فصل تغییر نظام حکمرانی آب
- شناسه خبر: 42876
- تاریخ و زمان ارسال: 26 شهریور 1403 ساعت 07:30
- بازدید :

آرش صالحی ـ در ادبیات کهن فارسی از چهار عنصر آب، آتش، باد و خاک به عنوان ارکان هستی یاد شده که از برهمکنش آنها کره زمین و جهان امروزی خلق شده است. با نگاهی به وضعیت مدیریت این چهار عنصر در دنیای پسامدرن امروزی متوجه میشویم که این عناصر نقش بیبدیلی در حکمرانی امروز جهان دارند و امروز با سه حوزه حکمرانی مهم روبهرو هستیم که شامل حکمرانی آب، حکمرانی انرژی و حکمرانی خاک است. اما یکی از موضوعاتی که به یک دغدغه عمومی در استان قزوین به عنوان یک قطب تولید محصولات کشاورزی و صنعتی تبدیل شده، موضوع نحوه حکمرانی آب است و در این میان مدیریت ارشد دولت سیزدهم در استان قزوین طی سهسال اخیر طرح ایجاد بازار آب را دنبال کرد که به نظر میرسد هنوز نتایج قابل لمسی از اجرای این طرح به دست نیامده است. با این همه، تکرار خشکسالی برای چهارمین سال پیاپی و وضعیت بحران آب در نواحی و نقاط مختلف استان و کشور، تجدیدنظر در حکمرانی آب را به یک امر الزامآور تبدیل کرده است.
«مردم» ضلع چهارم نظام حکمرانی آب
رئیس دانشگاه بینالمللی امامخمینی(ره) در گفتوگو با خبرنگار ولایت نظام حکمرانی حوزه آب و کشاورزی را یک نظام چهارضلعی دانست و گفت: نظام حکمرانی حوزه آب و کشاورزی یک نظام چهارضلعی و مربعی است که سه ضلع این مربع حکمرانی مجلس، دولت و دانشگاه هستند و ضلع چهارم این مربع حکمرانی هم مردم است.
سیدعلی قاسمزاده با اشاره به نقش مجلس در حکمرانی اثرگذار حوزه آب و کشاورزی اضافه کرد: وقتی قانونهای این حوزه قانونهای پایدار و اثربخشی نباشد، بیتردید مردم نمیتوانند مشارکت خوبی در حوزه حکمرانی آب و کشاورزی داشته باشند؛ بنابراین مجلس میتواند با تصویب قانون مبتنی بر ظرفیتها و موقعیتهای اقتصادی هر منطقه به افزایش این مشارکت کمک کند.
وی دولت را ضلع دیگر حکمرانی آب و کشاورزی دانست و گفت: دولت هم باید در این زمینه باید تصمیمات جسورانهای برای افزایش مشارکت مردم بگیرد؛ بنابراین دولت باید مدیران خلاق و مبتکر را در این عرصه بهکار بگیرد. در ضمن نقش سیاستگذاریهای بالادستی در حوزه مدیریتی در اعتماد مردم به حکمرانان خیلیمهم است.
فرمول کلی جواب نمیدهد
نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در استان قزوین با اشاره به نقش دولت در تنظیم شیوهنامهها و مقررات اجرایی گفت: بعضی از مقررات دولتی به صورت یک فرمول کلی برای کل کشور نوشته میشوند که در چنین مقرراتی واقعیتهای میدانی حوزه آب و کشاورزی نادیده گرفته میشود.
قاسمزاده با تاکید بر لزوم توجه به اقتصاد مردم در حوزه کشاورزی تصریح کرد: برخی مواقع شاهد هستیم که دولت در فصل برداشت کشاورزان، واردات را شروع میکند و موجب میشود که محصول کشاورزان به قیمت پایین توسط دلالان خریداری شود و در نهایت سود یکسال کشت و کار به جیب این دلالها میرود.
وی افزود: بنابراین اگر خواهان مشارکت کشاورزان در حوزه مدیریت منابع آب و کشاورزی هستیم، باید جایگاه اقتصادی آنها را در نظر گرفته و در زمانبندی واردات محصولات کشاورزی به صورت جدی بازنگری کنیم.
بازنگری در توسعه صنایع آببر
رئیس دانشگاه بینالمللی امامخمینی(ره) ساخت صنایع آببر در استانهای دارای تنش آبی را از سیاستهای اشتباه دولت در دهههای اخیر برشمرد و گفت: متاسفانه برخی روابط در مدیریتهای کلان کشور در دهههای گذشته موجب شد که صنایع پرآب و هزینهبر در استانهای کمآب مستقر شود و آسیبهای جدی به محیط زیست و منابع آب کشاورزی وارد کند.
قاسمزاده تصریح کرد: بنابراین جغرافیای توسعه صنایع باید مورد بازنگری قرار بگیرد و جلوی استقرار صنایع آببر در استانهای کمآب گرفته شده و چنین صنایعی در حاشیه دریاها و سواحل بندرگاهی مستقر شوند. در ضمن زیرساختهای کشاورزی سنتی هم باید بازسازی شود.
وی با بیان اینکه برخی کشاورزان در برابر ورود فناوری مقاومت میکنند، ادامه داد: در این حوزه هم دولت باید مقدمه دانش بنیانسازی کشاورزی را مهیا کند تا هزینه جدیدی بر کشاورزان سنتی تحمیل شود و تسهیلاتی به آنها اعطا کند تا این گروه از کشاورزان به کشاورزی مدرن متمایل شوند و به این صورت زمینه کاهش مصرف آبهای زیرزمینی فراهم شود.
فعالسازی دیپلماسی آب
نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در استان قزوین با اشاره به نقش روابط بینالملل در حوزه حکمرانی آب گفت: خاورمیانه از نظر جغرافیایی منطقه خشکی محسوب میشود زیرا از بارشهای اندک و کمآبی رنج میبرد. از طرفی ایران با کشورهایی مثل افغانستان حوضههای آبریز مشترک دارد و این کشورها مانع دسترسی به حقابه ما در برخی نقاط میشوند.
قاسمزاده اضافه کرد: بنابراین دولت باید در حوزه سیاست خارجی مقتدرانه ورود کند و حقابههای کشور در حوضههای آبریز مشترک با کشورهای همسایه را احیا نماید و یکی از موانع جدی برای مشارکت مردمی در حوزه حکمرانی آب و کشاورزی ناکارآمدی در احیای همین حقابهها است.
وی توسعه نامتوازن شهری را یکی از موانع جدی توسعه کشاورزی دانست و ادامه داد: در شهرهای پرجمعیتی مانند تهران و با توجه به توسعه نامتوازن، آبی که باید صرف توسعه کشاورزی شود، در حوزه آب شرب مصرف میشود. ضمن اینکه در ارتقای فرهنگ مصرف آب هم موفق عمل نکردهایم.
ضرورت توجه به شاخصهای جغرافیایی
رئیس دانشگاه بینالمللی امامخمینی (ره) با تاکید بر لزوم در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی طبیعی استانها در سیاستگذاریهای حوزه آب و کشاورزی گفت: وقتی از مشارکت مردمی در نظام حکمرانی آب صحبت میکنیم، نمیتوانیم از فضا و موقعیت جغرافیایی منطقه غافل شویم و به وضعیت بارشها و خاک کشاورزی منطقه توجه نکنیم.
قاسمزاده با اشاره به آسیبهای پسماندهای صنعتی به آبهای زیرزمینی افزود: استان قزوین در یک منطقه با تنش آبی بسیار قرار دارد و فرهنگ مصرف آب در این استان هنوز فرهنگ استانداردی در مصرف منابع آبی نیست.
قزوین پایلوت ملی حکمرانی آب شد
از سوی دیگر، مهدی رجحانی معاون عمرانی استاندار قزوین با تاکید بر ضرورت الگوگیری حوزه حکمرانی آب از حوزه حکمرانی زمین گفت: در حوزه حکمرانی آب هم باید مانند حوزه حکمرانی خاک و زمین به عرصه دانشبنیان ورود کنیم و از دانش و فناوری روز استفاده کنیم و بر همین مبنا در دولت شهیدرئیسی شاهد ورود به حکمرانی آب مبتنی بر دانش روز بودیم.
وی با بیان اینکه استان قزوین در این حوزه در کشور پیشرو شده است، اضافه کرد: الگوی حکمرانی آب قزوین به وزارت نیرو ارائه شده و بر این اساس تفاهمنامهای با معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری منعقد کردیم و قزوین پایلوت ملی حکمرانی آب در کشور شده است.
لزوم تداوم الگوی حکمرانی آب در قزوین
معاون استاندار قزوین ایجاد بانک سهم آب را از جلوههای توسعه حکمرانی آب در استان قزوین برشمرد و افزود: در حال حاضر اسناد مالکیتی آب در استان قزوین چندصد سال قدمت دارند و نیازمند اصلاح نظام حقوق مالکیتی آب در استان قزوین هستیم.
رجحانی ادامه داد: اقداماتی که در استان قزوین در حوزه حکمرانی آب در دولت سیزدهم انجام شد، اقدامات درستی هستند که اگرچه در پهنه استان کوچک به نظر میرسند، اما باید بدانیم قزوین از نظر آب استان مهمی است که دشت قزوین را در خود جای داده و در موضوعات کشاورزی بسیار بااهمیت است.
وی تصریح کرد: توسعه حکمرانی آب استان قزوین که در دولت سیزدهم شروع شدِ، باید در دولت چهاردهم هم ادامه پیدا کند و این الگوی حکمرانی آب باید به کشور سرایت پیدا کرده و در مقیاس بزرگتر اجرا شود.
معاون عمرانی استاندار قزوین با تاکید بر اینکه نگاه حاکمان و سیاستمداران در حکمرانی، آب، انرژی و خاک مهم است، گفت: امیدواریم نوع نگاهی که کمک کرد حکمرانی آب در استان را متحول کنیم، تغییر نکرده و ادامه یابد تا بتوانیم حکمرانی در حوزه حکمرانی آب قدمهای مهمی را برداریم.
کاهش 43 درصدی مصرف آب کشاورزی اجباری شد
صفدر نیازی شهرکی، معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی نیز با اشاره به اهداف تعیینشده بخش کشاورزی در برنامه پنجساله هفتم توسعه کشور گفت: برای رسیدن به اهداف برنامه هفتم در بخش کشاورزی باید میزان مصرف آب این بخش از ۸۸ میلیارد متر مکعب به ۶۵ میلیارد متر مکعب کاهش پیدا کند.
وی اضافه کرد: همچنین بر اساس سند امنیت غذایی ایران باید مصرف آب در بخش کشاورزی به ۵۱ میلیارد متر مکعب کاهش یابد که معادل 43 درصد کاهش مصرف آب در این بخش است.
52 درصد کانالهای آب کشاورزی خاکی هستند
معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه طبق برنامه هفتم باید به ۹۰ درصد خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی برسیم، گفت: با وجود اینکه در سند امنیت غذایی تکالیف متعددی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی گذاشته شده، اما منابع آبی ما به شدت کم شده و به مرور باید نصف میزان امروز شود و از طرفی در حوزه منابع خاکی و تغییر اقلیم هم با مشکلاتی روبهرو شدیم.
نیازی شهرکی اضافه کرد: همچنین نرخ بهرهوری در حوزه کشاورزی ما امروز ۱.۵ درصد است که طبق برنامه هفتم توسعه کشور باید به ۲.۶ درصد برسانیم. در ضمن برای تحقق اهداف برنامه هفتم در بخش کشاورزی به سالیانه ۱۴۷ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم، در حالی که رقم موافقتنامه بین وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه سالی ۵ هزار میلیارد تومان است.
وی با ذکر اینکه نیازمند سرمایهگذاری مردمی برای تحقق برنامه هفتم توسعه در بخش آب و خاک کشاورزی هستیم، ادامه داد: در حال حاضر ۵۲ درصد کانالهای آب کشاورزی در کشور خاکی هستند، در حالی که در کشوری مثل ترکیه دیگر کانال خاکی وجود ندارد. همچنین از ۸.۷ میلیون هکتار اراضی قابل کشت کشاورزی در ایران هنوز ۳ میلیون هکتار به سامانههای آبیاری تحت فشار نشدهاند.
اصلاح حکمرانی آب وارد فاز عملیاتی شود
در نهایت به نظر میرسد جدی شدن بحران آب به ویژه در چندسال اخیر تجدیدنظر در نظام حکمرانی آب کشور و استان را به یک الزام گریزناپذیر مبدل کرده و با اینحال شاهد این هستیم که بیشتر اقدامات برای اصلاح حکمرانی آب معطوف به جلسات و نشستها بوده و هنوز بنا بر آمارها حدود 90 درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف میشود و به همین خاطر باید مسئولان به فکر اصلاح جدی نظام حکمرانی آب بیفتند و بیشتر از حرف و تبیین وارد فاز عملیاتی شوند.