار ما قرار داده است.

مدیریت منابع آب، توسعه پوشش گیاهی، بهینه‌سازی نظام‌های آبیاری و استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی، تغییر در الگوهای کشاورزی و استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار که به حفظ رطوبت خاک کمک می‌کند، استفاده از ظرفیت تصفیه پسماندهای صنعتی و خانگی، بررسی دقیق‌تر تغییرات آب و هوایی و الگوهای بارندگی که منجر به پیش‌بینی و مدیریت بهتر منابع آب می‌شود و در نهایت بارورسازی ابرها بخشی از اقدامات و راهکارهایی هستند که می‌توانند در مدیریت منابع آبی یاریگر بشر باشند.

هر چند حرف و حدیث در خصوص بارورسازی ابرها زیاد است و نمی‌توان روی این مقوله حساب جدی باز کرد.

مطابق گزارش سازمان جهانی هواشناسی نزدیک به ۶۰ کشور باروری‌سازی ابرها را در دستور کار دارند و اکثریت هم به صورت تحقیقاتی است و برخی کشورها هم مدعی عملیاتی بودن هستند. به طور مثال در کشور امارات متحده عربی در فصل گرم سال ابرها را با ذرات نمک بارورسازی می‌کند و مدعی هستند که در بارورسازی ابرها و بارش آنها موفق بوده است. اما سازمان جهانی هواشناسی این مساله را به طور کامل قبول ندارد و زیر سوال بردند.

با این وجود باید به آینده امیدوار بود و این اقدامات در کنار فرهنگ‌سازی مناسب و مدیریت جامع آب می‌توانند به کاهش اثرات منفی کم‌بارشی و بهبود شرایط آبی کمک کنند.

امید که با فرهنگ‌سازی و افزایش میزان آگاهی‌های مردم در حفاظت از منابع طبیعی و برخورد جدی دولت با سازمان‌ها و افرادی که ساختار طبیعی و اکوسیستم مناطق مختلف را با قطع درختان و ساخت‌وسازهای غیراصولی بر هم می‌زنند، شاهد بازگشت نواحی مختلف کشور به اکوسیستم طبیعی و بارش مجدد و فراوان رحمت الهی در اقصی نقاط سرزمینمان باشیم.